Сократ Янович - Сьцяна (на белорусском языке)

• Название: Сьцяна (на белорусском языке)
• Автор: Сократ Янович
• Жанр: Проза

---

- А балячку, хiба, хто збыў? Прадаў яе? Узяў ды прадаў, га? - узлавалася Кiра.

- Ты гаворыш, як пра чужога, - не адступалася ад свайго цешча.

- А ён, калi вычаўпаў такое, падумаў пра мяне?

- Падумаў, не падумаў, але Сьцяпан - твой муж, дочка.

- Твой... Твой... Ах, мама, iдзеце вы разам са сваiмi павучэньнямi... Кiра вытузнула кнiжку са Сьцяпанавых рук. - Слухай ты, булава, калi да цябе гавораць! Не адзiн-жа жывеш тут!..

- А ну вас! - цешча, выцiраючы далонi аб хвартух, павярнула назад.

- Ну, - Сьцяпан трымаўся.

- Ведаеш, на каго ты падобны?

- Ведаю.

- Перастань ты дурня клеiць ды йдзi да старшынi, чуеш? Прасi яго - мо' прабачыць табе, адпусьцiцца...

- Прасiць гэтага лайдака - не ў маiм пляне.

- Тады - што?

- Я-ж табе, Кiра, казаў...

- Не, я ўтаплюся ад гэткай размовы!

- Кiра, калi-б старшыня ўмеў думаць, дык ён сам не дапусьцiў-бы да суда. Ён павiнен дасканала прадчуваць тое, куды я хiлю. Ня выключана, што ён ужо бегае, куды трэба... - Сьцяпан закурыў. - Але - дудкi, запозна: я быў у мiлiцыi!

- Што?!

- Зараз яму не выкруцiцца ад сьледзтва.

- Ты прызнаўся?..

- Гэта вельмi важнае, Кiра: стварыць падставу.

- На сваю галаву?

- Дакладней - на яго.

- Вар'ят ты! Палесьцiнец! - Кiра захадзiла па пакоi. - Ну, капцы ўсяму...

- Кiра! Як табе гэта вытлумачыць? - ён паклаў кнiжку на палiцу. - Факт скандалу сьведчыць не ў карысьць нашага высока пастаўленага праныры. Праўда, я захулiганiў, але чаму? Якiя прычыны склалiся на тое? I я раскажу пра iх на судзе. Публiчна, гэта табе не на нарадзе... З маленечкага зробiцца вялiкае! Прападу я, але й ён прападзе. З той розьнiцай, што ён правалiцца на нечым значна, беспараўнальна, большым, Кiра.

- Паважаны Сьцяпан Сумленевiч, - iранiчна скрывiла яна губкi. - Па-першае, як я ўжо неаднаразова гаварыла табе, зьяўляешся ты жывым экспанатам наiўнасьцi, надзвычай каштоўным сваёй рэдкасьцю ў нашу захiрэлую эпоху, i таму, адразу, падлягаеш квалiфiкацыi ў музэй. Па-другое, ты вiнаваты ў акце тэрору ў дачыненьнi да iншай асобы, што ня зможа апраўдаць нiякая, нават сусьветная, матывацыя. Па-трэцяе, гэта акампраметуе цябе, прынамсi, на пэрыяд аднаго пакаленьня кiраўнiкоў грамадзкага жыцьця, у якiх прозьвiшчу Сумленевiча будзе спадарожнiчаць даданы сказ: "А, гэта той дурань, якi калiсьцi спалiў аўта, ну, таго..." Па-чацьвертае, ашчасьлiвiш ты наступнага праныру, якому, мабыць, i абрыдла чакаць нагоды заняць месца старшынi. Па-пятае, у каапэратыве нiчога ня зьменiцца ад твайго рэвалюцыйнага ўчынку. Браток, цароў стралялi, а iмпэрыя нi трошкi не пахiснулася...

- Усё?

- У васноўным - усё.

- Калi-б паверыць табе, Кiра, дык дзеяньне чалавека павiнна быць накiраванае безумоўна на асабiстую карысьць. Не пратэстуй, бо iншай высновы са сказанага табою, звычайна, ня можа быць. Страчваньне сiлаў дзеля агульнай...

- Ты ахвяроўваеш сваю будучыню й будучыню жонкi на алтар грамадзкасьцi, прыгожа кажучы.

- Не бачу я ў гэтым нiчога сьмешнага.

