Кривицкий Александр - Учебник белорусского языка

• Название: Учебник белорусского языка
• Автор: Кривицкий Александр
• Издательство: Вышэйшая школа
• Жанр: Языкознание
• Год: 1994
• ISBN: 5-339-00895-9

Книга включает поурочно изложенный материал по фонетике и граматике белорусского языка, подробные сведенья о нормах оформления деловой документации на белорусском языке (приводятся образцы деловых бумаг), русско-белорусские словарики разного типа, а так же пословицы, поговорки, ффразеологизмы, меткие выражения (под заглавием "Для красного словца".

Подобное пособие издается в республике впервые.

Для тех, кто хочет в короткий срок самостоятельно овладеть разговорно-литературным языком белорусов.

---

Предложения этого типа синонимичны также в тех случаях, когда отчуждаемый предмет выражен абстрактными существительными с модальным значением типа жаданне, надзея, думка, просьба: У мяне ёсць жаданне пачытаць. — Я маю жаданне пачытаць. В разговорной речи в таком случае глагольная связка ёсць может опускаться даже при наличии прилагательных: У мяне просьба да вас. У сына гарачае жаданне пачытаць.

Когда в состав предложения входят абстрактные отчуждаемые существительные, не имеющие модального значения, предложения строятся без связки ёсць и не имеют синонимичных с выражением я маю…: У мяне вялікая радасць. В предложениях типа Я маю шчасце бачыць вас слово шчасце имеет модальное значение: возможность, счастливый случай.

СЛОВА И ВЫРАЖЕНИЯ

Ранішняя зарадка — утренняя зарядка.

Лёгкая атлетыка — легкая атлетика.

Цяжкая атлетыка — тяжелая атлетика.

Скачкіў даўжыню (вышыню) — прыжки в длину (высоту).

Спартыўная пляцоўка (спортпляцоўка) — спортивная площадка (спортплощадка).

Пляцоўка для гульняў — игровая площадка.

Гульневыя віды спорту — игровые виды спорта.

Хадзем на спаборніцтвы плыўцоў.— Пошли на соревнования пловцов.

Скакун дапусціў памылку пры ўваходжанні ў ваду. — Прыгун допустил ошибку при вхождении в воду.

Які лі к у кубкавай (таварыскай) сустрэчы? — Какой счет у кубковом (товарищеском) матче?

Весляры будуць удзельнічаць у спаборніцтвах па веславанні на байдарках. — Гребцы будут участвовать в соревнованиях по гребле на байдарках.

Нашы шаблісты — адны з лепшых у свеце. — Наши саблисты — одни из лучших в мире.

Дваяборцы і пяціборцы — спартсмены, якія выступаюць па двух або пяці відах спорту. — Двоеборцы и пятиборцы — спортсмены, выступающие в двух или пяти видах спорта.

Цяжкая атлетыка развілася з народных сілавых гульняў.— Тяжелая атлетика развилась из народных силовых игр.

Калі два штангісты возьмуць аднолькавую вагу, то пераможцам стане той, чыя ўласная вага будзе меней. — Если два штангиста возьмут одинаковый вес, то победителем будет тот, у кого собственный вес меньше.

Падыманне цяжару — поднятие тяжестей.

Адвольны пісталет — произвольный пистолет.

Стральба па рухомых мішэнях — стрельба по движущимся мишеням.

Вагавая катэгорыя — весовая категория.

Спартыўная барацьба — спортивная борьба.

Маланкавы (вокамгненны) контрудар — молниеносный контрудар.

Бег з перашкодамі — бег с препятствиями.

Кіданне кап'я — метание копья.

Кіданне молата — метание молота.

Кіданне дыска — метание диска.

Штурханне ядра — толкание ядра

Колькі ваясыць ядро? — Сколько весит ядро

Самыя заядлыя аматары гандболу ездзяць разам з камандай — Самые рьяные любители гандбола ездят вместе с командой

Балельшчык, — болелыдик

Гледачы — зрители

Нашы няспынна атакавалі, а госці толькі барані ліся — Наши беспрерывно атаковали, а гости только оборонялись

Гулец (ігрок) — игрок

Трэнер-гулец — играющии тренер

Мастацкая гімнастыка — художественная гимнастика

Практыкаванніз мячом, са стужкай, з булавамі, са скакалкай — упражнения с мячом, с лентой, с булавами, со скакалкой

Каманды «На старт!» «Увага!» — команды: «На старт!» «Внимание!»

Вынікі спаборніцтва — результаты соревнования.

Асабісты залік — личныи зачет

Сусветны рэкорд — мировои рекорд

Колькі сетаў выйграла наша тэнісістка? — Сколько сетов выиграла наша теннисистка?

Двайны дотык да мяча — двойное касание мяча

Па прапанове чэмпіёна шахматысты пагадзіліся на нічыю — По предложению чемпиона шахматисты согласились на ничью

Прапаную нічыю— Предлагаю ничью

Стоклетачныя шашкі — стоклеточные шашки.

