Неизвестен Автор - Беларускiя народныя казкi (на белорусском языке)

• Название: Беларускiя народныя казкi (на белорусском языке)
• Автор: неизвестен Автор
• Жанр: Прочая детская литература

---

- Заўтра я дам табе шчэ працу, калi ты яе зробiш, то будзе добра, калi-ж не, то сьмерць цябе чакае.

Той пайшоў, лёг i спаў аж да самага сьвету. Назаўтра рана збудзiў яго чараўнiк, загадаў даць пiць, есьцi, павёў да лесу, даў яму шкляную сякеру i кажа:

- Ну, калi ты за дзень зрубiш гэты лес, ацярэбiш яго i ў сажнi паскладаеш, то будзе добра, а калi не, то сьмерць цябе чакае.

Чараўнiк завярнуўся ды пайшоў дадому, а гэты хлапец секануў у дрэва, сякера высыпалася i няма чым рубаць. Сеў ён i плача. Аж у палудзень прыносiць тая самая есьцi i кажа:

- Чаго ты зноў плачаш?

- А як-жа мне ня плакаць, калi мяне твой татуля так нацiрае, што я цябе мо больш i не пабачу.

А яна яму кажа:

- Э, глупства, не бядуй, еш i ляж адпачыць, я табе дапамагу, але глядзi, каб ты аба мне не забыўся.

Тут-жа ён прырок ёй, што нiколi не забудзе. А пад'еўшы, палажыўся спаць. Яна тымчасам клiкнула сваiх памоцнiкаў, i ўвачавiдкi сажнi стаяць. Тады яна кажа:

- Уставай ужо, а калi прыдзе чараўнiк i запытае, цi добра зрабiў, то скажы: усё добра, толькi адна хвоя зламалася напалову. А не кажы, што я табе дапамагаю, бо ён цябе будзе пытаць.

Прыходзiць чараўнiк i пытае:

- А што, добра зрабiў?

- Добра, толькi адна хвоя зламалася напалову.

- О, - кажа - то ты, мусiць, лепшы майстар за мяне. Але цi не дапамагае табе дачка мая?

- Ы-ы, яшчэ, то не дапамагала, толькi прынясе палудзень, я зьем, i зараз яна iдзе назад.

- Ну, то йдзi дадому.

Завёў, напаiў, накармiў дасыта i кажа:

- Iдзi-ж спаць, бо заўтра зноў чакае цябе праца.

Назаўтра даў яму напарстак, завёў яго да возера ды й кажа:

- Вылi з возера за дзень усю ваду, а дно пясочкам жоўценькiм высып. Апрача таго, палiчы рыбаў, колькi будзе вялiкiх, i колькi малых.

Той вылiваў, вылiваў напарсткам ваду, але й знаку няма. Аж прыносiць тая есьцi, а ён плача.

- Чаго ты ўсё плачаш.

- А як-жа мне ня плакаць, то-ж казаў мне бацька твой напарсткам ваду вылiць, а я вылiваю i знаку няма.

- Э, глупства, я табе дапамагу, але памятай, каб ты мяне не забыўся.

Ён пад'еў i палажыўся спаць. Як бачыш, так вада вылiта, i дно жоўценькiм пясочкам пасыпана.

- Ну, устань, але памятай, калi прыдзе татуля i запытае, цi зрабiў, кажы зрабiў. - А рыбу палiчыў? - Палiчыў: большай трыста шэсьцьдзесят, а меншай ня зьлiчыў. Тады ён табе скажа, што гэта не твая праца, а мая, то ты не кажы, што гэта я зрабiла, бо было-б з табою кепска. Ну, а пасьля ён табе скажа, каб ты пазнаў, каторая табе абед насiла, а нас ёсьць сем, то над маёй галавою будзе муха лятаць; а другi раз - ззаду будзе кветачка ў мяне, а трэйцi раз - будзе на пазурку зялёная нiтачка. - Сказаўшы гэта, пайшла да хаты.

Неўзабаве прыходзiць чараўнiк i пытае:

- А што, зрабiў?

- Зрабiў.

- Рыбу аблiчыў?

- Аблiчыў: большай трыста шэсьцьдзесят, а меншай не аблiчыў.

- О, мусiць, то мая дачка зрабiла, а ня ты? - А ён:

- Не, - кажа, - далi-Бог не: яна толькi прынесла есьцi i зараз-жа пайшла.

