Грэм Грин - Стамбульскi экспрэс (на белорусском языке)

• Название: Стамбульскi экспрэс (на белорусском языке)
• Автор: Грэм Грин
• Жанр: Детектив

---

* Першая змена, першая змена (фр.).

У праходзе паявiлiся афiцыянты - яны разносiлi суп. Майет iзноў сунуў руку ў кiшэню i надкусiў разынку - на гэты раз Стэйна, дробненькую i сухую, але, трэба прызнаць, танную. Бясконцая i непазбежная вайна памiж колькасцю i якасцю вялася ў яго свядомасцi i не прыводзiла нi да якога пэўнага вынiку. У адным ён, зрэшты, быў упэўнены, пакуль знаходзiўся ў сваiм лонданскiм кабiнеце, дзе сустракаўся толькi з прадстаўнiкамi Стэйна i чуў голас Стэйна толькi па мiжгароднiм тэлефоне, хутчэй прывiд яго голасу, з iнтанацый якога ён не мог дакладна высветлiць яго сапраўднае становiшча, - Стэйн быў на вяршынi недасягальных скал. Але ж якiх скал? Усярэдзiне акiяна цi каля ўзбярэжжа? Цi пацярпеў ён поўны крах, цi проста абмежаваны ў сродках? Было б прасцей, калi б прадстаўнiка фiрмы "Майет, Майет i Пейдж" у Канстанцiнопалi, бясцэннага мiстэра Экмана, не падазравалi ў тайных зносiнах з Стэйнам - ён балансаваў на гранi закона.

Майет апусцiў лыжку ў нясмачны суп-жульен. Яму болей былi даспадобы стравы тлустыя, з рознымi спецыямi, вострыя i спажыўныя. За вокнамi ў цемрадзi нiчога не было вiдаць, толькi зрэдку мiльгалi агеньчыкi невялiкiх станцый цi палыхаў рэзкiм святлом тунель. Пастаянна ў шыбе акна ён бачыў толькi цьмянае адлюстраванне свайго твару i рук, якое, нiбыта дзiвосная рыба, плавала ў зiхатлiвай i вадзе i багавiннi. Яго крыху бянтэжылi гэтыя прывiды, i ён збiраўся ўжо апусцiць фiранку, калi заўважыў за адбiткам свайго твару аблiчча таго самага чалавека ў пацёртым плашчы, якi нядаўна заглядваў у яго купэ. Вопратка мужчыны, пазбаўленая колеру i трываласцi тканiна, усё яшчэ захоўвала адбiтак элегантнасцi, уласцiвай старамодным гарнiтурам: пад расхрыстаным плашчом быў бачны высокi накрухмалены каўнер, зашпiлены на ўсе гузiкi пiнжак. Мужчына цярплiва чакаў, пакуль яму прынясуць абед, таму Майет дазволiў сабе трошкi адпачыць ад мудрагелiстых хiтрыкаў Стэйна i мiстэра Экмана, аднак перш чым афiцыянт дайшоў да незнаёмага, той заснуў. На iмгненне яго твар знiк, калi агнi станцыi ператварылi сцены вагона з люстраў у звычайныя вокны, праз якiя быў бачны натоўп правiнцыялаў з дзецьмi, скрынкамi i скруткамi, якiя чакалi прыходу мясцовага цягнiка. З вяртаннем цемры за акном твар мужчыны, якi апусцiўся ў сон, узнiк iзноў.