- I я. З другога боку.

- Свайго.

- Невядома, хто з нас абаiх чысьцейшы эгаiст, Сьцяпан...

- Што, Кiра, маеш на ўвазе?

- Тваё "я".

- Ах, во яно як!

- Прытым, куды гэта падзелася Сумленевiчава перамаганьне зла дабром, га? Ды, наогул, адно ты гаворыш, а другое робiш. Дзiця, выдатнiк па тэорыi й двоечнiк па практыцы, анархiст, вулiчны, камiчны ў задуманым... Жыцьцё не пажартуе з табою! Крымiнальная служба падлiчыць твае векапомныя зьдзяйсьненьнi. Будзе рогату ў судзе, калi абвiнавачаны Сумленевiч пачне растлумачваць, што ён спалiў прыватнае аўта свайго шэфа, каб выкрыць яго нядобрасумленнасьць. Заплача публiка ад рагатаньня! Сэнсацыйны мэтад зьнiшчаньня камбiнатараў: спальваньне iх маёмасьцi. Стварайце брыгады сумленных падпальшчыкаў уласнасьцi людзей, у адрас якiх iснуюць маральныя закiды! Толькi справядлiвыя сядзяць у турмах! Сьвет - зварухнiся! Прачнiся!..

- Выйдзi, Кiра!

20

На працы, здавалася, нават стары бухгальтар паказаў спагадлiвасьць да Сьцяпана, не настойваючы на тэрмiновае афармленьне iм разьлiкаў у расходваньнi каапэратыўнымi аддзеламi будаўнiчых матэрыялаў, прызначаных на пабудову асабнякоў у Петрашоўскiм квартале ды ў Бельску й Саколцы.

Сакратарка падала Сьцяпану справаздачу камiсii, чысьценька перапiсаную. "Няўжо забыўся ён перахапiць крамолу?!" - падумаў Сьцяпан пра старшыню й падпiсаўся на ўсiх пяцi экзэмплярах, быццам спадзеючыся, што вось-вось расчыняцца дзьверы й зьявiцца ў iх ён, каб парваць на дробненькiя кавалачкi гэты нязручны яму дакумант.

Сумленевiч пазванiў членам камiсii, каб i яны падпiсалi. На жаль, нiкога зь iх ён не застаў на месцы: двух знаходзiлася ў каманьдзiроўцы, а трэцi хварэў.

"Пачнем ад хворага, якi, ёсьць надзея, пра нiшто яшчэ ня ведае", - Сьцяпан хутка сабраўся ў горад.

Ля пераходу цераз вулiцу, побач рэстарану "Гродна" мурашыўся людзкi натоўп. Прычэпа ад грузавiка, нахiленая, стаяла на тратуары, бокам падняўшы колы на сьцяну, бы вялiзны сабака. Мiлiцыянты мералi. Бамбiза ў юхтавых ботах пужнуў адурэлага ад вiдавоку крывi ката зь вiхрастай поўсьцю; хтосьцi загiнуў ля газону. Грузавiк-жа з галавастаю шафёркаю вiнавата чакаў, загарадзiўшы замурзаным сваiм тулавам дарогу машынам, якiя, спадцiшка, сыгналiлi й аб'яжджалi завалу Юравецкай. Праходжыя выцягвалi шыi, каб угледзець, як i дзе нехта крычаў аб чымсьцi да кагосьцi... Шайка вучняў з тлусьценькiмi мордачкамi, разявiўшыся, наглядала за замяшаньнем; адзiн зь iх, непаваротлiва, фатаграфаваў.

- Добры дзень, Сьцяпан!

Сумленевiч пазнаў у жанчыне прыгожую сяброўку са школы. На ўроках матэматыкi яна добра падказвала яму. Гарбаты настаўнiк ставiў ёй за гэта двойку. "От i напалохаў ён мяне, - пасьмейвалася яна падчас перапынку. - Ня быў-бы ён мужчынам: хоць маленькую прыкрасьць, але зробiш!"

- Вiтай... - Сьцяпан завагаўся над яе iмем, сымпатычным (Вера?). - Бачу, расьцеш ты, як сабе! Банду хлопцаў адна ты разагрэла-б, i то на сьнезе, iначай, чамусьцi, ня мог ён гаварыць да яе. - Ну, кажы, што добрага ў цябе чуваць? Муж - пад абцасам, дзяцей - рой, каханкаў - на выбар?..

