Жан Сартр - Начальнiкава дзяцiнства (на белорусском языке)

• Название: Начальнiкава дзяцiнства (на белорусском языке)
• Автор: Жан Сартр
• Жанр: Проза

---

"Шардзiна".

Люсьен сядзеў за сваiм маленькiм пiсьмовым столiкам з чырвонага дрэва. Жэрмена была ў кухнi, мама яшчэ не вярнулася. Каб выправiць арфаграфiю, ён напiсаў на чыстай паперы: "Жардзiна". Але слова здалося надта знаёмым i не выклiкала нiякага ўражання. Ён клiкнуў:

- Жэрмена, Жэрмена, дарагая!

- Ну што вам яшчэ? - спытала Жэрмена.

- Жэрмена, я хачу, каб вы напiсалi на гэтай паперы: "Люсьен Флёр'е жардзiна".

- Ды вы здурнелi, пане Люсьен?

Люсьен абняў яе за шыю рукамi.

- Ну, Жэрмена, Жэрменачка, ну, калi ласка.

Жэрмена засмяялася i выцерла зашмальцаваныя пальцы аб фартух. Пакуль яна пiсала, Люсьен стараўся на яе не глядзець, а потым адразу схапiў лiст, панёс яго ў спальню i доўга там разглядаў. Почырк у Жэрмены быў востры, i Люсьену здавалася, што нечый сухi голас кажа яму ў самае вуха: "Жардзiна". Ён падумаў: "Я высокi". Яго душыў сорам: ён быў гэткi ж высокi, як Барато - карапуз, i iншыя з гэтага кпiлi ў яго за спiнай. Перад iм нiбыта раскрылi лёс: дагэтуль ён лiчыў натуральным, што яму даводзiцца глядзець на сяброў зверху ўнiз. Але цяпер раптам ён быў нiбыта асуджаны на ўсю рэшту жыцця - быць высокiм. Увечары ён запытаўся ў таты, цi можна паменшаць, калi захочаш гэтага з усяе сiлы. Але пан Флёр'е адказаў, што не: у iх сям'i ўсе былi высокiя i дужыя i Люсьен яшчэ падрасце. Люсьен быў у роспачы.

Калi мацi паклала яго ў ложак i падаткнула коўдрай, ён пачакаў, пакуль яна выйдзе, устаў i падышоў да люстра. "Я высокi", - падумаў ён. Але глядзецца ў люстра было дарэмна: там нiчога было не вiдно, ён быў нi высокi, нi нiзкi. Ён прыўзняў крыху начную сарочку i зiрнуў на свае ногi; яму ўявiлася, як Касцiль кажа Эбрару: "Ты глянь, якiя ў жардзiны даўжэзныя ногi". Гэта яго рассмяшыла. Але ў пакоi было холадна, i Люсьена перасмыкнула. I адразу нехта сказаў: "У жардзiны гусiная скура!" Тады Люсьен высока задраў падол, i яны ўбачылi яго пуп i ўсе прычындалы, а ён хутка пабег да ложка i шмыгнуў пад коўдру. Сунуўшы руку пад сарочку, ён падумаў, што Касцiль яго бачыць i кажа: "Гэй, вы паглядзiце, што робiць гэтая жардзiна!" Ён круцiўся i варочаўся ў ложку i мармытаў пад нос: "Жардзiна, жардзiна", - пакуль пад пальцамi не пачало трошкi свярбець i пячы.

Наступнымi днямi яму ўвесь час рупiла папрасiцца ў абата перасесцi на заднюю парту. Гэтае жаданне яго мучыла праз Касцiля, Вiнкельмана i Буасэ, якiя сядзелi ззаду i зырылiся яму ў карак. Люсьен добра адчуваў свой карак, але бачыць яго не мог i часта зусiм забываў. I калi ён, стараючыся як мага лепш адказаць абату, чытаў на памяць маналог Дона Дыегi, iншыя, седзячы ззаду, глядзелi яму ў карак i маглi цiха хiхiкаць, думаючы: "Якi ён у яго худы, аж дзве жылiны тырчаць". Люсьен высiльваўся, напаўняючы свой голас пачуццем, каб выказаць Дона Дыегава абурэнне, - са сваiм голасам ён рабiў усё, што хацеў, але карак тым часам заставаўся на месцы, спакойны i невыразны, як у таго, хто адпачывае, i Басэ яго бачыў. Перасесцi Люсьен усё ж не рашыўся, бо апошняя лава прызначалася лайдакам, але лапаткi i патылiца яму ўвесь час свярбелi, i ён безупынку чухаўся.

