З. Дашкевіч - Чарвяк

• Название: Чарвяк
• Автор: З. Дашкевіч
• Жанр: Прочая старинная литература

---

— Ты думаеш?

— Канешне ж! — здзівіўся неразумнасці маёй сябар. — Мы з табою хто, Дзімон?

На гэтае пытанне адказаць было прасцей — я ўжо ў ім трошку разабраўся і таму пацвердзіў:

— Чарвякі, Дзёня.

— Вось, а цар — хадатай перад Госпадам, ён адной малітвай мог адмаліць грахі ўсіх нас! А мы, усе разам, і аднаго цара не адмолім.

Я выдыхнуў. Усё ж, выходзіла на тое, што ў тэалагічную дыскусію прыйдзецца ўступіць . Гэта вам не тэорыя цярпімасці — тут усё сур’ёзней.

— Разумееш, Дзяніс, гэта неяк не вельмі па-біблійнаму, — асцярожна пачаў я. — Ісус сведчыць: “Што папросіце Айца ў імя Маё, Я вам дам.” Дык нашто нам яшчэ нейкія пасярэднікі і заступнікі? Ён ужо ёсць — Хрыстос, іншых быць не можа: “Прасіце Мяне ў імя Маё ці Айца ў імя Маё — і будзе вам!” — усё на гэтым.

Але Дзёня, як сапраўды праведнік, у тэалагічныя разборкі ўцягвацца не збіраўся і спакойна прамовіў:

— Я ведаю адно, Дзімон, я проста ніякі… Чарвяк я. Я такога нарабіў у сваім жыцці… Па такіх я па мурзачах прайшоў.

— Што гэта такое? — запытаў я пра новы тэрмін, не жадаючы тэалагізаваць таксама.

— Мурзачы? Гэта дно жыцця нашага: сэкс, наркотыкі і рок-н-рол. Ці па-нашаму: шлюхі, бырла і папса. Хаця, пры жаданні, і наркаты таксама хапала…

Дзяніс узбуджана пашпацараваў па дворыку, спыніўся, пільна на мяне глянуў і пытальна узмахнуў галавою:

— Ведаеш, як я жыў?

— Як? — узмахнуў і я.

— Па-поўнай! — адрэзаў ёй. — Калі рабіў нешта — рабіў на ўсю! Калі бухаў, дык так, каб да блявоціны! Калі ўмазваўся наркатой, дык так, каб “у саплях”! Калі па бабах… Карацей, на паўабарота не рабіў нічога. І таму цяпер я вырашыў: калі мяняць жыццё, дык мяняць ўсё і цалкам! Бо інакш — проста няма ніякага сэнсу. Ды і не атрымаецца інакш.

— Так, інакш не атрымаецца, гэта праверана. — засведчыў я. — У кожнага, скажу я табе, свае мурзачы ў гэтым свеце. Ты праз адны прайшоў, я — праз іншыя. Санёк, вунь, — кіўнуў я ў бок Санчоўса, — праз свае. Так, Санёк?

— Так, — пагадзіўся той, падскокваючы па хадзе.

— Але сутнасць, сутнасць-та — паўсюль адна і тая ж і, адпаведна, у кожнага свой цяжкі і няпросты шлях да веры, — хацелася падзяліцца мне асабістым і хаця б трошку, але абнадзеіць сябра. — Вось і я таксама на шляху гэтым, калі паспрабаваў у кучу сабрацца, заходжваў у царкву, таксама выразна разумеў патрэбу пераменаў, але прыходзіў вораг, абкрадаў мяне, і як я яму моцна не супрацівіўся — свет паглынаў… — Я ўздыхнуў, узгадваючы як шмат часу згубіў у бадзяннях сваіх і заставалася толькі пацвердзіць Дзёніна вызначэнне чалавечай сутнасці: — Адным словам, чарвякі мы, Дзёня.

— Чарвякі, Дзімон, — усміхнуўся і светлы чалавек.

