Болеслав Прус - Шарманка (на белорусском языке)

• Название: Шарманка (на белорусском языке)
• Автор: Болеслав Прус
• Жанр: Проза

---

Аднак мецэнат, схiлены над паперамi, курыў сiгару, пускаў кольцы дыму, а на вернага слугу нават не паглядзеў.

На другi дзень пан Томаш яшчэ ўсё сядзеў над паперамi; пасля першай гадзiны паабедаў i зноў сядзеў. Яго румяны твар i сiваватыя бакi на сiнiм фоне шпалераў нагадвалi "эцюд з натуры". Мацi сляпое дзяўчынкi i яе сяброўка, што вязала панчохi на машыне, дзiвiлiся з пана Томаша i гаварылi, што ён падобны на здаровага ўдаўца, якi прывык ад рання да вечара драмаць над сваiм пiсьмовым сталом.

Тым часам мецэнат, хоць i заплюшчваў вочы, зусiм не драмаў, а думаў пра справу.

Памешчык X. у 1872 годзе адпiсаў свайму пляменнiку па сястры фальварак, а ў 1875 годзе пляменнiку па брату - камянiцу. Пляменнiк па брату сцвярджае, што памешчык X. быў вар'ятам у 1872 годзе, а пляменнiк па сястры даводзiць, што X. звар'яцеў толькi ў 1874 годзе. А муж роднай сястры нябожчыка прыводзiць несумненныя доказы, што X. i ў 1872-м, i ў 1875-м дзейнiчаў па-вар'яцку, а ўсю сваю маёмасць яшчэ ў 1869 годзе, значыцца, яшчэ пры роўным розуме, адпiсаў сястры.

Пана Томаша папрасiлi ўстанавiць, калi X. сапраўды быў вар'ятам, а тады памiрыць тры пасвараныя бакi, кожны з якiх не хацеў i слухаць пра ўступкi.

Калi мецэнат такiм чынам марочыўся ў пераблытаных камбiнацыях, здарыўся дзiўны, незразумелы выпадак.

На двары, пад самым акном пана Томаша азвалася - шарманка!..

Калi б нябожчык X. устаў з магiлы, апрытомнеў i ўвайшоў у кабiнет дапамагчы адвакату разблытаць судовую справу, пан Томаш, напэўна, не адчуў бы таго, што ён адчуў цяпер!..

I хоць бы ўжо гэта была iтальянская шарманка, з прыемным гучаннем флейты, добра настроеная, каб iграла яна штосьцi прыгожае! Дзе там! - як на здзек, шарманка была сапсаваная, фальшыва iграла пошлыя вальсы i полькi, ды так гучна, што шыбы дрыжалi. У давяршэнне ўсiх бед труба, што час ад часу адгукалася ў ёй, рычэла раз'ятраным зверам.

Уражанне было магутнае. Мецэнат аслупянеў. Не ведаў, што думаць, што тут рабiць. Гатоў быў нават дапусцiць, што ад чытання завяшчальных распараджэнняў псiхiчна хворага памешчыка X. i ў самога яго ўсё пераблыталася ў галаве i вось пачалiся галюцынацыi.

Але ж не, гэта былi не галюцынацыi. Гэта была сапраўдная шарманка, з папсаванымi дудачкамi i вельмi гучнай трубой!

У сэрцы мецэната, мяккага, спагадлiвага чалавека, прачнулiся дзiкiя iнстынкты. Адчуў ён крыўду да прыроды, што не стварыла яго дагамейскiм каралём, якi мае права забiваць сваiх падданых, i падумаў, з якой прыемнасцю ён глушануў бы гэтага шарманшчыка!

А таму што ў людзей такое натуры, як у пана Томаша, разгневанасць вельмi лёгка пераходзiць ад дзёрзкiх парываў да жахлiвых паступкаў, мецэнат, як тыгр, сiгануў да акна i вырашыў аблаяць шарманшчыка апошнiмi словамi.