Люсьен прыдумаў новую гульню: ранiцай, адзiн, як дарослы, падмываючыся ў прыбiральнi, ён любiў уяўляць, што за iм хто-небудзь падглядае ў замочную шчылiну: Касцiль, цi Жэрмена, цi дзядзька Булiго. Тады ён нiбы незнарок пачынаў паварочвацца то так, то сяк, каб яго ўбачылi з усiх бакоў, а часам ставаў на карачкi i, павярнуўшыся да дзвярэй задам, выпiнаў яго, каб ён зрабiўся круглы i смешны; а пан Буфардзье быццам па-воўчы падкрадваўся, каб прыставiць яму клiзму-анэму. Аднойчы, седзячы ў прыбiральнi, Люсьен пачуў нейкае шорганне: гэта Жэрмена вашчыла ў калiдоры буфет. Сэрца ў яго спынiлася, ён цiха адчынiў дзверы i выйшаў са спушчанымi на пяты штанамi i задранаю да паяснiцы кашуляй. Каб не страцiць раўнавагi, ён вымушаны быў рухацца невялiкiмi скачкамi. Жэрмена зiрнула на яго безудзельным вокам.

- Вы чаго гэта - бегаеце ў мяху? - спытала яна.

Люсьен гнеўна падцягнуў штаны, кiнуўся ў спальню i ўпаў на ложак.

Панi Флёр'е была глыбока засмучаная, яна часта казала мужу:

- Ён жа быў такi мiлы, такi зграбненькi, калi быў маленькi, а цяпер, ты толькi зiрнi, якi няўклюда. Ну цi ж гэта не прыкра!

Пан Флёр'е кiдаў на Люсьена няўцямны позiрк i адказваў:

- Гэта ўзроставае.

Люсьен не ведаў, куды падзець сваё цела: што б ён нi рабiў, у яго ўвесь час было ўражанне, што цела сунецца адразу ва ўсе бакi, прычым абсалютна насуперак яго волi.

Люсьену падабалася ўяўляць, што ён нябачны, i ўрэшце ён займеў звычку падглядаць у замочныя шчылiны - каб адпомсцiць iншым i каб пабачыць цiшком, як яны складзены. Аднойчы ён убачыў мацi, калi яна падмывалася. Яна сядзела на бiдэ i нiбыта спала; вядома, яна зусiм не думала ў гэты час нi пра сваё цела, нi нават пра выраз аблiчча; яна i не здагадвалася, што за ёй назiраюць. Вяхотка сама па сабе гуляла па гэтым забытым целе, рухi былi марудныя, млявыя, i здавалася, яна вось-вось зараз спынiцца. Мацi нацерла вяхотку мылам, i яе рука знiкла мiж ног. Твар у яе быў спакойны, амаль журботны; вядома, яна думала пра нешта зусiм iншае - можа быць, пра выхаванне Люсьна цi пра пана Пуанкарэ. Але ў той самы час яна была гэтай грузнай ружовай масай, гэтым вялiзным целам, што грувасцiлася на фаянсавым бiдэ.

Другi раз, зняўшы пантофлi, Люсьен пацiху ўзышоў да паддашка, дзе жыла Жэрмена. Ён убачыў служанку ў доўгай зялёнай сарочцы, што спадала да самых пят; Жэрмена прычэсвалася перад маленькiм люстэркам i млява ўсмiхалася свайму адбiтку. Люсьена разабраў такi жудасны смех, што ён ледзь паспеў подбегам спусцiцца назад. У салоне ён таксама пачаў усмiхацца i курчыць грымасы перад вялiкiм люстрам, але ўрэшце яго апанаваў нечуваны страх.