- Ну, iдзi дадому, калi ты пазнаеш, каторая прыносiла табе палудзень, то я цябе ажаню зь ёю, а калi не - то галаву адарву.

Пайшлi. Прыходзiць, аж ён паставiў сем паненак, як адна, нiякае адмены нiдзе няма.

- Ну, - кажа - выбiрай.

Прыгледзеўся ён над катораю муха лятала i кажа:

- Вось гэта.

- Ну, добра, iдзi спаць.

На другi дзень вывяў зноў сем, як адну, i кажа:

- Выбiрай цяпер.

Так абыйшоў ён кругом, угледзiў белую кветачку i кажа:

- Гэта мая.

Чараўнiк толькi галавою пакруцiў i думае сабе: ну й хiтры-ж ты.

Назаўтра выводзiць зноў сем галубiц, як адна, анiякае адмены, i кажа:

- Ну, хлопча, выбiрай, каторая табе палудзень насiла.

Хадзiў ён кругом, хадзiў i ўгледзеў на пазурку зялёную нiтачку, ды й кажа:

- Калi ня мыляюся, то гэта мая. А чараўнiк:

- Ну, - кажа, - ты лепшы штукар за мяне.

Назаўтра iх ажанiў i загадаў, каб матка пiльнавала, каб часам яны не паўцякалi. А нявеста цiха кажа каралевiчу:

- Мы ўцячом, але паставiм дванаццаць зэдлiкаў, то гэтыя зэдлiкi будуць за мяне адказваць.

Так i зрабiлi, а самi наўцекача. Матка пытае:

- Галена, ты ёсьць?

- Ёсьць.

Так яна пытала дванаццаць разоў, а зэдлiкi адказвалi; запытала трынаццаты раз - цiха, дык яна як крыкне:

- Мужу, уставай - няма!

Тады чараўнiк кажа:

- Бяжы хутчэй, мацi, калi ўпусьцiла, ганi iх.

Мацi зрабiлася цёмнаю хмараю i гонiцца, а дачка тое пачула й кажа:

- Гонiць нас мацi, я стану вялiкiм лесам, а ты маленькаю птушачкаю, толькi ня дайся ёй ухапiць.

Вырас адразу вялiкi лес, а маленькая птушачка лятае ў iм. Пачала баба за птушкаю ганяцца: лятала, лятала, ды не ўхапiла. Вярнулася назад, чараўнiк пытае:

- А што ты бачыла?

- Так i так.

- А чаму ты ня брала, то-ж гэта яны, - ганi баба iзноў.

Баба зноў зрабiлася цёмнаю хмараю i гонiць, а дачка тое пачула й кажа:

- Ну, гонiцца зноў мацi, я зраблюся вялiкаю гарою, зарослаю церняю, а ты будзеш салавейчыкам, толькi ня дайся ёй ухапiць.

I стала адразу вялiкая гара, зарослая церняю, а салавейчык песьню сьпявае. Хмара надыйшла, стала баба за салавейчыкам хадзiць: хадзiла, хадзiла - ня дала рады прадзiраць гэтага церня калючага, завярнулася i паляцела, а яны далей уцякаюць. Прылятае да хаты, а ён:

- А што, бачыла?

- Так i так.

- Чаму ты, дурная баба, ня брала, то-ж гэта яны й былi. Ганi трэйцi раз, як знойдзеш, забiрай.

Узяла баба iз сабою тры гарэхi i зноў гонiць iх, а дачка пачула й кажа:

- Я буду возерам, а ты качуром - ня дайся-ж ты ёй ухапiць.

Прыляцела баба, хадзiла кругом возера i не ўхапiла.

- Ну, ты, - кажа, - мяне не шкадуеш, а я цябе шкадую: на табе, дачка, тры гарэхi, яны табе ў няшчасьцi дапамогуць.

А потым паляцела назад, а яны з гарэхамi - уцякаюць далей. Калi-ж падыйшлi блiзка да дому таго хлапца, яна й кажа:

- Я затрымаюся ў карчме, а ты iдзi дадому, толькi глядзi, каб цябе бацькi не цалавалi, бо ты аба мне зусiм забудзеш.

Ён зайшоў у хату, а бацькi з радасьцi давай яго цалаваць, дык ён i чыста забыўся. Пабыўшы крыху, гавораць яму, каб жанiўся. Дык ён i жэнiцца. Сабралася шмат народу, а чараўнiковая дачка раскусiла азiн гарэх i вынула зь яго сукню, як месяц, убралася й iдзе. А матка каралевiча, як пабачыла яе, пачала бедаваць, што тую пакiне. Клiкнула яна яе да пакою, дала ёй такога вiна, што яна выпiла i заснула. Зьнялi яны тады зь яе тую сукню i схавалi. Прачнулася яна - няма сукнi. Заплакала з гора i пайшла.