Ужо ён выхiлiўся з акна i раскрыў рот, каб гукнуць: "Ах ты лайдак!.." - ды тут пачуў дзiцячы голас.

Зiрнуў насупраць.

Сляпая дзяўчынка танцавала па пакоi, плешчучы ладкамi. Бледны твар яе пакрыўся румянцам, вусны смяялiся, але, нягледзячы на гэта, з застылых вачэй градам кацiлiся слёзы.

У гэтым цiхiм доме ў яе, няшчаснай, даўно ўжо не было такiх уражанняў! Якою цудоўнай з'явай здавалiся ёй фальшывыя тоны шарманкi! Якi велiкапышны быў рык трубы, ад якога мецэната ледзь не звалiў апаплексiчны ўдар.

Мала таго - шарманшчык, убачыўшы радасць дзiцяцi, пачаў прытупваць вялiкiм абцасам па бруку i час ад часу свiстаць, як паравоз сустрэчнаму цягнiку.

Божа, як ён цудоўна свiстаў!..

У кабiнет мецэната ўляцеў верны лёкай, цягнучы за сабой дворнiка i крычучы:

- Я ж гаварыў, вяльможны пане, гэтаму нягоднiку, каб ён выгнаў шарманшчыка! Казаў, што ён будзе мець ад вяльможнага пана даплату, што ў нас такая дамоўленасць... Ды гэта ж хам! Тыдзень таму назад прыехаў з вёскi i не ведае нашых звычаяў. Ну, а цяпер ты паслухай, - крычаў лёкай, тузаючы ашаломленага дворнiка за плячо, - паслухай, што табе скажа сам вяльможны пан мецэнат!..

Шарманшчык iграў ужо штосьцi трэцяе, таксама фальшыва i гучна, як два папярэднiя танцы.

Сляпая дзяўчынка была ў захапленнi.

Мецэнат павярнуўся да дворнiка i па-свойму спакойна, хоць i збялелы, спытаўся:

- Паслухай, мой дарагi... А як жа цябе завуць?

- Павел, вяльможны пане.

- Дык вось, Павел, я буду плацiць табе дзесяць злотых у месяц, але ведаеш, мой дарагi, за што?..

- Каб ты нiколi не пушчаў у двор шарманшчыкаў! - паспяшаўся сказаць лёкай.

- Не, - запярэчыў пан Томаш. - За тое, каб ты час ад часу пушчаў шарманшчыкаў. Зразумеў?

- Што вы, пане, гаворыце?.. - гукнуў лёкай, пасмялелы ад незразумелага загаду.

- Ды тое, што ён, пакуль будзе служыць у мяне, павiнен штодня пушчаць у двор шарманшчыкаў, - паўтарыў мецэнат, засунуўшы рукi ў кiшэнi.

- Не разумею пана! - сказаў лёкай, з прыкметнай кплiвасцю здзiвiўшыся.

- Бо ты дурны, мой дарагi! - дабрадушна сказаў яму пан Томаш. - Ну, а цяпер iдзiце працуйце, - дадаў ён.

Лёкай i дворнiк выйшлi, i мецэнат заўважыў, што яго верны слуга шэпча штосьцi дворнiку на вуха, паказваючы пальцам на лоб...

Пан Томаш усмiхнуўся i, нiбы для пацверджання панурых домыслаў слугi, кiнуў шарманшчыку дзесяць грошаў.

Затым ён узяў каляндар, знайшоў у iм спiс лекараў i запiсаў на лiстку адрасы некалькiх акулiстаў. А таму, што шарманшчык павярнуўся цяпер да яго акна i за тую дзесятку пачаў прытупваць i высвiстваць яшчэ мацней, што ўжо страшэнна раздражняла мецэната, пан Томаш узяў лiсток з адрасамi лекараў i выйшаў, мармычучы:

- Беднае дзiця!.. Даўно ўжо мне трэба было iм заняцца...