Неизвестен Автор - Беларускiя народныя казкi (на белорусском языке)

• Название: Беларускiя народныя казкi (на белорусском языке)
• Автор: неизвестен Автор
• Жанр: Прочая детская литература

---

Ой, цяжка, ой, страшна. Ты гэтак нi разу не пакутваў. Тады толькi страшэнная боль усьцiшыцца, калi дастануць мяне зь печы i абальюць халоднай вадзiцаю.

I ўсё-ж такi я ня гневаюся на Бога.

Заварушыў рак сваiмi доўгiмi вусамi i вылез з нары.

ЗАЯЦ I ВОЖЫК

У вадзiн ясны сонечны дзень стаяў вожык каля дзьвярэй свайго дому, склаўшы рукi на жываце, i напяваў песеньку. Сьпяваў ён сваю песеньку, сьпяваў i раптам уздумаў: "Пайду я на поле ды на сваю бручку зiрну. Пакуль мая жонка дзяцей мые ды апранае, я пасьпею i ў поле схадзiць i вярнуцца дадому".

Пайшоў вожык i сустрэўся падарозе з зайцам, якi таксама йшоў у поле на сваю капусту паглядзець.

- Добры дзень, паважаны заяц! Як вы маецеся?

А заяц быў вельмi важны й горды. Замест таго, каб ветлiва прывiтацца з вожыкам, ён толькi кiўнуў галавою ды сказаў груба:

- Што гэта ты, вожык, так рана па полi лётаеш?

- Я на шпацыр выйшаў, - кажа вожык.

- На шпацыр? - запытаўся заяц насьмешлiва. - А па-мойму, на такiх кароценькiх ножках далёка ня зойдзеш.

Пакрыўдзiўся вожык за гэткiя словы. Ня любiў ён, калi гаварылi пра ягоныя ногi, якiя запраўды былi кароткiя ды крывыя.

- Цi ня думаеш ты, - запытаўся ён у зайца, - што твае ногi бегаюць хутчэй i лепш?

- Вядома, - адказаў заяц.

- А цi ня хочаш ты зы мною навыперадкi пабегчы? - пытаецца вожык.

- З табою навыперадкi? - кажа заяц. - Не сьмяшы ты мяне, калi ласка. Няўжо-ж ты на сваiх крывых нагах мяне абгонiш?

- А вось пабачым, - адказвае вожык. - Убачыш, што абганю.

- Ну, давай пабяжым, - кажа заяц.

- Пачакай, - адказвае вожык, - спачатку я схаджу дадому пасьнедаю, а праз паўгадзiны вярнуся на гэтае месца. Тады i пабяжым. Добра?

- Добра, - сказаў заяц.

Пайшоў вожык дадому. Iдзе й думае: "Заяц, вядома, хутчэй за мяне бегае. Але ён дурны, а я разумны. Я яго перахiтру".

Прышоў вожык дадому i кажа жонцы:

- Жонка, апранайся хутчэй, прыдзецца табе зы мною ў поле йсьцi.

- А што здарылася? - пытаецца вожычыха.

- Ды вось мы з зайцам паспрачалiся, хто хутчэй бегае - я цi ён. Я павiнен зайца абагнаць, а ты мне ў гэтай справе дапаможаш.

- Што ты - звар'яцеў? - зьдзiвiлася вожычыха. - Ён-жа цябе адразу перагонiць.

- Не твая справа, жонка, - сказаў вожык. - Апранайся хутчэй ды пойдзем. Я ведаю, што раблю.

Апранулася жонка ды пайшла з вожыкам у поле.

Падарозе вожык кажа жонцы:

- Мы пабяжым з зайцам вось па гэтым доўгiм полi. Заяц пабяжыць па аднэй баразьне, а я па другой. А ты, жонка, стань у канцы поля каля маёй баразны. Як толькi падбяжыць пад цябе заяц, ты крыкнi: "Я ўжо тут!". Зразумела?

- Зразумела, - адказвае жонка.

Так яны й зрабiлi. Завёў вожык жонку на канец свае баразны, а сам вярнуўся на тое месца, дзе пакiнуў зайца.

- Ну, што-ж - кажа заяц, - пабяжым?

- Пабяжым, - адказвае вожык.

Сталi яны кажны ў пачатку свае баразны.

- Раз, два, тры! - крыкнуў заяц.

