Якуб Колас - Новая зямля (на белорусском языке)

• Название: Новая зямля (на белорусском языке)
• Автор: Якуб Колас
• Жанр: Русская классическая проза

---

Сядзяць паны, як бы святыя,

Багата ўсе яны адзеты,

Чытаюць кнiгi ды газеты.

Антось на ўсё глядзiць уважна,

I сам iдзе ён трохi важна,

Крыху асвойтаўся з панамi,

Iдзе, пагруквае нагамi.

Сябры тым часам сквер мiнулi,

Налева ўгору павярнулi;

Тут з будкi стораж iх спыняе:

- Куды йдзяце? - сяброў пытае.

- Куды ж? на гору, ёсць вядома.

- А цi вам правiла знаёма,

Што безбiлетным ход запынен?

Хто йдзе на гору, той павiнен

Бiлет купiць на права ўходу.

Сябры спынiлiсь - грошай шкода;

Ў чупрыны рукi запускаюць,

Аб гэтай справе разважаюць:

За што плацiць? пустая справа...

Але ж iзноў - зiрнуць цiкава,

Як там з гары ўсё выглядае.

I дзядзька стоража пытае:

- А колькi той бiлет каштуе?..

Нiяк у Вiльнi не шанцуе!

- Ўсяго шэсць грошаў. Заплацеце,

Тады сабе, здаровы, йдзеце.

- Дзе наша, брат, не прападала:

Каб наша лiха не даждала!

Гаворыць дзядзька наш разважна,

Ў кiшэню лезучы адважна.

Сябры бiлеты пакуплялi

I на гару пашыбавалi.

- Ото, гара, як печ, крутая!

I вось чаму дарожка тая,

Бы шрубка, ўецца па-над бокам:

Узлезь, папробуй, простым крокам!

Ну, брат, гара, аж ногi млеюць.

Сябры iдуць i весялеюць.

- Цi то яе такая ўрода?

Рукою, мусiбыць, народу

Яна насыпана спрадвеку...

Ото, мой Божа: чалавеку

Заўсёды мала, не хватае,

Антось уголас разважае.

Цi ёсць канец яго патрэбам?

Чаго няма пад гэтым небам!..

- Не: не здаволiш чалавека,

I будзе вечна ён калека:

Чаго-нiбудзь, а будзе брак,

Ужо бо створаны ён так!

Твардоўскi пан быў - мо чувалi?

Яму ўсе чэрцi слугавалi

I ўсе выконвалi жаданнi,

I што ж? шчаслiвы быў? нiзвання!

Ды ўзяць хоць нас, не тое ж сама?

I мы, як тая багна-яма,

Ўвесь век варушымся, збiраем,

Канца ж патрэбам тым не знаем.

Сябры на верх гары ўзнялiся,

Аж упацелi, засаплiся,

I ногi iх спынiлiсь самi.

А слаўны вiд перад сябрамi

З гары высокай адчыняўся!

Хто вiдам тым не любаваўся?

Ўнiзу гары ляглi прыгожа,

Як бы разоркi памiж збожжа,

Дарожкi роўныя, крывыя.

Над iмi дрэвы маладыя

Ў сваёй пакоячай цiшы

Сплялi жывыя салашы.

Агромны горад, цесна збiты,

Ўвесь блескам сонейка залiты,

Займаў узгоркi i нiзiны;

Дамы стаялi, як вiцiны,

То ўдоўж, то ўпоперак радамi,

То закрывалiся садамi

Або дзе ўзгоркам крутабокiм;

А дзе васпанам адзiнокiм,

Расцерабiўшы сабе пляц,

Як горды пан, стаяў палац.

Будынкi цесна ў рад стаялi,

Як бы адны другiх трымалi

У часе нейкай небяспекi

I асталiся так навекi.

А мiж высокiх дамоў-градак,

Свой пэўны маючы парадак,

Вiлiся вулачкi так-гэтак

Густою тканню цёмных клетак.

