С Юстапчик - Каханы горад (на белорусском языке)

• Название: Каханы горад (на белорусском языке)
• Автор: С Юстапчик
• Жанр: Русская классическая проза

---

I ён рынуўся прочкi адтуль, наганяючы ўжо хутчыню. Стралянiна часьцела, дужэла, збоку даляталi выбухi й зь зямлi, далей на поўнач, вiдаць было, занялiся пажары...

Валiк кiдаўся па сваiм "раёне" туды й сюды, палiў "сьвечкi", усё шукаў i знаходзiў - каторы раз - толькi бацькаў дом, i ня мог у вадчаi адважыцца на што-небудзь. Толькi Ахмет не чакаў. Хай начальнiк паслухае: ён, Ахмет, ня выдасьць нiколi. Адляцецца куды за лясок, i ў балота "згрузiць" усё. Хто там пазнае - праверыць? А што - бiць бязьвiнных людзей, навошта, каму гэта трэба? Ахмет-жа - магiла, каб толькi начальнiк паслухаў Ахмета...

Валiк вагаўся... Ахметаў разьвязак - генiяльны ў сваёй прасьцiнi, як ня прыйшло гэта ўдум яму самому - сама прасьцiня Ахметавымi вуснамi прамаўляе, але...

- Канчай! - забражджэў нарэшце ў апараце Вiктар. Так, слаўны Ахмет, няхай будзе так! Той лясок - напэўна Папоў лес. Валiк памкнуў на яго, бадай "голячы". Вось прагалiна - паляна, балотца? Дык - сюды! Раз, i раз-по-раз усё. Блiснула, яшчэ, i страшэнны пякельны выбух - гук, i яшчэ, i яшчэ, i, здаецца, аж машыну шыбнула ўгару, цi, можа, палягчэўшы, узмыла сама вольнай птушкай. Так, будзь, што будзе! "Канчалi", Ахметка, "канчалi"!

I аж радасна палягчэла ў самога ўсё, палягчэла й прасьвятлела. Праўда, чаму было так не здаўмецца адразу?

Толькi, як адляцеўшыся ўжо, азiрнуўся назад - сэрца зайшлося. Чырвоначорная заслона вiсела над горадам, каханым горадам... Што-ж, толькi i ўцехi - ня ён... Бывай, родны горад, каханы, бывай, да лепшага мо спатканьня, твой верны сын ня ўзьняў сяньня на цябе рукi. Ня ўзьняў i ня ўзьнiме нiколi "каб адсохла"...

...Каханы горад сiняй смугай тае...

Не, ня сiняй смугай - крывава-чырвоным адблескам пажараў, чорнай жудой адплывае адзадзя родны горад...

VII

Здавалася, усё так грунтоўна наперад абдумаў Юрка яшчэ ўдома, а вось тут, "на мясцовасьцi", нек ня йшло адразу. Не, "зьлiквiдаваць" перш-на-перш Гадэнку, як было надумана, - i зручнасьць пакуль не падкручваецца, i мо, наагул, нядобра. Лепш стварыць хоць уражаньне, што пачаў быў "работу", а пасьля - нешта выйшла, i загiнулi ўсе з машынай разам. Гэтак i на тым баку будуць спакойныя. Пэўна-ж, спакойныя, бо Вiктар-жа ня будзе клапацiцца па Юрку, а баржджэй "сьвечку паставiць", хоць сабе ў думках. Яшчэ й прыямней навет - справяць "памiнкi" як па "ахвяры"; а не - i "гэроi", "разьдзьмухаюць кадзiла", нахваляць, нашкадуюць хоць публiчна, дзеля прылiку, а ты тут сабе цалюсенькi i - каля Веры... Каб пасьля й даведалiся (але дзе там!), дык такое бяды: "вымушана", з парашутам - дый наагул, больш-жа зь iмi - "дзяцей ня хрысьцiць".

Ага, вунь там - якраз пад нагамi - могiлкi, той "адзiны ваенны аб'ект", як жартаваў сяньня Юрка. Вось тут i пахрысьцiм, хоць сабе нябожчыкаў, пэўна-ж, ёсьць сярод iх i няхрышчаныя...