I абодвы яны пабеглi з усiх ног.

Прабег вожык крокаў тры-чатыры, а потым цiхенька вярнуўся на сваё месца i сеў. Сядзiць ды адпачывае. А заяц усё бяжыць ды бяжыць. Дабег да канца свае баразны, а тут вожычыха яму i крычыць:

- Я ўжо тут!

А трэба сказаць, што вожык i вожычыха вельмi падобныя адзiн да другога. Зьдзiвiўся заяц, што вожык яго перагнаў.

- Пабяжым цяпер назад, - кажа ён вожыку. - Раз, два, тры!

I пусьцiўся заяц назад хутчэй. А вожычыха засталася сядзець на сваiм месцы.

Дабег заяц да пачатку баразны, а насустрач яму вожык крычыць:

- Я ўжо тут!

Яшчэ больш зьдзiвiўся заяц.

- Пабяжым яшчэ раз, - кажа ён вожыку.

- Добра, - адказвае вожык. - Калi хочаш, пабяжым яшчэ раз.

Так семдзесят тры разы бегаў заяц туды й назад.

А вожык усё яго пераганяў. Прыбяжыць заяц да пачатку баразны, а вожык крычыць: "Я ўжо тут".

На семдзесят чацьверты раз дабег заяц да сярэдзiны поля ды павалiўся на зямлю.

- Умарыўся, - кажа, - не магу больш бегаць.

- Вось бачыш цяпер, у каго ногi лепшыя?

Нiчога не адказаў заяц i пайшоў з поля - ледзь ногi пацягнуў.

А вожык з вожычыхай паклiкалi сваiх дзяцей i пашлi зь iмi на шпацыр.

ЯК Я ГЛЯНУ НА ТВОЙ НОС, ДЫК УСПОМНЮ ПРА СВОЙ ХВОСТ

Жыў сабе на сьвеце бедны селянiн. Яму ў жыцьцi не шанцавала. Гаспадарка ня ручыла, скацiна не вялася, дзецi хварэлi, жонка была сварлiвая i ў хаце быў заўсёды неспакой i звадка. Адно ў яго было шчасьце, што ён быў добры музыка i меў добрую скрыпку. Гэты чалавек любiў лес, поле, асаблiва свой шнюрок збожжа. Як толькi ў яго находзiлася вольная хвiлiна, ён браў сваю скрыпачку, выходзiў за гумно на ўзгорачак, садзiўся на каменьчыку i iграў на сваей скрыпачцы рознымi галасамi. Гукi яго галасiстай скрыпкi разносiлiся па полi, лесе i сенажацi, i адбiвалiся ад лесу цудоўным рэхам. Ён тады забываўся на сваю беднасьць, гора i на сваю язычлiвую жонку.

Аднаго разу, калi ён так iграў, з норкi выскачыла яшчарка. Калi скрьшачка выдавала жаласьлiвыя гукi, яшчарка стаяла спусьцiўшы галаву i слухала, а калi ён iграў вясёлыя танцы, дык яшчарка танцавала i датуль скакала, пакуль музыка ня пераставаў iграць, а за добрую iгру кажны раз яшчарка выплёўвала чырванца, ветлiва кланялася i хавалася iзноў у сваю норку. Час iдзе, а музыка прыходзе на гэта месца iграць. У яго ўжо i грошы завялiся, ён разбагацеў, i дома пачало шанцаваць: скацiна стала вясьцiся, дзецi перасталi хварэць i жонка паспакайнела. Цяпер толькi жонка прыставала да музыкi, каб сказаў, адкуль бяруцца ў яго грошы. Сьпярша ён маўчаў, але што раз яна горш прыставала i выпытвала i нарэшце не сьцярпела ды спытала:

- Цi ня красьцi ты ходзiш або можа забойствам займаешся?

I тады ён мусiў прызнаццца жонцы i расказаў ёй усю праўду. Жонка даведаўшыся праўду, пачала яго яшчэ горш лаяць i нехтаваць.

- Ды дзе-ж гэта вiдана, каб яшчарка давала чырванцы? Гэта яшчэ горш як зладзейства цi разбой. Гэта-ж мабыць нячысьцiк у выглядзе яшчаркi табе грошы дае. Ты, вiдаць, сам запрадаўся нячыстай сiле i нас усiх хочаш запрадаць.