Неўзабаве Люсьен ужо цалкам пагрузiўся ў дрымоту. Праўда, гэтага нiхто не заўважыў, апроч панi Кафэн, якая цяпер называла яго сваiм "спячым прыгажуном". Нейкi вялiкi паветравы камяк, якi Люсьен не мог нi праглынуць, анi выплюнуць, безупынку распiнаў яму рот: гэта быў яго позех. Калi ён заставаўся адзiн, камяк рос усярэдзiне i прыязна лашчыў гартань i язык, рот разяўляўся шырока-шырока, i слёзы цяклi па шчоках: гэта былi вельмi прыемныя хвiлiны. I хоць цяпер яго ўжо не так забаўляла, калi ён сядзеў у прыбiральнi, затое яму вельмi падабалася чхаць - гэта яго абуджала: нейкае iмгненне ён глядзеў вакол усмешлiвым позiркам i потым зноў засынаў. Люсьен навучыўся распазнаваць розныя вiды сну: узiмку ён садзiўся каля камiна i нахiляўся галавой да агню; калi галава чырванела i добра падпражвалася - з яе раптам усё вылятала; ён называў гэта "засынаць галавой". А ранiцай у нядзелю ён залазiў у ванну i, наадварот, - засынаў праз ногi: ён паволi апускаўся ў ваду, i сон цiхiм плёхкатам падымаўся па яго нагах i сцёгнах. Цела засынала i здавалася пад вадой зусiм белым, надзьмутым, нiбы паветравы шар, i было падобнае да варанай курыцы, а над iм плавала бялявая галава, поўная вучоных словаў: тэмп, тэмпера, тамплiер, сейсмiка, iканаборац. На ўроку сон быў празрысты i рассечаны маланкамi: "А што, па-вашаму, ён мог зрабiць супраць трох?" Першы: Люсьен Флёр'е. "Што такое трэцяе саслоўе: нiшто". Першы: Люсьен Флёр'е, другi: Вiнкельман. Па алгебры першы быў Пэльро, у яго было толькi адно яйцо, другое не апусцiлася; ён браў па два су за пагляд i дзесяць - каб дакрануцца. Люсьен даў дзесяць, пасля завагаўся, нерашуча працягнуў руку, але так i пайшоў, не памацаўшы. Потым яго мучыў такi жорсткi дакор, што ён часам не мог заснуць больш за гадзiну. Геалогiя ў яго iшла горш за гiсторыю: першы Вiнкельман, другi Флёр'е. Па нядзелях ён разам з Касцiлем i Вiнкельманам выпраўляўся на шпацыр на роварах. Ровары кацiлi па мучным пыле сярод рудых палёў, што стагналi ад спёкi; дужыя Люсьенавы ногi жвава круцiлi педалi, але санлiвы дарожны пах удараў у галаву, ён прыпадаў да руля, i вочы ў яго рабiлiся зусiм ружовыя i самi заплюшчвалiся. Тройчы Люсьен даставаў першы прыз за руплiвасць. Яго ўзнагароджвалi "Фабiолай, або Рэлiгiяй катакомбаў", "Духам хрысцiянства" i "Жыццём кардынала Лавiжры". Пасля летнiх канiкулаў Касцiль навучыў усiх дзвюм выдатным песням - "Мецскi артылерыст" i "De Profundis Morpionihus". Люсьен вырашыў яго пераплюнуць i, прачытаўшы ў бацькавай Медыцынскай энцыклапедыi артыкул пра "Матку", падрабязна растлумачыў таварышам, як у жанчын усё зроблена, зрабiўшы нават на дошцы малюнак; Касцiль заявiў, што гэта паскудства, але пасля яны не маглi без рогату чуць пра трубы, i Люсьен з задавальненнем думаў, што ва ўсёй Францыi не знайсцi вучня другога класа цi нават класа рыторыкi, якi гэтак жа добра, як ён, ведаў бы жаночыя органы.

Пераезд Флёр'е ў Парыж быў успышкаю магнiю. Кiнатэатры, аўтамабiлi, вулiцы не давалi Люсьену заснуць. Ён навучыўся адрознiваць "вуазэн" ад "пакарда", "хiспана-сюiза" ад "ролс-ройса" i пры выпадку любiў гаманiць пра машыны з нiзкай пасадкай; ужо болей за год ён хадзiў у доўгiх штанах. Каб узнагародзiць сына за паспяховае заканчэнне першай паловы цыкла на ступень бакалаўра, бацька паслаў яго ў Англiю; Люсьен убачыў разбухлыя ад вады лугi i белыя скалы, пазаймаўся боксам з Джонам Латымерам i навучыўся плаваць на адным баку, але аднойчы ранкам ён прачнуўся ў былой дрымоце, i ўсё пачалося зноў: у Парыж ён вярнуўся заснулы. У падрыхтоўчым класе матэматыкi ў лiцэi Кандрасэ было трыццаць сем вучняў. Восем сярод iх лiчылi, што паспелi ўжо набрацца розуму, былi сапраўдныя вiсусы i да астатнiх ставiлiся звысоку, як да малявак. Вiсусы пагарджалi Люсьенам да першага лiстапада, але ў дзень Усiх Святых Люсьен пайшоў на шпацыр з сама вялiкiм вiсусам, Гары, i неяк мiж iншым падзялiўся з iм сваiмi шырокiмi анатамiчнымi ведамi. Гары быў ашаломлены. У банду вiсусаў Люсьен не ўвайшоў, таму што бацькi не дазвалялi яму гуляць па вечарах, але цяпер яго адносiны з iмi былi як у роўнага з роўнымi.