Майет забыўся пра яго, заказваючы паўсухое бургундскае - "Шамбертэн 1923 года", каб запiць цяляцiну, хоць i разумеў, што купляць добрае вiно ў цягнiку - марная трата грошай, бо нiякi букет не вытрымлiваў бесперапыннай трасянiны. Па ўсiм вагоне быў чуцен жаласлiвы звон i бразганне шкла, калi экспрэс на поўнай хуткасцi iмчаў у Кёльн. Смакуючы першы келiх вiна, Майет iзноў вярнуўся ў думках да Стэйна - поўны безнадзейнага адчаю цi мудрагелiстых хiтрыкаў, той чакаў прыезду Майета ў Канстанцiнопалi. Ён зможа прадаць усе свае акцыi за неблагую цану - Майет у гэтым быў упэўнены, аднак пайшлi чуткi, што ў барацьбу ўблытаўся яшчэ адзiн пакупнiк. Якраз тут i ўзнiкла падазрэнне, што мiстэр Экман вядзе двайную гульню, iмкнучыся ўзняць цану насуперак iнтарэсам сваёй фiрмы - за гэта, як меркавалi, Стайн абяцаў яму выплацiць пятнаццаць працэнтаў камiсiйных. Мiстэр Экман паведамляў, што Моўлт прапануе Стэйну фантастычную цану за яго акцыi i за перадачу правоў на фiрму, але Майет яму не верыў. Неяк ён снедаў з маладым Моўлтам i пад час размовы, нiбыта выпадкова, згадаў прозвiшча Стэйна. Моўлт не жыд, у яго няма тонкасцi, ён не знае навукi выкрутасаў i хiтрыкаў: калi ён захоча зманiць, ён гаворыць няпраўду, але мана яго абмежаваная словамi яму невядома, як неспрактыкаваная рука можа лёгка выдаць няпраўду гэтых слоў. Калi ён меў справу з ангельцамi, Майет карыстаўся адным трукам: пачынаючы гаворку на важную тэму, ён звычайна частаваў субяседнiка цыгарай калi чалавек гаварыў няпраўду, то, якi б хуткi нi быў адказ, рука яго заўсёды на iмгненне затрымаецца. Майет добра запомнiў, што сказаў пра яго некалi Джэнтыль: "Мне не падабаецца гэты жыд. Ён нiколi не глядзiць табе ў вочы". "Вы, дурнi, - радаваўся ён сам сабе, - у мяне на вас назапашаны яшчэ не такiя трукi". Цяпер ён, зрэшты, быў перакананы, што Моўлт гаварыў праўду, няпраўду казаў Стэйн цi мiстэр Экман.

Ён налiў сабе яшчэ келiх вiна. "Дзiўна, - падумаў ён, - што якраз я, падарожнiчаючы з хуткасцю шэсцьдзесят мiль у гадзiну, адпачываю, а не мiстэр Экман, у якога ўжо закончаны працоўны дзень - ён зараз зачыняе пiсьмовы стол, бярэ з вешалкi брыль, спускаедца па лесвiцы, звыкла пакусваючы вострымi зубамi кончык тэлеграмы, атрыманай ад фiрмы: "Мiстэр Карлтан Майет прыбывае Стамбул чатырнаццатага. Арганiзуйце сустрэчу Стэйнам". У цягнiку, як бы хутка ён нi iмчаў, пасажыры мусяць адпачываць, памiж шклянымi сценамi дарэмна марна трацiць эмоцыi, можна спакойна займацца разумовай дзейнасцю, не баючыся, што цябе перапыняць. Свецкае жыццё б'е зараз Экмана i Стэйна з усiх бакоў: прыходзяць тэлеграмы, розныя людзi перабiваюць плынь iх думак размовамi, жанчыны наладжваюць абеды i вечарынкi. Але ў iмклiвым экспрэсе, якi грукоча i бразгае, шум такi роўны, упарадкаваны, што ён эквiвалентны цiшынi, рух такi працяглы i бесперапынны, што спакваля розум пачынае ўспрымаць яго як абсалютную нерухомасць. Толькi за вокнамi цягнiка было магчыма актыўнае дзеянне, а цягнiк забяспечвае яму спакойны роздум над планамi на гэтыя тры днi, а ў канцы гэтага тэрмiну яму будзе зусiм ясна, як павоцзiць сябе са Стэйнам i з мiстэрам Экманам.

Пакончыўшы з марожаным i дэсертам, аплацiўшы рахунак, ён затрымаўся каля стала, каб запалiць цыгару, i апынуўся твар у твар з незнаёмым. Ён iзноў убачыў, як той засынае памiж першай i другой стравамi - памiж недаедзенай цяляцiнай аu Таlleyrаnd* i пудзiнгам з марожаным, якi толькi што падалi яму на стол, - хутчэй за ўсё, у яго быў поўны ўпадак сiлы.

* Па-талейранску (фр.).

Пад пiльным позiркам Майета незнаёмы раптоўна прачнуўся.

- Ну, што тут такое? - спытаў ён.

Майет мусiў быў папрасiць прабачэння:

- У мяне не было намеру вас будзiць.

Мужчына падазрона паглядзеў на яго, i штосьцi ў гэтым раптоўным пераходзе ад сну да больш звыклай насцярожанасцi, штосьцi ў яго старанна прыбраным гарнiтуры, пад пацёртым плашчом, кранула душу Майета. Ён успомнiў пра iх нядаўнюю сустрэчу:

- Спадзяюся, вы знайшлi сваё купэ?