А музыка спакойна адказвае:

- Я iграў сабе, каб разьвесялiць сваё гора, а калi яна паскакала i заплацiла мне чырванца, то й дзякуй ёй, я-ж у яе платы не дамагаўся.

Але жонка i слухаць не хацела, толькi крычыць:

- Трэба ратавацца ад нячыстай сiлы!

- Як-жа ратавацца? - кажа музыка. Жонка падумала i сказала:

- Вазьмi з сабой сякеру i iдзi iграць на тое самае месца, а калi яшчарка выскача з норкi, то тады вазьмi ды засячы сякерай.

Музыка паслухаў жонкi, узяў сякеру за пояс i скрыпачку ў рукi ды пашоў iграць. Сеў на каменьчыку, а сякеру выняў з-за пояса i паставiў ля ног. Калi пачаў iграць, то яшчарка, як i перш, выбегла i пачала танцаваць. Музыка ўспомнiў загад жонкi, але нiяк ня мог падняць сякеру на нявiнную вясёленькую яшчарку. Калi музыка скончыў iграць, яшчарка ветлiва пакланiлася, выплюнула чырванца i зьвярнулася да свае норкi, але ў гэты мамэнт музыка схапiў сякеру i сякануў па яшчарцы, але пасьпеў адсеч толькi хвост. Яшчарка тады як крутнулася назад, ды як падскочыла да твару музыкi i адкусiла яму нос, а сама спакойна зьвярнулася i спаважна палезла ў сваю норку, а музыка ўзяў сваю скрыпачку i пайшоў да хаты.

Пасьля гэтага ён доўга лячыў свой нос, доўга хадзiў па леках, растрацiў усё сваё багацьце. А калi абяднеў, то скацiна зноў ня стала вясьцiся, дзецi зноў сталi хварэць i жонка больш ранейшага стала грызьцiся. Музыка, каб разьвесялiць сваё гаротнае жыцьцё, пайшоў зноў на той самы камень iграць. I калi ён зайграў жаласную песьню, яшчарка зноў вылезла з свае норкi i стала спусьцiўшы галаву слухаць дзiўную музыку. А калi музыка iзноў зайграў вясёлыя танцы, дык яшчарка пусьцiлася ў скокi. Калi музыка перастаў iграць, яшчарка зноў пакланiлася, выплюнула чырванца i павярнулася ў сваю норку. Гэтак iзноў завялося сяброўства ў бязносага музыкi i бясхвостай яшчаркi. Музыка зноў стаў багацець.

Аднаго разу музыка, пасьля свае iгры i танцаў яшчаркi, пачаў перапрашаць яшчарку:

- Выбачай, мiлая яшчарка, што я, паслухаўшы сваей старой бабы, спаганiў тваю аздобу, адсекшы твой хвост.

А яшчарка кажа:

- Ат нiчога, я анi ня гневаюся на цябе за тваю распусту, а даўно забылася праз гэта: толькi: - Як я гляну на твой нос, дык успомню пра свой хвост.

ЛIСIЦА-ХIТРЫЦА

Жыў дзед ды баба. Нiчога ў iх з гаспадаркi ня было, толькi адна курачка Чубатка.

Жылi яны, жылi, дажылiся - няма чаго варыць. Вось дзед i кажа бабе:

- Баба, а баба, звары хiба Чубатку, цi што?

Баба замахала рукамi:

- Што ты, дзед, надумаўся! Лепш мы галодныя будзем, а Чубаткi я ня дам варыць.

Пачула гэта курачка, пабегла на двор, знайшла там бабовае зерне i прынесла бабе.

Дзед кажа:

- Вось i добра. Звары ты, баба, хоць гэтую бобiнку.

Паглядзела старая на бобiнку:

- Дзеду мой, дзеду, што тут за наедак з аднае бобiнкi? Я для яе i гаршка не падбяру. Давай лепш пасадзiм яе. Як вырасьце, тады сьпячэм цэлы бабовы пiрог.

- Дзе-ж мы яе пасадзiм? - пытаецца дзед.

- На полi.

- На полi яе варона выдзяўбе...

- Дык на дварэ.

- На дварэ яе курыца выграбе...

- Тады давай пасадзiм хiба ў хаце пад палацямi.

- Добра, - згадзiўся дзед i пасадзiў бобiнку ў хаце пад палацямi.