"Сьвечка", спушчаная Гадэнкам на Юркаў загад, якраз добра асьвятлiла царкву сярод гайка. Да ўстановаў гэтага роду Юркава ўзгадаваньне прышчапiла яму звычайныя для гадунца савецкае школы i нялюбасьць i кплiвасьць. Дык вось-жа ён яе зараз! Пэўна, цяпер паднавiлi, падчысьцiлi, папы "разгарнулi сваю работу" пазапраўднаму, ня так, як на гэтым баку, на паказ - дый тое-ж як не падабалася i Юрку i iншым. Праўда, там, на другiм баку, давядзецца мо й прывыкаць цярпець, але гэта - хай будзе апошняя данiна ягонай "старой веры" бязьвер'я й бязбожжа. Раз, i - блiсь, гух! Яшчэ разок дзергануць - так яе! Цяпер - паверсе "пасалiць" запальнымi - дзервяная-ж, стане, як сьвечка! Вось "работа" й пачалася як слаўна!

Пасьля трэску й гулу ўнiзе "сьвечка" згасла, i Юрка з апошняга кругу хацеў ужо "прагуляцца" па ўсiм раёне, як у выбухлым раптам зыркiм поламi, мусiць, ад "солi" ягоных запальных бомбаў - згледзеў крыж царквы зусiм збоку, анi не закранутым. Значыцца, улялёшыў гэтулькi матар'ялу i ў зусiм iншае нешта...

Юрка ўськiпеў. Ён заўсёды разьюшваўся адразу ад найменшае няўдачы, а тут-жа - дагэтуль быў лепшым цалком у эскадрыльлi i - раптам табе! Дый наважанае, а пачатае пагатоў, Юрка звык даводзiць да канца. I ён павярнуўся назад, на той "пракудны крыжык". Першыя стрэлы супрацьпаветранай абароны, спаткаўшы яго тут, ня выдалiся яму нiякiм дзiвам. Юрка й забыўся зусiм, што "паводля пэўных вестак" нiякай абароны тут не павiнна было быць. Ён толькi адзначыў сабе, што крышку "пралыпалi", "праспалi", вiдаць не чакаючы сяньня гасьцей, - толькi цяперака бяруцца... Дык-жа - пiльнасьць, i акуратней, каб iзноў ня схiбiць!

Бязь сьвечкi, бо пажар разгарэўся шырака - гнаў яго, мусiць, вецер, i цяпер усё было дужа добра вiдаць, як ясным днём - Юрка асьцярожна й спакойна выцаляваў у царкву яшчэ парачку выбуховых i запальных. Ну, цяпер напэўна ўзяло! Ды, як уляглося ўсё зноў, падлятаючы, каб пераканацца яшчэ, Юрка пабачыў усё тое-ж: у магутнейшым яшчэ водблiску поламя - крыж на царкве аж зiхацеў i мяняўся!

Зрабiлася нек аж крышку нядобра. Няўжо запраўды - "нешта ёсьць" i ахоўвае сваю сьвятыню, цi дае нейкi знак, перасьцярогу... Дурнiна! Зараз дасца!

Юрка зьнiзiў, як толькi льга было, вышыню i хуткасьць ды стараўся прымерыцца як спакойней яшчэ раз...

- Дарма займаешся, таварыш начальнiк, гэтым крыжыкам, - пачуўся раптам у слухальнiках нейкi цi то падлiзьнiцкi, цi то кплiва-насьмешлiвы голас штурмана Гадэнкi, цяпер удвая прыкры й працiўны. Юрку аж здрыганула. "Чакай, будзе зараз i табе крыжык", - падумаў толькi ён, i ўголас рэзка кiнуў у мiкрафон: "Ня вучыць! Яйцы курыцу...". Тут-жа, праўда, мiльганула, што й "курыца" ад "яец" ня вельмi адыйшлася - Юрку звычайна адразу-ж накручвалiся думкi, як ён называў, "супраць сябе" - i, можа, гадзiч мае рацыю. Але-ж, трэба канчаць i з гэтым, i зь iм. Толькi яшчэ - апошнюю "порцыю"...

Юрка ськiнуў, яе, не разглядаючыся больш i не чакаючы на вынiкi, ды ўзяў кiрунак адтуль. Скончыць iз Гадэнкам, асаблiва пасьля ягонае рэплiкi, здавалася яму цяпер асаблiва безадкладнай патрэбаю. Дый наагул, досыць гуляць, пара рабiць справу...

Ён пачаў спушчаць рэштку бомбаў абы-як, "на маны", пiльна сочачы ў люстэрка перад сабою захоўваньне свайго штурмана. А той - якраз добра! прыгнуўшыся, сам сачыў кiрунак бомбаў i выбухi. Юркава рука ўжо моцна сьцiскала ў кiшэнi сьцюдзёную сталь рэвальвэру. Круткi паварот назад - i проста ў цемя, раз-по-раз... Раськiрэчыўся нiцма, як-бы адбiваючы земны паклон. Гатоў - гэта ня бомбай у крыжык...