— І я падумаў, — працягваў я, натхніўшыся Дзёнінай праўдай жыцця, якая і ў маім жыцці шмат што тлумачыла, — няхай так, няхай не стае сілаў падняцца, я буду тады паўзці, паўзці, каб толькі ў гэтай калюзе не валяцца. Яно ж не ўсім сходу лётаць дадзена! — пацепаўшы плячыма я кіўнуў Дзянісу. — Дык будзем, чарвякі, паўзці — мо калі і выпаўзем. Як ты мяркуеш, Дзёня?

— Выпаўзем, Дзімон, — цвёрда запэўніў Дзяніс. — Не можа быць, каб не выпаўзлі. І я цяпер думаю так, што нават гэтыя выпрабаванні дадзеныя нам, каб выпаўзлі. Ва ўсялякім разе мне, дык дакладна. І я дзякую Богу за гэтую “дванашку”: што яно такое ў параўнанні з тым, што я знайшоў Хрыста? Вось тут, у зоне, першы раз за 25 год адчуў сябе свабодным і шчаслівым? — Дзяніс пранікнённа паглядзеў на мяне. — Лічыш я вар’ят?

І хаця толькі з замілаваннем можна было глядзець у вочы Дзяніса, дыягназ трэба было ставіць.

— Так, вар’ят. Для тых, што ідуць ў пагібель, ты — вар’ят.

Я замаўчаў, але каб моцна не засмучваць светлага чалавека ды быць ужо да канца праўдзівым псіхатэрапеўтам, дадаў пасля паўзы:

— Але ты не думай, я і сам вар’ят для многіх.

“Не, такіх пасвячоных людзей, — думаў я лежачы на нары, — сярод усіх тых баракаў і камер, якія ўмудрыўся я прапаўзці, не сустракаў.” Як так атрымалася, што прыйшоў да гэткае высновы, сказаць цяжка. Можа раней кепска глядзеў? Можа быць. Хаця наведваў пратэстанцкую суполку і ў “Шклове”, і ў “Горках” паспеў перасекчыся з некаторымі, і тут вось заходжваў, але… неяк так выходзіла, што большасць свайго шукае. Нават так бывае, калі некаторыя з пачуццямі шчырымі, дый і тыя навывучваюць біблійных цытатаў з дакладным веданнем нумара раздзела і верша (за 5, 10 ці 15 гадоў-та!), бегаюць ўсё ды нешта адзін адному іншым даказваюць, спрачаюцца па прычыне і без яе.

Дайшло да таго, што пачаў я расчароўвацца ды многіх у сэрцы асуджаць. Асабліва калі бачу: у нядзелю ён на малітве прычашчаецца, а потым — цыгарэта ў зубах, і не магу яго ў натоўпе адрозніць ад любога іншага тонучага. О, тады я думаў, што стаю! “А калі ты думаеш, што стаіш, глядзі, каб не ўпаў!” (1 Кар.10:12)І я не проста ўпаў, я ў такі бруд зарыўся, што той, з цыгарэтаю ў зубах, у параўнанні са мною праведнік! Яшчэ адзін закон быцця: калі ты думаеш, што ты нешта, ты становішся нічым.

Потым, дзякаваць Богу, троху, але прасвятлеў: што патрабаваць ад таго няшчаснага, хто жыў ўсё жыццё ў цемры і толькі ў зоне, сярод ванітаў гэтых і нянавісці, адчуў побач промень сонца і хаця сляпы, аднак спрабуе да святла ісці? А калі так разабрацца, ці не ўсе мы ў зоне, дзе з аднаго боку надзіраючыя за табою, а з другога — жадаючыя выжыць? Ці мала нас такіх—у гэткай жа цемры? Ва ўсялякім разе я, дык дакладна. Так кажа Дзёня, гэты пасвячоны чарвяк, каторы свайго не шукае, нікому тэалогію не ўцірае, а ўпакорвае сэрца—толькі каб стаяць на праведным шляху, нават калі на ім і прыходзіцца угамоньваць асабліва борзых. Ну а з кім не бывае? Ва ўсялякім выпадку са мною, дык нават часта. Так кажа Дзёня, гэты пасвячоны чарвяк.

— Ты ведаеш, Дзёня, — гучна прамовіў я, заклаўшы рукі пад галаву і гледзячы ў столь.

— Ну, Дзімон, — адказаў Дзяніс.

