Якуб Колас - Новая зямля (на белорусском языке)

• Название: Новая зямля (на белорусском языке)
• Автор: Якуб Колас
• Жанр: Русская классическая проза

---

I цяжкай працай хлебароба

Набыта розная надоба;

Ўсё зацвiло, загаманiла,

Бы жыватворчая тут сiла

Ад сну прыроду абудзiла.

Гумно паўнела з кожным годам,

I багацеў хлявец прыплодам,

I грош стаў лiшнi завадзiцца,

Было што есцi, чым акрыцца,

I быў парадак, лад у хаце.

Ўжо з тым кутком зжылася мацi,

Даўно прывыкшы к адзiноце;

А цэлы рад збаноў на плоце

Казаў аб тым, што гаспадыня

Была ўжо ў моцнай каляiне

I што яе таксама справа

Вялася добра i рухава,

Бо тут збаны не так стаялi:

Яны за тое ўжо казалi,

Што малака было даволi.

Ў пастаўнiку, пры самым полi,

Свiння, як хворая, стагнала,

Хоць гэтай хворасцi не знала,

Яе такая ўжо натура:

Стагнаць i лыч трымаць панура,

Як бы ёй цяжка жыць на свеце.

А парасяткi, яе дзецi,

Ўсяму дзiвiлiсь несканчона,

Бо надта рохкалi здзiўлёна.

Другi гурток другой жывёлы,

Дзесятак кур, пявун вясёлы

Каля платоў чарвей шукалi;

Квактуха голасна квактала,

А кураняткi чарадою

Паслушна ўсюды йшлi за ёю.

Тут кожна рэч аб тым казала,

Што маладая гаспадарка

Iшла ўпярод паспешна, шпарка

I большы круг яна займала.

Часамi хмурнаю вясною

Цяплом павее, цiшынёю,

I хмарак сiвыя фальбоны

Падуць, апусцяцца нанiз,

I неба яснага абрыс

Зiрне скрозь цяжкiя заслоны,

I дзень тужлiвы, засмучоны

Аздобiць сонцаў агняпiс,

I ўсё вакол павесялее,

На момант сцiшыцца, замлее,

На ўсё адбiтак ляжа згоды,

I нiкнуць подыхi нягоды.

Зямельцы неба усмiхнецца.

Глядзiш - тады табе здаецца,

Што холад згiнуў назаўсёды.

Але цi ж так? Эх, негадана

Вятруга ўсходзiцца паганы,

I даль палёў маркотна стане,

Жалобы цень яна апране,

I ўсё нейк смутна пазiрае,

Чагось нядобрага чакае.

Так i ў жыццi: бягуць часiны,

Лiхiя, добрыя хвiлiны,

Адна змяняецца другою.

Не ўспеў Мiхал з сваёй сям'ёю

I пяць гадкоў спазнаць спакою,

Як сталi чуткi пачувацца

Ляснiчы сам даваў намёкi

Праз час не вельмi так далёкi

Ў другi куток перабiрацца.

I гэта вестка ўсiх смуцiла,

Рабiць ахвоту ўсю адбiла:

Рабi, працуй, кладзi ты сiлы

У гэты дол чужы, пастылы

I горкiм потам аблiвайся;

Зрабiў парадак - выбiрайся

Ды йзноў iдзi адсюль у госцi...

Эх вы, паны! Эх, ягамосцi!..

V. ПЯРЭБАРЫ

Вясны чакаў Мiхал з сям'ёю,

Чакаў з трывогаю: вясною

Ў ляснiцтве йшла ператасоўка

Служачых нiзшых, пераходы

Тут так вялося з году ў годы,

I як нi думае галоўка,

Нiчога выдумаць не можа;

Нiяка просьба не паможа,

Калi на чым ляснiчы ўпрэцца.

- А можа, дасць Бог, ператрэцца.

I тут гадок цi два пабудзем,

Сабе не верачы i людзям,

Мiхал так думаў, сумняваўся

I тут астацца спадзяваўся.