Ўгары, высока над дамамi,

Пазалачонымi крыжамi

Блiшчалi цэрквы i касцёлы,

Узняўшысь к небу галавамi,

На сонцы ззяючы вярхамi;

I гоман iх званоў вясёлы

Ў паветры гуў таемна, злучна

I замiраў дзесь мiлагучна.

Налева, мiж гор крутабокiх,

У берагах сваiх высокiх,

Па камянях, бы тая змейка,

Вiлася шумная Вiлейка

I, закруцiўшыся дугою,

Знiкала зараз за гарою.

А справа ўнiз свабодным махам

Лягла другая рэчка шляхам,

Як бы сталёвая пружына;

То Вiлiя, Лiтвы дзяцiна,

Няслася пышна мiж абрываў

Блiскучай стужкай гожых звiваў,

Як бы жывое срэбра. Хвалi

На сонцы песцiлiсь, дрыжалi.

Так майскiм днём дрыжыць лiстамi,

Аблiты сонейка агнямi,

Зялёны клён i пышна ззяе,

На сонцы лiсцiкi купае.

Па левым беразе ў шнурочак

Зялёных дрэў пралёг радочак,

Як стрэлка, роўненька, пад меру,

Як тыя буквы на паперу.

Дамы, каменныя грамады,

Палацы, пышныя пасады,

Крутыя горы з жоўтым скатам,

Пяскамi, глiнаю багатым,

Ўвесь правы бераг абступалi,

У рэчцы ценi iх дрыжалi.

I адбiвалiсь, бы ў люстэрцы,

У Вiлii хмурынак перцы,

Што вiслi белай чарадою

Высока ў небе над зямлёю.

А там, за горадам, так здатна

I так прыгожа, так прыятна

Узгоркi леглi ў сiняй далi;

Па iх адложыстых уклонах

Любоўна ветры па загонах

Жытцо, ярынку чуць гайдалi,

Як нянька добрая цi матка

Ў калысцы гойдае дзiцятка.

Палоскi нiвак йшлi абрусам,

Гаi, лясочкi здольным вусам

Ў палях то тут, то там чарнелi,

Як бы на сонейку гарэлi.

I ў абразах тых самавiтых

Палёў, задумаю спавiтых,

Пачулiсь родныя павевы

I дарагiя сэрцу спевы

Для мужыкоў, сыноў заўзятых

Палёў, лясоў, лугоў багатых;

Там iх душа i там iх думы,

Iм далей хочацца ад шуму

Траскучых вулiц, перавулкаў,

Ад пылу, смроду закавулкаў,

А на гары было спакойна.

Чуць далятаў сюды нястройна

Далёкi шум i той змякчаўся,

Сюды нейк боязна ўрываўся.

Гара спакойна пазiрала,

Маўклiвасць важную хавала,

Як сведка той вялiкай справы,

Што для пустой людской забавы

Нiколi вусн не раскрывае

I моцна тайнасць ахраняе.

- Ну, што, Антонi: надзiвiўся?

Ад думак Верас абудзiўся.

Цi не пара б пасiлкавацца,

Бо трубiць чэрава, прызнацца?

- Так, час iсцi, глядзець даволi,

Бо не нагледзiшся нiколi.

Сябры назад з гары звярнулi,

Шырокiм крокам сцiганулi.

- Пастой! а там што? - Там - гармата.

- Чаму ж няма пры ёй салдата?

Пытае дзядзька. - Мо старая,

А мо фальшывая якая,

Не буду спрэчвацца заўзята.

З такой гаворкай да гарматы

Прыйшлi яны i важна сталi,

Гармату доўга разглядалi,

Глядзелi ззаду i з бакоў,

Аб ёй сказалi колькi слоў.

Калёсы дзядзька разглядае

I блiжай-блiжай падступае,

Хацеў яе яшчэ пагладзiць.

- Ой, не чапай, а то рассадзiць!

Няхай яна, брат, лепей спрахне!

Зачэпiш, падлу, ды як гахне!

I вочы высмалiць, i кiшкi

Шпурне, глядзi, аж на Лукiшкi.