— Можа няшмат, гады толькі чатыры пратуляўся я па розных камерах, а такіх праведнікаў, як ты, не сустракаў.

— Ды ладна, Дзімон, — выбачаючыся запярэчыў сябар. — Я проста ніякі перад Богам, чарвяк я.

— І я чарвяк. Але ты чарвяк не такі, ты — чарвяк праведны, — пацвердзіў я яшчэ раз і, узгадаўшы наш “сумесны” паход у царкву, вырашыў распавесці праваслаўнаму чарвяку свае першыя аб ім уражанні. — І разумееш якая справа, быў я перакананы спачатку, што ты пратэстант.

— Чаму? — з усмешкаю ў голасе перапытаў Дзяніс.

— Відаць, з-за Бібліі: і тады, калі мы ў царкву дамаўляліся ісці, чытаў ты яе, і потым бачыў я цябе пару разоў, — у памяці маёй паўстаў белы чалавек, пастаянна чытаючы Біблію на высокім ганку пякарні. — А тое ж многія нават не адкрываюць яе ды ўмудраюцца лічыць сябе веруючымі. У лепшым выпадку, калі трапляецца рэлігійны праваслаўны, дык чытае якіх-небудзь пустэльнікаў.

— Я таксама чытаю… — нібы засмуціўся Дзяніс.

— Гэта іншае, сябар, — паспрабаваў я мякка патлумачыць свае словы, — і я чытаю, і ўсё, што трапляецца пад рукі: і пратэстантаў, і каталіцкіх багасловаў і нават праваслаўных, каторыя даказваюць, што апроч як у праваслаўі збаўлення няма — нават у самых адыёзных аўтараў можна нешта знайсці для сябе. Таму, чытаць трэба ўсё, але не чытаючы Біблію чалавек не можа быць хрысціянінам. А гэта ўсё словы: праваслаўе, каталіцтва, пратэстантызм — Хрыстос не ствараў канфесіі. Я знайшоў Яго ў пратэстанцкім храме, ты — у праваслаўным, але гэта другасна, першасна — Біблія! — сцвердзіў я, ўжо стоячы на нары ля вакна і заклікаў сябра мяне падтрымаць: — Разумееш, Дзёня?

— Разумею, — сцішана прамовіў той.

— Біблія і малітва — рэчы, без якіх нельга быць хрысціянінам, — хацелася мне аптымістычней завершыць сваё казанне, але выйшла гэта з некатораю журботаю. З журботаю прамовіў я тыя два словы, бо і тады адчуваў, і разумею сёння, наколькі цяжка, а часам нават немагчыма трымацца такіх, падавалася б, простых арыентыраў: Бібліі і малітвы. Бывае не стае ніякіх сілаў, каб элементарна адкрыць Кнігу кніг, каб проста пагаварыць са Стваральнікам. Хаця, падумаць можна, ну якая тут праблема: адкрыў ды пачытаў, узняў рукі ды заклікаў Бога? Не ведаю, але часам гэта не проста праблема, а праблема сур’ёзная: чытаеш, а галава пустая, і, перагортваючы старонку, не разумееш нават, аб чым ты толькі што варушыў вуснамі; пачынаеш маліцца, а разумееш, што можаш толькі стагнаць. І тады пераконваеш сябе: ладна, давай хаця б выць — лепш так, чым ніяк. І выеш. А бывае, што пераконваеш, пераконваеш і пераканаць не можаш. І тады шукаеш, чым бы такім важным і лёсавызначальным заняцца. Адбываецца гэта нават у падсвядомасці, бо свядомасць баіцца табе прызнацца, што ўсе твае жыццёванеабходныя справы — гэта адно толькі прыкрыццё поўнага духовага бяссілля. І я, каб не быць у вачох Дзёні кімсьці, кім я не ёсць, хацеў было распавесці яму, як часта сам няверны ў тым, да чаго заклікаю яго, але тут да нашай міжкамернай евангелізацыі далучыўся Санёк:

— І што, так ужо ўсе Біблію чытаюць?

— Мала хто, Санёк, — уздыхнуў я, — вельмі мала.

— А астатнія, па табе выходзіць, — колка гукнуў ён у адказ, — няверуючыя?