Ды раз у сесiю Мiхася

К сабе ляснiчы заклiкае.

"Ну, гэта нешта азначае",

Ў Мiхала думка праняслася.

I ў канцылярыю ўваходзiць,

Вачэй з ляснiчага не зводзiць,

Чагось-та важнага чакае.

- Ага, ты тут! Ну, чалавеча,

Збiрай манаткi i ў Парэчча

За добры час перабiрайся!

Перад Вялiкаднем старайся

Туды, на месца, перабрацца.

Жывi там, нечага баяцца.

- Панок, за што? - Мiхал пытае.

Што за прычына ёсць такая?

Цi я па службе правiнiўся?

Цi на мяне пан угнявiўся?

Я не прадаў, не ўкраў нiчога...

Скажы, панок, на лiтасць Бога,

За што нас пан перамяшчае?

Ляснiчы строга пазiрае.

- Мне чалавек там добры трэба,

А не гультай якi, нязгрэба;

Такi ляснiк, як ты, каторы

Не будзе спаць п'яны ў разоры...

Парэчча - месца неблагое,

I поле там не так пустое,

Хоць менш яго, затое ж - паша!

Дык будзе хлеб табе i каша.

Пакуль я жыў, i ты не згiнеш,

Свае сям'i нябось не кiнеш

Куды ты дзенешся? трымайся,

Жывi i з Богам разжывайся.

Пайшоў Мiхал наш у задуме,

А па дарозе к цётцы Хруме

Ён трапiў з гора выпiць чарку,

Каб галаве яго на карку

Было лягчэй крыху трымацца.

- I што за страх перабiрацца?

Мiхал дарогай разважае.

Мяне ляснiчы паважае!..

А месца, праўда, не лiхое...

"I г-э-э-эй ты, наша жыццё зло-оо-е!"

Мiхась у лесе песню цягне

I тахты стрэльбай выбiвае,

Назад, наперад выкiдае,

Зайсцi скарэй дадому прагне

Навiнай важнай падзялiцца.

Iдзе ён смела, не баiцца

Праборкi дома за гарэлку:

Вялiка важнасць, што кватэрку

Ён з гора тога перакiнуў!

I на Мiхася жаль нахлынуў

I нейкi смутак навязаўся,

А ўрэшце ён усердаваўся,

А на каго? за што? - не знае,

А можа, так злосць напускае,

Каб дома жонка не крычала,

Тым болей што ўжо выглядала

Яго пасада з-за узгорка

I трохi рупiла праборка.

Мiхал вайшоў не зразу ў хату:

Каля хлява перш затрымаўся

I на свiнню так углядаўся,

Як бы за гэта браў ён плату.

Ад хлевушка ў гумно заходзiць,

З Антосем гутарку заводзiць,

I ўжо адтуль, раўней, як можна,

Iдзе дахаты асцярожна.

Але як бацька нi стараўся,

А ўсё ж ён лёганька хiстаўся.

Антось даўно замецiў гэта:

"Плыве, як панская карэта!"

I чуць ад смеху не качаўся.

А каб прымусiць i паверыць,

Што ён гарэлкi i не нюхаў,

Ў садок зайшоў i пчол паслухаў,

А ў сенях стаў сабаку перыць,

Што ўночы кепска дом пiльнуе,

Што мала брэша, кепска чуе,

Зайцоў не гонiць i не ловiць,

А толькi знае i наровiць,

Каб як у хату зачасацца.

- А, лiха матары i батцы!

А, дурань, воўча тваё мяса!

На двор брахаць, стары дурнiца!

Гаршчэчнiк, чортава ты пыца!

I, на сабаку накрычаўшы,

Тады ўжо стрэльбу з плеч знiмае

I на сцяну яе чапляе,

У хату ўходзiць, торбу зняўшы,

Садзiцца там, гаворыць мала,

Каб жонка зразу не пазнала,

Бо толькi скажа адно слова

Прапала хiтрасць, i гатова!

- I дзе ты гэтак налупiўся,

Каб ты смалы ўжо быў напiўся!

