Стефан Гайм - Агасфэр (Вечны Жыд) (на белорусском языке)

• Название: Агасфэр (Вечны Жыд) (на белорусском языке)
• Автор: Стефан Гайм
• Жанр: Проза

---

Я ў кожным разе хачу напiсаць Вам цяпер, павiнен гэта зрабiць, нават з улiкам небяспекi, што Ваша мне пiсьмо ў дарозе i перасячэцца з маiм сённяшнiм. Дзве прычыны, побач з маёй калегiяльнай заклапочанасцю духоўным i фiзiчным здароўем аднаго з нямногiх апрача мяне спецыялiстаў па Агасферы, падштурхнулi мяне да гэтага. Адна прычына, што я маю абгрунтаваную перспектыву на фiнансавую дапамогу з боку майго унiверсiтэта для паездкi, якая дазволiць мне пабываць у месцах дзеянняў Агасфера, а таксама ў тэрытарыяльна прыналежным да ГДР Вiтэнбэргу; пры выпадку я хацеў бы наведаць Ваш iнстытут ва Усходнiм Берлiне i, магчыма нават да канца гэтага года, у суправаджэннi гера Агасфера, якi сам бярэ на сябе дарожныя выдаткi i разам са мною рады асабiста пазнаёмiцца з Вамi.

Другая прычына тэрмiновасцi майго Вам пiсьма i мая спешка з iм яшчэ больш важная, яна нават, калi можна так сказаць, сенсацыйная. Менавiта гер Агасфер паведамiў мне, што рэбэ Ёшуа, якога вы ведаеце па яго грэцкiм iменi Iсус Хрыстос, зноў дзейны на зямлi: ён, Агасфер, не толькi бачыў яго, але i даволi працяглы час гутарыў з iм.

Вы, шаноўны гер калега, заўсёды ставiлi пад пытанне iснаванне Вечнага Жыда; Вы маглi б таму тут якраз i падняць пярэчанне, што дадзеныя мiфiчнай асобы маюць мала фактычнай каштоўнасцi i што пра прадказанае ў тэкстах Новага Запавета хуткае вяртанне Iсуса Хрыста realiter так цi iнакш не можа быць гаворкi, бо ўжо пра першую iнкарнацыю нiбыта сына божага няма цвёрдых гiстарычных доказаў, нi габрэйскiх, нi грэцкiх альбо рымскiх дакументаў якога б там нi было роду, нiякiх крынiц акрамя менавiта гэтага Новага Запавета, розныя часткi якога розных жа i аўтараў яўна напiсаныя на патрэбу прапаганды ўхiленага ад афiцыйнага iудаiзму сектанцкага веравання i былi пашыраныя сярод людзей.

Я таксама, дазвольце мне гэта канстатаваць, лiчу Iсуса ў дойдзенай да нас форме ў найвышэйшай ступенi спрэчнай фiгурай; я хутчэй сказаў бы, што рэбэ Ёшуа, якi ў тыя часы хадзiў з пропаведзямi i парабалiчнымi выслоўямi па Юдэi i сумежных правiнцыях, яшчэ пры жыццi, а пасля смерцi яшчэ больш акружаны праз сваiх прыхiльнiкаў мноствам ходкiх мiфаў, пакуль нарэшце яго не абвясцiлi за даўно чаканага яўрэямi месiю. Але я не магу цалкам адмежавацца ад цвярозых слоў майго прыяцеля Агасфера, якi стаяў перад мною, як, мабыць, перад Вамi стаяў бы Ваш гер д-р Якш з прыгаршчамi новых доказаў сваiх тэзаў, i я дапускаю, што i Вы не былi б не ўражаныя яго паведамленнем.

У вынiку гэтага паведамлення рабi, як i тады ў белым, а цяпер брудным i падраным адзеннi, павалокся ўгору па Дарозе Смутку, хiстаючыся, як пад вялiкiм цяжарам, бледны, задышлiвы. I тым не меней у турыстычнай мiтуснi гэтай часткi Ерусалiма, якая прыцягвае да сябе дзiўную публiку i ўсякага роду жабракоў, ён быў амаль не заўважаны; хiба што толькi некалькi маладых з гiтарамi i рукзакамi за плячмi прыкмецiлi яго, але пасля хутка пераключылiся на iншыя кур'ёзнасцi. Ён, Агасфер, адразу пазнаў рэбэ Ёшуа: не дзiва пасля яго першай сустрэчы з iм на тым самым месцы. Ён увогуле не быў моцна здзiўлены паяўленнем рэбэ Ёшуа, адказаў гер Агасфер на маё ў сувязi з гэтым пытанне; так цi iнакш ён даўно ўжо чакаў яго вяртання, i пачуццё dеjа vu пранiкла ў яго, калi рабi зноў падышоў да яго i папрасiў дазволiць яму адпачыць у цянi ягоных дзвярэй.

