Ганна Навасельцава - Святло зямлі Неўрыда

• Название: Святло зямлі Неўрыда
• Автор: Ганна Навасельцава
• Жанр: Прочая старинная литература

---

Невядомая сіла ўзрывае на мірыяды маленькіх іскрынак неўраву свядомасць. За спінаю з ’яўляюцца блішчастыя крылы, па якіх пазнаюццаўсе нашчадкі Сусветнага. Нечаканаўруках неўра з ’яўляецца зброя. З лязгатам сутыкаюцца мячы. Невядомая сіла прымушае неўра сустракаць гулкія Перуновы ўдары, ухіляцца і падаць, прапускаючы над галавою знішчальны блішчасты меч і ў сваю чаргу заносіць над богам зброю, імкнучыся прабіцца праз яго шчыльную абарону. Гэтая сіла прымусіла знікнуць усе думкі, акрамя адной: ёсць толькі змаганне, дзе слабы памрэ, а моцны — будзе жыць. Не думаць, змагацца. Не думаць, адкуль ён, смяротны, ведае, што зараз зробіць лепшы воін Сусвету. Не думаць, як ён, хто ніколі не ўмеў трымаць у руках зброю, змог прымусіць самога Грамаўніка сысці ў глухую абарону. Толькі змагацца. Ужо не кіруе ім невядомая сіла, а становіцца існасцю яго, раскрываючы ў гэтым змаганні сваё вялікае майстэрства валодання зброяй, якое ніколі не спасцігнуць неўру. Ухіліцца, паймаць Перуновы меч на свой, даць бессмяротнаму найглыбей праваліцца у свой удар, і, вокамгненна крутануўшы зброю, ударыць самому... Каб дасягнуць мэты.

— Я Свеціч з роду Свецічаў, я апошні чарадзей Вялікага Кола, я апошні неўр ахвяраванага табой народа. І мы не размінёмся на маім Калінавым мосце.

Доўга не азываўся паранены Грамаўнік, глядзеў на неўра, свайго пераможцу. Глядзі-глядзі, бессмяротны. Я сапраўды апошні з пакінутых багамі і табою, Пярун. Я паўстаў з небыцця. Што мне да вас, багоў. Не мне папракаць вас у жорсткасці, таму што папракаць — гэта значыць верыць. Апошні Свеціч, апошні чарадзей, апошні неўр, я ведаю пра вас усё і я не веру ў вас. Вашу боскасць, літасць, мудрасць. Іў жорсткасць. Вы толькі абыякавыя ў сваёй уладарнасці, вы толькіраўнадушныя ў сваёй барацьбе за лад і парадак. Мне сапраўды няма чаго губляць. Ія буду верным сабе. На гэтым баку моста ці на тым.

— Будзь ты пракляты, паганы цмок, — толькі і сказаў Грамаўнік, пакідаючы мост.

Невядомая сіла пераадольвае прастору сіняга дня. Лёгка і хораша ляцець у паветры. Вялікая магія нашчадка Сусветнага праганяе змрок. Зніклі невядомыя чары, і тады чарадзей убачыў таго, хто стварыў сіняе небыццё.

***

Чарадзей убачыў таго, хто стварыў сіняе небыццё. Але гэты не меў ні магутнасці Першага Неўра, ні мудрасці Сусветнага Змея, ні непрадказальнасці Дзіва. Ён быў мацнейшы за ўсіх. Таму што гэта быў ягоны брат, вучань яго настаўніка. Неўр.

— Адкуль ты тут, брат мой? — ціха прашаптаў неўр з роду Свецічаў.

Але маўчаў у адказ ягоны брат, толькі з жахам узіраўся ў Свецічаў твар, нібыта глядзеў і не пазнаваў, бачыў і не мог убачыць. Клікаў да сябе магію сіняга дня, робячы з яе моцныя абарончыя чары. Маўчаў і Свеціч, усё больш разумеючы пра таго, з кім звёў яго шлях. І ніяк не мог спасцігнуць: як гэта здарылася з такім, як ён, з чарадзеем, неўрам. Цяпер жа Свеціч мог толькі асуджальна глядзець на таго, хто страціў сваю волю і стаў адно цацкай у руках багоў. Яны падпарадкавалі яму вялікую магію, якою неўр не ўладарыў. Не мог уладарыць. Толькі выконваў волю бессмяротных: прыцягваць чарамі ўсіх тых, хто меў замнога дзёрзкасці і надзеі. На самога сябе і свае чары. А не на магутнасць багоў. Такі, утрапёны і смелы, рана ці позна прыходзіў сюды. І пераходзіў мяжу, як і ён, Свеціч. Таму што бачыў боль і пакуты, якія нельга было не ўбачыць, бо чары заўсёды бачаць сапраўднае. І, дапамагаючы, чарадзей хутка сам трапляў у палон чараў сіняга дня: боль, раздзелены з неўрам, якога трымала на мяжы жыцця і нежыцця магія бессмяротных, быў занадта вялікі для любога смяротнага і пасылаў таго за Калінавы мост, адкуль ужо не было вяртання.