Ото натура! - жонка лае,

А ён смяецца, не шманае.

- Няма табе граху, нi посту!

Хоць у палонку кiдай з мосту!

- А ў пост, скажы, сварыцца можна,

Калi ты гэтака набожна?

Мiхал у жонкi запытаўся.

Або я п'яны цi валяўся?..

От не крычы ты i не лайся!

Лепш у дарогу ты збiрайся!

- Куды ў дарогу? Што пляцеш ты?

Прапiў свой розум, цi што, ўрэшты?

З трывогай жонка ўжо пытае

I тон сярдзiты свой мяняе,

Бо ёй у голасе Мiхася

Адразу праўда пачулася;

I дзецi блiжай селi к тату,

Якраз вайшоў i дзядзька ў хату.

- Дык так, Антось, пераязджаем,

Апошнi час тут дажываем.

- Куды? - Ў Парэчча, у балота!..

- Бадай ты спрахла! от брыдота!

Цягнiся зноў, а глуш такая!

Антось Парэчча праклiнае.

Ўздыхнула цяжка-цяжка мацi,

I зразу стала смутна ў хаце,

Як бы з усiх куткоў i шчылiн,

З усiх чуць-чуць заметных звiлiн

Сюды бяда панапаўзала

I гэтак прыкра пазiрала

На ўсiх, ад мала да вялiка,

Бязжаласна i без'языка,

Зрабiўшы ўмомант замяшанне,

I змоўклi ў хаце ўсе дазвання.

Знячэўку мацi аж прысела

Так пераборка ўжо дадзела!

Апроч таго, тут абжылiся,

На ногi трохi паднялiся;

Яшчэ б гадочак пажыць цiха,

Але найгоршае тут лiха

Збiрай зноў цапстрыкi, трасiся

Па каранях з дабром, з сям'ёю,

У саму бездараж вясною.

- Дзе наша, брат, не прападае!

Мiхал гаворку зачынае.

Цi ж толькi свету, што ў аконцы?

Або так мiла тут бясконца?

I там мы будзем жыць таксама;

Няма ўжо горшай, як тут яма.

А сенакос тут дзе? за светам!

А там блiзютка, каля дома

Парэчча добра мне знаёма!

А колькi зеленi там летам!

Як у вяночку, стаiць хата.

Грыбоў i ягад - страх багата!..

Там выгад болей, чалавеча!..

- Паедзем, татачка, ў Парэчча!

Ось там грыбоў папазбiраю!

Ой, iх збiраць ахвоту маю!

Схапiўся Костуська i скача,

А мацi з гора чуць не плача.

- Згараць яны няхай з грыбамi!

Але цi будзе хлеб часамi?

Антось пытае ўжо сярдзiта.

А колькi там пасеем жыта?

Зямлi, як бабе старой сесцi.

Папробуй сядзь на гэтым месце...

- А дзе ты дзенешся? i сядзеш!

Нiчога, браце, не парадзiш.

- Яму, як выпiў, гора мала!

На бацьку мацi зноў напала.

- А мне, ты думаеш, салодка?

Ды справа проста i каротка:

Не будзеш ты з ляснiчым спорыць,

Рабi вось тое, што гаворыць.

А не - йдзi вон: варона з куста,

А пяць на куст, бо хлеба луста

Нялёгка ўсiм, брат, дастаецца.

Пустым той кут не астанецца:

Не будзе нас - другi там сядзе,

I не зважаючы, не глядзя,

Якое месца i выгода.

- Што так, то так, ды працы шкода,

Якую мы тут палажылi;

Зямлю так добра мы ўгнаiлi.

А на каго мы працавалi?

Каму пасаду гатавалi?

Так, чорту лысаму з балота.

Прыпрэцца нейкая галота

Тваёю працай карыстацца,

Тваiм мазолем нажывацца.

Не толькi "дзякую" не скажа,

А хвiгу ў нос табе пакажа.

- Ну, што паробiш, як такая

Ужо нам доля выпадае?