- Не зьмянiўся ты, Сьцяпан, - адказала яна. - Усё прыкiдваесься разбэшчаным...

- Гэта - блага цi добра?

- Нашто пытаеш? Сам ведаеш...

- З пакорай слухаю цябе, - i яшчэ дадаў ён: - Засаромела ты мяне, старога дурня, - Сьцяпан лакомлiва закурыў надломленую папяросiну, апошнюю ў пачку. Скажы што-лень пра сябе...

- Бацька мой памёр.

- Бацька? Ад чаго?

- Рак страўнiка...

- Якi чорт! Калiсьцi людзi памiралi ад сухотаў, застуды, пабояў, а цяпер, каго не спытай, дык усё - рак, рак, рак... Прабач...

- Нэрвы.

- Так, сапраўды, я замнога дазваляю сабе...

- Кажу пра нэрвы, як пра прычыну хваробы, захворваньняў на рак. I як нi дзiўна, але ў прасмуроджаных гарадох, пракурэлых, ня так i часта пачуеш, каб хто памiраў ад рака, - яна, вiдаць, думала пра тое. - Горад, ведаеш, дае пачуццё ўласнай вартаснасьцi. Важнасьцi!

- Твой бацька быў зь вёскi?

- Зь вёскi. З Васiлькова. З гаспадаркi. Зь зямлi, якой аддаў сваё жыцьцё, але якую ня меў ужо каму пакiнуць. Старому i ў галаву не прыходзiла тое, што зноў настануць часы, калi гаспадар будзе самым пагарджаным чалавекам, у супастаўленьнi зь якiм чысьцiльнiк камунальных прыбiральняў здасца панам над мужыкамi. Вытворца галоўнага - хлеба... Кантынэнт сялянства апускаецца нiжэй травы, цiшэй вады...

Сьцяпан не перабiваў, агламажджаны нагавораным ёю.

Яна цiха разьвiталася.

"Чалавек, што дрыгва: дакранесься да яго й правалiсься, - Сьцяпан увайшоў у Юравецкую. - Кожнага абыходзь бокам".

Яму ня верылася, што столькi даведаўся ён ад зграбнай жанчыны.

Член камiсii, да якога йшоў Сьцяпан, жыў на Вятрачнай. У даваенным домiку, у садку, згусьцелым ад разрослых вiшнякоў. Зьвяглiвы сабака ў глыбiнi панадворка кiдаўся на ланцузе, дзеручы лапамi зямлю. Ганак, спавiты дзiкiм вiнаградам, з каляровымi шыбкамi ствараў уражаньне крыху казачнага ўваходу ў даўно таемнае.

Выглянула адтуль тоўстая баба.

- Ён хворы, - сказала яна Сьцяпану пра гаспадара. - Вам чаго трэба ад яго?

- Добры дзень вам, - прывiтаў яе Сьцяпан. - Я толькi на хвiлiнку да вас. Мы працуем разам...

- Вiцюлiк! - крыкнула яна ў сенi. - Хтосьцi прыйшоў, чуй, да цябе, - i абаперлася мяккiм локцем аб вушак. Па-мацярынску самаўпэўненая, стаяла яна так з кухонным нажом у руцэ.

- Што? Прывезьлi цымант, - жыва выбег на парог Вiця й, звочыўшы Сьцяпана, сказаў: - А, гэта ты: здароў! Заходзь, - працягнуў Сьцяпану руку. - Заходзь, заходзь... Дай нам, маленькая, гарбаты, - зьвярнуўся ён да гэтай гаспадынi, якая аказалася яго жонкай. - Сядай, Сьцяпан, - ён паказаў яму фатэль на ножках, закопчаных iльвiнымi галоўкамi. - З чым добрым ты да мяне? - i сабраў ён у сабе ўсю ўвагу худога, высокага i даўганогага.

- Са службы прыходзяць у дом хiба з чым добрым, браток? Гэта-ж усё роўна што з тэлеграмамi ў мястэчка цi ў вёску, - Сьцяпан склаў сябе: "Я, дурань, палохаю яго!" - Я, ня бойся ты, са звыклым глупствам да цябе... Ня хвораму-ж iсьцi да здаровага.

- У мяне, ведаеш, Сьцяпан, балячкi на вантробе паявiлiся. Бядовая справа, ведаеш, - сказаў ён для яснасьцi. - Як схопiць мяне боль, дык ажно на сьцены лезу!..