— Колькіх ты забіў, брат мой? — ціха прашаптаў Свеціч, які ўжо зразумеў, што не зможа вызваліцца з гэтай так старанна падрыхтаванай бессмяротнымі пасткі. — Колькіх адправіў за Калінавы мост?

Неўравы чары пацягнуліся да Свеціча. Але той нават не імкнуўся абараніцца. Багі ўсё ведалі. Сорамна, што яго так лёгка прадбачыць. Ён не мог змагацца супраць таго, хто быў ягоным братам. Бязвольнай цацкай, што мусіла выконваць волю бессмяротных, але братам. Забойцам лепшых і невінаватых, ды адзіным па крыві.

І тады невядомая сіла ўзнялася з нетраў свядомасці таго неўра, што быў Свецічам.

— Я не брат твой, не чакай ад мяне літасці, — спакойна прамовіў ён. — І я не дазволю забіць табе твайго брата, як ты забіў многіх іншых, адзіных па крыві. І не толькі адзіных.

— Я не забіваў сваіх братоў, гэта зрабілі багі.

— Тваімі рукамі. Ты ведаеш законы магіі. Ты мог не рабіць тое, што рабіў. А ты дапамог ім упадобіцца Дзіву.

— Што ты можаш зразумець у законах магіі смяротных, жорсткі вораг Перуна... У цябе нават няма сваёй душы, ты жывеш душой майго брата.

— Дык адпусці яго, не забівай. Ведаеш, неўр, амаль у кожнага з іх была такая ж вялікая душа. Здольная дараваць свой свет іншаму. Таму, у каго гэтага сапраўды не было. Не па праве выбару, як у цябе. Па праве нараджэння.

— Ты бачыш сляды магіі смяротных? Мой брат вялікі чараўнік. Ён здолеў дара­ваць табе... зямное быццё.

— Не, проста многа зямлі і неба, неўр. Многа чалавечых пачуццяў, якіх раней я не мог зведаць. І цяпер я маю сваю душу, свой смяротны свет, які адмаўляе смерць і здраду. Я спазнаў законы магіі смяротных.

— Я не магу зберагчы жыццё майму брату. Ты ведаеш, што з гэтай пасткі няма ратавання.

— Гэта толькі вартая жалю падробка пад Дзіваву непрадказальнасць, яго боскую непаслядоўнасць. Пад чалавечую глыбіню пачуццяў і чараў. Яны ўзялі ў цябе тое, што ніколі не мелі самі. І гэта па-ранейшаму ім не належыць.

— Табе не зразумець, нашчадак бессмяротнага, як хочацца жыць.

— У цябе ўжо няма жыцця, неўр. Яго не стала, калі ты толькі згадзіўся на гэта. Ты, які бачыў світанне Неўрыды, доўга быў амаль у небыцці і не ведаеш, што тваіх братоў знішчылі гэтыя самыя багі.

— Мае браты не нашчадкі Сусветнага. Іх не могуць знішчыць багі. Багі — твае ворагі, але не нашы.

— Багі знішчаюць усіх, хто можа калісьці стаць больш мудрым, чым трэба смяротнаму.

— Багі зберагаюць адвечны лад, без якога парушыцца свет.

— Значыць, ты забіваеш сваіх братоў толькі таму, што яны былі крыху лепшыя за іншых. Больш сталыя. Больш літасцівыя. Больш мужныя. У чым яны былі вінаватыя, неўр?

— Я прынёс дарунак сваёй Неўрыдзе.

— Каб паскорыць яе змярканне, якога ты, на шчасце, не бачыў.

— Табе лёгка казаць. Ты сам роўны багам. А што мог зрабіць я, смяротны... Толькі падпарадкавацца іх волі.

— Цябе ніхто не мог змусіць рабіць тое, што ты рабіў.

— Дапамажы мне, нашчадак Сусветнага. Я шукаў свайго Дзіва. Дапамажы мне, як ты дапамог майму брату.

— Я не стану тваім Абярогам, неўр. Любы смяротны павінны быць вартым.

— Я варты. Ты не ведаеш, што за таямніцу мне ўдалося захаваць. Каб дазналіся пра яе бессмяротныя багі...

— То знішчылі б цябе на месцы. Яны ведаюць, неўр. Яны ведаюць. І дазваляюць табе зрабіць тое, што ты маешся зрабіць.