О, з ёю, брат, такiя штукi!

Спужаўся дзядзька, борзда рукi

Рвануў назад, як ад гадзюкi,

Ды так, што Грышка стаў смяяцца.

- Хадзем, брат, лепей сiлкавацца!

XXX. СМЕРЦЬ МIХАЛА

Канец... Як проста гэта слова

I мнагазначна, заўжды нова!

Як часта мы пад крыжам мукi

Ў тамленнi духу ўзносiм рукi

I вочы, поўныя гарэння,

I прагнем мiгу вызвалення!

Шчаслiвы мiг, бо палi путы!

Канец - i нейкi круг замкнуты

У небыццё iдзе i гiне,

Каб месца iншай даць часiне;

I вера ў той канец няўхiльны

Знiшчае тлен гнiлы, магiльны.

Канец!.. Як многа разважання

I засмучонага пытання

У гэтым простым, страшным слове

Пры iншым з'явiшчы i ўмове,

Калi астатняю мяжою

Канец кладзецца мiж табою

I тым, што дорага i мiла,

Што душу грэла i хiлiла

I сэрца моцна парывала,

Як гiмн у вуснах перавала,

Калi змутнелаю вадою,

Дзе сонца цешыцца сабою,

Шумiць ён вольны i iмкненны

I гучна-звонны й бела-пенны!

I ты, маё апавяданне,

Жыцця адбiтак, разважання,

Нязжыты след прасцяцкай долi,

Адвечны водгук праўды, волi,

Ўжо бачыш дзень свайго змяркання.

I сцiхне лiры звон тужлiвы,

Бо блiзак захад той маўклiвы,

Апошнi крок твайго блукання.

I смутна мне: я жыў з табою

Адною думкаю, душою,

Насiў цябе, як носiць мацi

Няясны воблiк той дзiцяцi.

Ды ты, вiдаць, не ў мiг шчаслiвы

На свет радзiлася бурлiвы

Яшчэ далёкаю вясною

За мураванаю сцяною

Ў няволi жудаснай астрога,

Калi над намi ноч-аблога

Навiсла цемраю густою

I гнула цяжкаю пятою,

Як неадхiльная навала,

Усё, што жыцце асвятляла.

Ды ноч мiнулася памалу

Ў агульным жыцця перавалу,

А там дарога, зноў дарога,

Разлука з краем i трывога

I паднявольнае блуканне

I гэта нуднае змаганне

За iнтарэсы жывата,

Ды зноў варожая пята...

Як часта я жывiў табою

Ў разлуцы з роднаю зямлёю

Гадзiну смутку, летуцення

I момант радасцi - натхнення!

Святым агнём душа палала,

I злучнасць-згоду адчувала

Таемных чараў-сугалосся

I чула шум тады калоссяў

На родных гонях на далёкiх

I песнi жнеек яснавокiх.

А выгляд горак крутабокiх,

Лясочкаў, хвоек кучаравых,

Такiх прыветных i ласкавых,

Як дабрадушныя бабулi,

I грэлi сэрца i гарнулi,

Ў вачах стаялi, як жывыя.

Дрыжалi струны гаваркiя,

Ў агульны тон суладдзя гралi

I на нявiдныя скрыжалi

Трох неажыццеўленых слоў

Пiсалi напiсы вякоў...

Дык так: часiна развiтання,

Апошнi крок твайго блукання!

З зямлёю клопат быў вялiкi,

Прыйшлося ездзiць да Хадыкi

Ды варушыць i галавою

Над гэтай справай грашавою.

А грошы йшлi, плылi, як слiна,

Аж высякалася чупрына

I брала нейкая нудота,

I адпадала ўся ахвота

Зямлю купляць i нават жыць

Такая хваля набяжыць.

А колькi гэтай валакiты!

I ўсе на грошы прагавiты:

Таму рубель, таму дваццатку,

А ўсё няма ладу-парадку,

Куды нi кiнься i нi ткнiся;

Бадай яны былi звялiся

I ўсе натарусы, канторы