Джон Стейнбек - Гронкi гневу (на белорусском языке)

• Название: Гронкi гневу (на белорусском языке)
• Автор: Джон Стейнбек
• Жанр: Проза

---

РАЗДЗЕЛ ШОСТЫ

З вяршынi ўзгорка прапаведнiк Кейсi i Том Джоўд пазiралi ўнiз, на сядзiбу Джоўдаў. Маленькi нефарбаваны дамок з праламаным вуглом ляжаў на баку, ссунуты з падмурка, i сляпымi пярэднiмi вокнамi глядзеў у неба значна вышэй рысы далягляду. Агароджы як не было, i бавоўна расла на самым двары, шчыльна падступала да паваленага дома, акружала свiран. Прыбiральня таксама валялася на баку сярод кустоў бавоўны. Двор, колiсь утаптаны босымi нагамi дзяцей, конскiмi капытамi i шырокiмi коламi фургона, быў цяпер узараным, уробленым полем, што зарасло цёмна-зялёным запыленым бавоўнiкам. Том Джоўд доўга глядзеў на касмыкаватую вярбу каля рассохлага вадапойнага карыта для коней, на бетонную аснову, на якой раней стаяла помпа вадакачкi.

- О, Езус! - нарэшце вымавiў ён. - Чорт ведае што тут было! Нiдзе нi жывой душы.

Ён паспешлiва спусцiўся па схiле, следам за iм - Кейсi. Зазiрнуў у свiран - пуста, на падлозе рассыпана сечка. Глянуў у кут на стойла мула; калi зазiрнуў туды, нешта зашаргацела па падлозе - гэта мышыны вывадак шмыгнуў, хаваючыся ад яго, пад салому. Джоўд спынiўся каля ўвахода ў паветку для гаспадарчых прылад - нiчога, акрамя зламанага лемяша, клубка зблытанага вязальнага дроту ў кутку, жалезнага кола ад сенавалакушы, згрызенага мышамi хамута для мула, пляскатай бляшанкi з-пад машыннага масла, пакрытай засохлай сумессю масла i гразi, i падранага камбiнезона на цвiку.

- Нiчога не засталося, - сказаў Джоўд. - А ў нас было добрае гаспадарчае начынне. Не засталося нiчога.

Кейсi сказаў:

- Калi б я быў яшчэ прапаведнiкам, я вось бы як разважыў: гэта рука божая вас пакарала. А цяпер проста не ведаю, што i казаць. Даўно я тут не быў. I нiчога такога не чуў.

Яны пайшлi да бетоннага века калодзежа - проста праз бавоўнiк, на якiм завязалiся ўжо каробачкi, усё дварышча было ўзарана i засеяна iм.

- Мы тут нiколi нiчога не садзiлi i не сеялi, - сказаў Джоўд. - Двор быў як двор. А цяпер тут з канём i не павернешся, адразу ўсё патопча.

Яны спынiлiся каля сухога вадапойнага карыта; травы, што звычайна расце ў такiх месцах, ужо не было, i тоўстая старая калода рассохлася i патрэскалася. На веку калодзежа тырчалi балты, да якiх раней мацавалася помпа, разьба заржавела, гаек не было. Джоўд зазiрнуў у калодзеж, плюнуў i прыслухаўся.

- Добры быў калодзеж, - прамовiў ён. - А цяпер без вады. - Яму, вiдаць, не хацелася падыходзiць да дома. Стоячы ля калодзежа, ён кiдаў у яго камяк зямлi за камяком. - Можа, усе памерлi? Дык я пачуў бы пра гэта. Хто-небудзь сказаў бы мне.

- А можа, яны пакiнулi ў доме пiсьмо цi што-небудзь такое. Цi маглi яны дазнацца, што цябе выпускаюць?

- Не ведаю, - адказаў Джоўд. - Малаверагодна. Мне самому толькi тыдзень назад сказалi.

- Давай глянем у дом. Вунь як ён скасабочыўся. Здорава яго дзеўбанулi!

Яны паволi пайшлi да пахiленага дамка. Два слупы, што падпiралi стрэшку над ганкам, былi вывернуты, i стрэшка ўткнулася адным краем у зямлю. Вугал дома быў праламаны, праз расшчэпленыя дошкi вiднеўся кутнi пакой. Уваходныя дзверы адвiслi ўсярэдзiну, а нiзкая моцная загарадка перад iмi адкiнулася на скураных завесах у другi бок.

Джоўд ступiў на нiжнюю прыступку ганка - тоўсты брус дванаццаць на дванаццаць цаляў.