Аж на другi вечар зноў зьяжджаюцца госьцi, яна раскусiла другi гарэх, дастала зь яго сукню, як зоркi на небе, убралася i пайшла. Матка яго яе пабачыла, зноў таксама зрабiла. Тая назаўтра прачнулася, але што-ж зробiш? Заплакала зноў i пайшла. Iдзе, аж спатыкае нейкую старую бабу. Тая падыйшла да яе i пытае:

- Чаго ты, доньку, плачаш?

- Так i так; парадзь мне, бабка, што мне рабiць, я яго ад сьмерцi ратавала, а ён мяне забыў, хоць мы ўжо пажанiўшыся былi.

Тады бабка кажа:

- Убярыся ты ў кепскае адзеньне, напiшы лiст, занясi i палажы пад люстэрка, дзе ён чэшацца, а ўвечары ўбярыся i iдзi. - Яна так i зрабiла.

У вечары раскусiла яна гарэх, дастала сукню, як сонца, апранула на сябе i iдзе. А ён, прачытаўшы лiст, успомнiў яе, засмуцiўся моцна, выйшаў на вулiцу i стаў пiльнаваць. Пастаяў крыху, аж бачыць - iдзе. Пацалаваў яе, перапрасiў i йдуць разам да хаты, а людзi дзiвяцца, што гэта за яснасьць такая, аж вiдна, як удзень. Увайшлi, яна пакланiлася бацьком, расказалi, што было i, замест вясельля, зрабiлi толькi вялiкi баль.

На гэты баль i мяне клiкалi, казалi, каб я iм паказаў камэдыю, а я iм сказаў, каб мне далi шкляныя боты, з масла капялюш i папяровы сурдут. Музыка то зайграла, я хацеў пайсьцi танцаваць, але шкадаваў, каб не пабiлiся боты, ськiнуў iх i ўцёк, бо хацеў паказаць дома, што гэта за штука. Iшоў, iшоў, аж ноч занялася, лёг каля каменя начаваць. Дождж як пайшоў, чыста сурдут размок, я схапiўся i далей, а тут сонца як прыгрэла, капялюш растапiўся на галаве. Абуў боты шкляныя i iду, аж спаткнуўся на камень, а яны - дзын-дзын i пабiлiся. Тады я давай ужо йсьцi босы: iшоў, iшоў, прыйшоў на свой пасеў i тутка сеў. Байку вам сказаў, усё роўна як зьвязаў, а тыя ўсё жывуць, мёд вiно п'юць, мне затое, што стуль уцёк - не даюць.

БРАТЫ-ПАЛЯЎНIЧЫЯ

Жылi-былi ў вадной вёсцы стары iз старою. Было ў iх тры сыны.

Слаўныя гэта былi хлопцы й добрыя работнiкi. Але найбольш за ўсё любiлi яны на паляваньне хадзiць.

Ды вось бяда: не шанцавала iм на паляваньнi. Бывала, што цэлы дзень па лесе ходзяць, а на вячэру нiчога i ня прынясуць.

"Вiдаць, зьвялiся зьвяры ў нашых лясох, - думаюць браты, - трэба было-б хiба нам куды-небудзь глыбей у пушчу падацца".

Вось аднаго разу пайшлi яны ўсе трое ў лес. Хадзiлi, з купiны на купiну пераскаквалi, па балотах i мхох адзiн за адным прабiралiся i не заўважылi, як ад дому далёка адыйшлi i з дарогi зьбiлiся.

Глядзяць браты - глухi лес кругом, нi дарожкi нiдзе, нi сьцяжынкi.

- Пойдзем, браты, куды вочы глядзяць, - кажа старэйшы брат.

I падалiся браты-паляўнiчыя проста цераз пушчу...

Доўга яны шлi, i вось прыходзяць, нарэшце, да вялiкага каменя. Iдзе ад таго каменя далей у лес сьцяжынка, а на каменi напiсана:

"Гэта сьцежка вядзе ў Вахрамеева царства. Шмат у тым царстве i зьвяроў i птушак, ды толькi паляўнiчыя туды па адным хадзiць павiнны".