— Як гэта можа быць. Ніхто не ўладны над маімі думкамі.

— Ты іх цацка, неўр. Ты цацка ўсіх бессмяротных. Хочаш, скажу, пра што ты думаеш? Дык слухай. Тым, хто падпарадкаваўся багам, толькі здаецца, што яны па-ранейшаму самастойныя. Самі распараджаюцца, самі выбіраюць на шляху чараў. Чым яны замовілі цябе, неўр, калі прымалі тваю службу? Ці не замовай крыві? Яны ведалі, што рабілі. Калісьці, калі я быў яшчэ адзіным уладаром неба, я спазнаў ваш народ. Вашых продкаў, што толькі заснавалі Неўрыду і імкнуліся зрабіць яе прыгожай і велічнай. Тады лепшыя з вашых чараўнікоў прыходзілі да мяне. Ты ведаеш, неўр, але наўрад ці ты здольны спасцігнуць сэнс гэтых чарадзейных слоў: «Кроў адкрые магутнасць, кроў дасць мудрасць, кроў зберажэ вартых». Я бачу, што ты цяпер адчуваеш. Ваша легендарная таямніца запэўнівае: гэтыя словы сказаў першым чарадзеям Вялікага Кола Сусветны. Сказаў і надзяліў сілай, зрабіўшы іх чарамі для кожнага неўра. З таго моманту любы з вашага народа мог звяртацца да сілы і мудрасці сваіх кроўных родзічаў, якія заўсёды прыходзілі на дапамогу. Слаўныя трынаццаць продкаў, лепшыя чарадзеі народа чарадзеяў. Памяць пра іх стала для вас нечым большым, чым звычайным ушанаваннем. Вы не проста памяталі тых, хто годна жыў і варта пайшоў з жыцця. Вы не проста зберагалі здабытую імі мудрасць. Вы заўсёды знаходзіліся побач з імі, карысталіся іх ведамі, як сваімі. Калі стаялі ў бітве, то побач з кожным з вас нябачна было трынаццаць вялікіх, якія трымалі ў сваіх руках магію крыві. Вялікую магію, што дазволіць доўга не загінуць вартаму нашчадку нават там, дзе ўсеўладныя толькі Пярун і Чарнабог. Калі чаравалі, то маглі звяртацца да мудрасці трынаццаці абазнаных, кожны з якіх памятаў скарбы свайго часу не як легендарную показку, а як сапраўднасць. Так, кожны з трынаццаці вечна жыве ў сваім часе, і толькі тыя, хто не сталі волатамі вашай мудрасці, велічы і славы, пайшлі на Шлях Продкаў, значаць змену пакаленняў. Далей не буду казаць, далей усё вядома. І пра тое, што кожны неўр лічыць сябе абавязаным нашчадку Сусветнага, і нават пра тое, што пазней неўраў сталі называць народам Першага ўладара. Я калісьці прамовіў тыя словы, неўр, але я не ствараў твой народ. Я толькі раскрыў тое, чым надзяліў неўраў свет. Сіла крэўнай сувязі знітоўвае род, робіць яго адным, магутным чалавекам. Мудрым чалавекам, які не стане цацкай у чыіхсьці бессмяротных, але не годных справах. Нават выступаючы супраць волі ўсеўладных багоў, ён застанецца вартым. Такога чалавека амаль немагчыма падпарадкаваць, падмануць, прымусіць. Ён становіцца амаль што роўным бессмяротным багам. Ты хочаш спытаць, неўр, ці прадбачыў я тады, што калісьці маё валадарства скончыцца, ці не імкнуўся я пакінуць на зямлі моцны народ чарадзеяў, які будзе не рады новым багам? Я не мог не прадбачыць, што калісьці маё валадарства скончыцца. Але паўтаруся: я не ствараў твой народ. Калі вы прыйшлі да мяне, вы ўжо былі мудрыя. Вы ўжо мелі вялікую крэўную сілу. І я рады, што ў маім свеце жылі твае родзічы: яны рабілі гэты свет ясным і годным. А цяпер адкажы мне неўр, чым цябе замовілі? Ці не адрокся ты ад дапамогі продкаў? І стаў слабым, нават не чалавекам, адсечаным кавалкам, які будзе выконваць любую, любую волю сваіх уладароў. Ты не верыў, што гэта замова пазбавіць цябе сілы, якая стала тваім дыханнем, думкай, пачуццём? І цяпер ты не можаш зразумець, як так здарылася: ты жывы, а не маеш таго, што заўсёды меў. Што, быў упэўнены ты, можаш страціць толькі за Калінавым мостам. Мае наступнікі ведалі, што рабілі.