Рускія шашкі — русские шашки

Сустрэча закончылася безвынікова — Встреча закончилась безрезультатно

Абаронца — защитник

Нападаючы — нападаюшии

Паўабаронца — полузашитник

Варатар — вратарь

Суддзя — судья

ТЕКСТ

Дзед Аўсей і Палашка

(Отрывок из рассказа)

Калі з-пад старой елкі раздаваўся пранозлівы голас:

— А ліханька! А гора ты мае хадзячае! Не лезь ты, Хрыстом цябе прашу, да печы: не з тваёй жа галавой аладкі пячы! — тады партызаны хітра падміргвалі адзін другому, усміхаючыся:

— Зноў дзед Аўсей пайшоў у наступленне. Дзед Аўсей быў, як кожны дзед: стары, крыху недачуваў, крыху недабачваў. Але, нягледзячы на свае амаль што семдзесят год, быў яшчэ рухавы, жвавы і гаваркі на ўсю акругу. Апошняя якасць і дапамагла яму, як ён казаў, прышвартавацца да атрада. Падыходзячай вакансіі для яго не было, але дзед быў майстрам на ўгаворы:

— Ты, таварыш камандзі р, не сумнявайся… Ты не глядзі, што я па гадах нібыта ўжо ў адстаўцы… Я, брат, матрос з ваеннага карабля. У японскую кампанію, бывала, стаю ля гарматы … Тут табе снарады, тут табе тарпеды, тут табе вада хлешча, тут табе…

— Ну, добра, добра… — І дзеду далі пасаду, паслалі да цеткі Палашкі дапамагаць ёй на кухні. І адразу ж усчаліся там баталіі. Дзед быў не супроць таго, каб устанавіць свой парадак у зямлянцы з кухняй. То яму не падабалася, як Палашка смажыць цыбулю. То яму здавалася, што яна не так запраўляе кулеш. То ён з ярасцю змагаўся за чысціню, змайстраваў спецыяльныя пастаўцы для лыжак, каб яны не валяліся абы-дзе, а былі б пры месцы і заўсёды сухімі.

— Кожная снасць павінна быць на месцы, як на караблі. Аднойчы, яшчэ ў японскую кампанію, калі быў я матросам на ваенным…

— Ты, матрос, вазьм і-тка лепш цэбар ды вынесі памыі…

Горшай абразы не магло быць для дзеда Аўсея, і тут пачыналася гарачая дыскусія:

— Што ты разумееш у ваеннай справе?

— Мне і разумець не трэба… Ты вось бяры лепш цэбар…

— Не, я цябе пытаю, што ты разумееш у караблі? Я, брат, не адну падзяку атрымаў за сваю баявую службу… Я Георгі я меў за свае баявыя раны… 'Шчэ цяпер рубцы відаць на жываце, даўжынёй па два пальцы… — і дзед скідаў пояс, каб паказаць гэтай неймавернай Палашцы свае раны. Але тая сарамліва адварочвалася і замахвалася конаўкай:

— Вот ашпару варам, дык будзеш ведаць, як перад чужымі бабамі загольвацца…

— Цьфу ты, нацыя бабская… — нездаволена чмыхаў дзед. — Ты да яе як чалавек, а ў яе сваё ў галаве… Ты мне не начальнік. Я, можна сказаць, на роўных правах з табой, а можа быць і вышэй… над табой… Што ў цябе? Гаршкі ды палонік і… А пад маім распараджэннем ваенны конь ходзіць…

— Які там конь! — пырскала смехам Палашка. — То ж кабыла нямецкая, ды яшчэ кульгавая…

— Няхай сабе і кабыла, але жывотная воінская…

— Воінская! — не сціхала Палашка. — Знайшоўся мне воінскі начальні к над воінскай кабылай…

Гэта было новай абразай, і дзед кідаўся ў апошнюю атаку:

— Змоў кні ты… Зацірка няшчасная… Вось хто ты! — і ўрачыста пакідаў зямлянку, адвязваў ад хвойкі сваю воінскую жывотную — звычайнага трафейнага каняку, на якім вазіў ён ваду для кухні, і вёў яе на папас.

(М. Лынькоў)

Лексический комментарий к тексту

пранозлівы — то же, что и пранізлівы — пронзительный, резкий

падміргваць — то же, что и падморгваць — подмаргивать, подмигивать

гармата — орудие, пушка '

пасада — должность

супроць — то же, что и супраць — против

падабацца — нравиться

змагацца — бороться, сражаться

пастаўцы — диал., подставка

цэбар — ушат

абраза — оскораление

падзяка — благодарность

сарамліва — стыдливо, смущенно

конаўка — металлическая кружка

вар — кипяток

ведаць — знать

палушк — то же, что и апалуні к—разливательная ложка, поварешка