- Знайшоў.

- Здаецца мне, вы абралi не лепшае месца на адпачынак, - вырвалася ў Майета. - У мяне ў сакваяжы ёсць аспiрын. Магу даць вам некалькi таблетак.

Мужчына рэзка абарваў яго:

- У мяне ёсць усё, што трэба. Я доктар.

Па прывычцы Майет уважлiва глянуў на яго рукi, тонкiя, з выступаючымi костачкамi. Ён iзноў папрасiў прабачэння, з падкрэсленай прынiжанасцю схiлiўшы перад iм галаву:

- Прабачце, што я патурбаваў вас. Вы выглядаеце хворым. Можа, я што-небудзь магу зрабiць вам?

- Не. Нiчога мне не трэба. Нiчога.

Але калi Майет адышоў, мужчына азiрнуўся i аклiкнуў яго:

- Час. Каторая зараз гадзiна дакладна?

Майет адказаў:

- Восем сорак. Не, сорак дзве хвiлiны.

I ён убачыў, як пальцы мужчыны дакладна да хвiлiны паставiлi стрэлкi гадзiннiка.

Калi ён наблiжаўся да свайго купэ, цягнiк запаволiў рух. Вялiзныя доменныя печы Льежа ўздымалiся ўздоўж чыгункi нiбыта старажытныя замкi, агорнутыя полымем пад час варожага набегу. Цягнiк гайдануўся, i стрэлкi чыгункi бразнулi. Абапал узнялiся сталёвыя фермы моста, а далёка ўнiзе па дыяганалi бегла некуды ў цемру пустая вулiца, над уваходам у кавярню зiхацела лямпачка, рэйкi разбеглiся ў розныя бакi, i да экспрэса, вывяргаючы гудзенне i пару, наблiзiлiся манеўраныя паравозы. Святлафорныя агнi загарэлiся зялёным абапал экспрэса, i арка вакзальнага даху ўзнялася над вагонам Майета. Пачулiся выкрыкi хлапчукоў-газетчыкаў, а на платформе стаялi ў шарэнзе паважаныя, сталыя мужчыны ў чорных суконных палiто i жанчыны пад чорнымi вуалямi. Не выказваючы цiкаўнасцi, падобныя да натоўпу прыстойных незнаёмых на пахаваннi, яны сачылi, як прамiльгалi перад iмi вагоны першага класа: "Остэндэ - Кёльн - Вена - Белград - Стамбул" - i прычапны вагон да Афiнаў. Потым, з клумкамi, сумкамi i дзецьмi, яны ўскараскалiся ў апошнiя вагоны, якiя iшлi, вiдаць, да Папiньера цi Вервье - мiль пятнаццаць далей па чыгунцы.

Майет пачуваў сябе стомленым. Напярэдаднi яму давялося да гадзiны ночы абмяркоўваць з бацькам, Джэйкабам Майетам, справы Стэйна, i, калi ён убачыў, як трасецца ў бацькi сiвая барада, ён зразумеў, як нiколi раней, што кiраўнiцтва фiрмай выпадае з аздобленых пярсцёнкамi старэчых пальцаў, якiм цяжка было трымаць нават шклянку з цёплым малаком. "Пенку нiколi не здымуць", - паскардзiўся Джэйкаб Майет, дазваляючы сыну лыжкай зняць пенку з малака. Цяпер ён шмат чаго дазваляў рабiць сыну, не звяртаючы нiякай увагi на Пейджа - пасада дырэктара была проста ўзнагародай за яго дваццацiгадовую службу старшым клеркам у фiрме. "Майет, Майет i Пейдж" - гэта я", - думаў Майет, не адчуваючы нiякага хвалявання ад вялiкай адказнасцi, якая легла на яго плечы: ён быў старэйшы сын, i згодна закону прыроды бацька мусiў быў перадаць уладу яму.

Учора ўвечары памiж iмi ўзнiклi спрэчкi наконт Экмана. Джэйкаб Майет быў упэўнены, што Стэйн ашукаў Экмана, а яго сын лiчыў, што iх агент быў у змове са Стэйнам. "Вы ўбачыце самi", - гаварыў ён, перакананы ў сваёй пранiклiвасцi, але Джэйкаб Майет увесь час паўтараў: "Экман разумны. Нам трэба мець там разумнага чалавека".