Гэтым разам, праўда, мой сябар паведамiў далей, што ўжо паводзiўся не паводле вядомага ўзору. Замест таго, каб, як было, адаслаць рабi ад сваiх дзвярэй, ён запрасiў яго ў свой дом, i, цалкам зморанага i знясiленага, правёў праз усю сваю лаўку мiма многiх, зразумела, крыху шакiраваных клiентаў, у дворык, дзе запрасiў госця ўтульна размясцiцца сярод вiнаградных лозаў. Шкляначку вiна рабi адхiлiў, гэтаксама як i кока-колу, толькi заакцэптаваў глыток чыстай вады i дазволiў прамыць яму на галаве крывавыя раны i не выдаў нiводнага гуку, толькi два-тры разы лёгка ўздрыгнуў, калi ён, Агасфер, у канцы прамывання памачыў ёдам некалькi больш глыбокiх праколаў i парэзаў.

Пасля, крыху адпачыўшы, рэбэ Ёшуа пачаў гаварыць. Гэта, патлумачыў ён, ужо апошняя станцыя ягонага прабывання, i паколькi мой сябар Агасфер хацеў ведаць, цi не думае ён сапраўды яшчэ раз дапусцiцца да пытак, той з усмешкаю адказаў: не, гэтым разам не; прыйшоў iншы час, час, калi ўжо трэба не пакутаваць, а судзiць. На наступнае пытанне, каго судзiць, рабi не адказаў; ён падумаў, так сказаў мой сябар, што гэта i без таго ясна. I пра тых, якiя так лiха абышлiся з iм, ён выказаўся вельмi агульна i пакiнуў адкрытым пытанне, была гэта тады ваенная палiцыя цi арабскiя тэрарысты альбо проста нейкiя валацугi, якiя хацелi на iм астудзiць свой запальчык.

Намнога больш зацiкавiла рабi iншая тэма: Армагедон, тая апошняя бiтва перад канцом свету, за якою паводле падання павiнен паследаваць Страшны суд. Ён гаварыў пра караблi, якiя цiкуюць пад вадою, а то i наогул пад вечным лёдам, нябачна для электронных вачэй самых адчувальных абаронных апаратаў, кожны аснашчаны шаснаццаццю ракетамi, кожная з якiх у сваю чаргу аснашчана шаснаццаццю саманаводнымi атамнымi боегалоўкамi, прычым кожнай з гэтых атамных боегаловак дастаткова, каб сiлай выбуху i напалам цяпла разбурыць вялiкi горад з усiм, што ў iм дыхае, больш грунтоўна, чым сваiм часам гэта зрабiў Божы вогненны дождж з Садомай i Гаморай. Пры гэтым Армагедоне, прадказаў рэбэ Ёшуа далей, могуць ужывацца таксама мiжкантынентальныя ракеты, якiя з хвiлiннай хуткасцю могуць наляцець на цэль з таго боку мора i сваiмi нуклеарнымi зарадамi, напрыклад, ад гары Сiён i святога горада Ерусалiма не пакiнуць нiчога, акрамя выпаленага кратэра i да таго ж сваiм радыёактыўным дыханнем у коле, якое з аднаго боку сягае да ракi Нiл, а з другога да водаў Еўфрата, смяротна атруцiць чалавека, быдла i раслiны, аж нават i самую зямлю, на якой усё гэта расце. I такiх ракет, з горыччу ў голасе дадаў рабi, большых i меншых, з большай альбо меншай шырынёй ахопу i аснашчаных адпаведнымi выбуховымi галоўкамi, ужо ёсць шмат тысяч, i ўся гэтая пякельная сiла знаходзiцца ў руках нямногiх валадароў, людзей з абмежаваным мысленнем, якiя пры кожнай нагодзе на ўсё горла дакляруюць, што гэты арсенал iм патрэбен для абароны мiру, бо мiр патрабуе раўнавагi страху; што азначае, калi адзiн бок у стане знiшчыць другi дзесяць разоў, каб толькi той не iмкнуўся да гэтага зрабiць другому не толькi тое самае, але i пераўзыйсцi другога, каб выйсцi на дванаццацiразовы парог, каб, нават ужо пры апошнiм уздыху з апошняга бункера яшчэ ўсё-такi можна было папомсцiцца. У гэтым забойчым спаборнiцтве яны ўжо дайшлi да таго, што былi здатныя вынiшчыць усё, што пад небам, так што ад Божага тварэння не засталося б нiчога, акрамя голай, пустой зямлi i далёкiх зорак. У сваёй празе да ўлады, сумешчанай са страхам перад сабе падобнымi, чалавек схапiўся за першародную сiлу сусвету, але, не ўмеючы нi цугляць яе, нi кiраваць ёю; так сам Адам, калiсьцi створаны паводле вобразу Бога, зрабiўся зверам з сямю галовамi i дзесяццю рагамi, усеразбуральнiкам, антыхрыстам.