Зьнiзу, пад самым самалётам, якi ўсё яшчэ йшоў вельмi нiзка, кэрхнулi залпам гарматы. "Разьвiтальны салют па бясцэнным таварышу Гадэнку. Паў, не, раськiрэчыўся гэройскай сьмерцяй. Дадзём i мы ад сябе", удаючы ўрачысты тон савецкiх мiтынговых прамоўцаў, праказаў Юрка ўголас, хоць за гудам матору сам сябе й не рашчуў, ды ськiнуў рэштку бомбаў, што яшчэ засталiся. Але раптам зрабiлася зноў крыху нядобра, так, як там, над царквою... Як-бы з гэтым Гадэнкам адарвалася ў сярэдзiне нешта, ды адарвалася ня так, каб аблегчыць, як гэтыя во бомбы, лятучы далоў, а каб наадварот - прыцiснуць, прыгнесьцi да зямлi. Гадэнка - гад, а ўсё-ж - чалавек. "У постацi чалавека". Гэта - "постаць чалавека", гэтая - раськiрэчана-распластаная? Усё-ж - Юрка сяньня забiў чалавека. Ды цi аднаго ўжо забiў за сваю лятунскую службу, хоць-бы сабе мо й сягоньня? Але каб так проста - з рукi - у галаву...

Юрка глядзеў на сваю ахвяру, i было нек i цяжка, i гадка, i вусьцiшна, i мо крыху навет - шкада... Самалёт хiстанула на бок, i Юрка кiнуўся да стырна. Але-ж, за гэтай дурной псыхалёгiяй гатоў i кiраваньне згубiць, i галавой налажыць сам. Ды яму лёгка ўдалося выправiць машыну, i ён пачаў зноў набiраць вышыню. Азiрнуўся яшчэ раз на Гадэнку. Ськiнуць хiба далоў? Не, хай ляцiць iз самалётам - сваёй дамавiнай. Ськiдацца пара самому. Парашут - у парадку. Курс самалёту - насьлепа, вышэй i - на захад, як далей ад "дому".

Юрка зарыентаваўся ў мясцовасьцi. Ад свайго "раёну" ён адляцеўся ладна. На паўдня. Якраз добра - скочыць тут дзе ў лясок, i - блiжэй да Веры, баржджэй дойдзецца...

Паветра рванула ў вадчынены люк. Пераймай, зямля, бывай, паветра! Юрка Галушка апошняй сяньня "галушкай" вытрасаецца на зямлю.

Жывая ячшэ сэрцам матору машына зь няжывым пасажырам паляцела далей няведамаю дарогай да няведамага канца.

VIII

Прыземлiўся, як казалi ў iх, "на зэкс" - акурат пры дарозе, у мокрай ад ночнае расы прыдорожнай траве. Паабапал цёмнымi сьценкамi бег, прысядаючы, нягусты, здаецца, лясок. Дзе-ж бы гэта? Усёдна, пакуль не разьвiдняе - не зарыентуешся. Пераседзець тымчасам у ляску зь беражку.

Вызвалiўшыся ад парашуту, Юрка адчуў як-бы вызваленьне ад усяго, што засталося там. Мiльганулi яшчэ ў памяцi Вiктар, Валiк, "Макрыца", раськiрэчаны сьмерцяй зь ягонай рукi Гадэнка, ды цяпер ужо не кранала нiчога, - хай прамiльгаюць i застаюцца там, не вяртаючыся нiколi навет i ў думках. Думкi цяпер - наперад, да Веры, да блiзкой сустрэчы. Як гэта будзе? Сказаць ёй адразу?

Ды i ў гэтым кiрунку думкi штось ня йшлi, не хацелася й падганяць iх штучна, адчулася ў iх раптам нейкая ўтома, млявасьць. Дык няхай - будзе яшчэ час, а цяпер - адпачыць i ад думак, i ад усяго. Даволi было сягоньня "работы"...

Прабiраючыся ўскрайкам лесу, спаткнуўся на пянчук. Тут i прысесьцi, побач, да дрэва можна й прыхiнуцца. Добра! Можна было-б i прымгнуць, задрымаць хоць крыху, ня шкодзiла-б дзеля адпачынку, дзеля сьвежасьцi...