Такая, паводле паведамлення Агасфера, была прамова рэбэ Ёшуа. I цяпер Вам, паважаны калега Байфус, словы рабi ў аснове фактаў будуць гэтаксама звыклымi, як i мне; толькi мы, выцясняючы iх, дзе толькi магчыма, з нашай свядомасцi, навучылiся з iмi жыць. Ён прапусцiў магчымасць, прызнаў гер Агасфер, знайсцi сабе яснасць у тым, адкуль рабi атрымаў гэтыя факты, цi праз людзей, якiя далi яму адпаведную лiтаратуру, цi ад спецыялiстаў альбо, можа, нават ад саўдзельных у справе; вiдавочна аднак было, што ён, не могучы прыняць удзелу ў нашай паступовай аклiматызацыi ў атамным веку, з неразумствам, у якiм мы рухаемся як бы само сабой зразумелым чынам, раптам быў канфрантаваны i адпаведна быў спалоханы - багатыя падзеямi тысяча дзевяцьсот гадоў, пасля таго як ён, як ён думаў, пралiў сваю кроў за дараванне грахоў чалавецтва.

Спекулятыўнае пытанне, як паводзiўся б Iсус i што ён сказаў бы, калi б сёння вярнуўся на зямлю, ставiлi ўжо многiя, Вы, мабыць, таксама, дарагi гер прафесар, нягледзячы на Вашыя атэiстычныя перакананнi. Паводле выказванняў Вечнага Жыда, адзiнага чалавека, якi можа надзейна iдэнтыфiкаваць рэбэ Ёшуа i атэiстычна засведчыць ягонае вяртанне, гэтае вяртанне адбылося. Дык цi можна адказаць на пытанне?

Гер Агасфер мяркуе, што можна. Ва ўсякiм разе сам рэбэ Ёшуа непасрэдна даў адказ, i менавiта на гары Галгофе, на тым месцы, дзе колiсь стаяў крыж. Менавiта туды яны павандравалi абодва, пасля таго, як ён, Агасфер, упрасiў рабi, памяняць сваё падранае i бруднае адзенне на белае, такое, якое носяць бедуiны, i там рабi, гледзячы ў неба, раптам усклiкнуў: Элi, Элi, няўжо ўсё было марна - нагорная пропаведзь, крыжовая смерць? Ягня заколата, але ахвяра адкiнута i забыта?

I пасля гэтага ён даўся ў маўчанне. А тым часам вакол яго сабраўся вялiкi натоўп, тубыльцы, турысты, паломнiкi, сярод гэтых апошнiх група святароў розных хрысцiянскiх канфесiй, усе ў сваiм абрадавым адзеннi, i ўсе яны глядзелi на рабi, быццам перад iмi быў прывiд, i адна юная амерыканка, бледная, фанатычна крычала: Doesn't he look just like Jesus Christ?

Рабi, вырваны з задумення, пасля кароткага замяшання падняў руку са следам раны як бы на дабраславенне, але зноў апусцiў; пасля гэтага натоўп, якi сабраўся вакол яго, расступiўся, i ён пайшоў, i варта подзiву было, што нiхто з усiх прысутных людзей не шчоўкнуў фотаапаратам, хоць многiя з iх мелi пры сабе камеры.