- Ганак на месцы, - сказаў Джоўд. - Але ў доме нiкога... цi, можа, мацi памерла. - Ён паказаў на загарадку. - Калi б мацi была недзе тут, загарадка была б на засаўцы, - позiрк яго пацяплеў. - Усё з таго дня, як у Джэйкабсаў свiння з'ела дзiцянё. Мiлi Джэйкабс пайшла па нешта ў свiран. Вяртаецца, а свiння дзiця ўжо даядае. Мiлi была цяжарная i так зайшлася ад крыку i енку, што з розуму кранулася. Так i засталася ненармальная. А мацi нашай гэта паслужыла перасцярогай. Нiколi загарадку зачынiць не забывалася. Значыць, так... з'ехалi або памерлi. - Ён падняўся на развернуты ганак i глянуў у кухню. Шыбы ўсе паразбiваныя, на падлозе каменне, маснiцы i сцены перакошаныя, на ўсiм тонкi пласт пылу. Джоўд паказаў рукой на асколкi шкла i каменне. Дзецi, - сказаў ён. - Яны дваццаць мiль прабягуць, абы акно дзе выбiць. Я сам такi быў. Яны нюхам чуюць, дзе пустуе дом. Ледзь толькi хто выедзе, яны - раз! - i там. - На кухнi было пуста - нi стала, нi табурэткi, ад плiты толькi след, праз круглую адтулiну комiна свiцiцца неба. На палiчцы над злiўной ракавiнай штопар i вiдэлец без тронкаў. Асцярожна ступаючы, Джоўд прабраўся ў пакой, i пад iм застагналi дошкi. Каля самай сцяны на падлозе валяўся стары нумар штотыднёвiка "Леджэр" з пажаўцелымi, загнутымi ў ражках старонкамi. Джоўд зазiрнуў у спальню - нi ложка, нi крэслаў. На сцяне каляровая iлюстрацыя дзяўчына-iндыянка, подпiс: "Чырвонае Крыло". Каля сцяны жалезная перакладзiна ад ложка, у куце - высокi жаночы чаравiк на гузiках з задраным угору наском i дзiркай у пад'ёме. Джоўд падняў яго, з усiх бакоў агледзеў.

- Яго я памятаю, - сказаў ён. - Ён мамiн. Зусiм развалiўся. Яна яго шмат гадоў насiла. Яе любiмыя чаравiкi. Цяпер ясна - яны паехалi... i ўсё з сабой пазабiралi.

Сонца апусцiлася нiзка, i цяпер яго промнi пранiкалi ў пакой праз верх нахiленых вокнаў i паблiсквалi на вострых тарцах пабiтых шыб. Нарэшце Джоўд павярнуўся i выйшаў. Спусцiўся з ганка, сеў на яго, паставiўшы ногi на шырокую нiжнюю прыступку. Па палях разлiвалася вячэрняе святло, ад кустоў бавоўны падалi на зямлю доўгiя ценi, палыселая вярба таксама адкiдала выцягнуты цень.

Кейсi прысеў каля Джоўда.

- Няўжо яны зусiм нiчога табе не пiсалi? - запытаўся ён.

- Не. Я ж казаў табе. Яны не з тых, што пiшуць пiсьмы. Бацька мог бы, але не хацеў. Ён не аматар пiсаць. Ад адной толькi думкi пра гэта яго ў дрыжыкi кiдала. Бланк якога-небудзь заказу ён запоўнiць табе не горш, чым хто iншы, а каб лiст напiсаць - нiзашто.

Яны сядзелi побач, пазiраючы ўдалячынь. Джоўд паклаў свой згорнуты пiнжак каля сябе. Рукi яго машынальна скруцiлi цыгарку, разгладзiлi яе i запалiлi; ён глыбока зацягнуўся i пусцiў дым праз нос.

- Нешта тут нядобрае, - сказаў ён. - А што такое, даўмецца не магу. Розная дрэнь у галаву лезе. Дом павалены, нiкога няма...

Кейсi сказаў:

- Вунь там канава была, у якой я вас хрысцiў. Ты хлопчык някепскi быў, толькi дужа натурысты. Учапiўся дзяўчынцы той у коскi, як бульдог. Я вас хрысцiць у iмя духа святога, а ты яе не адпускаеш. Стары Том кажа: "Ты яго з галавой". Я i пiхнуў цябе пад ваду, i ты, толькi калi ўжо бурбалкi пачаў пускаць, пальцы расчапiў. Нядрэнны ты быў, толькi вельмi ўпарты. З такiх вось малых часцяком адчайныя мужчыны вырастаюць.

Худая кошка, крадучыся, выйшла са свiрна, прабралася праз кусты бавоўнiку i падышла да ганка, бясшумна скокнула на яго i, нiзка прынiкшы да насцiлу, падпаўзла да людзей. Спынiлася мiж iмi крыху ззаду i распластала на дошках хвост, паторгваючы кончыкам. Яна сядзела, пазiраючы ўдалячынь, - туды ж, куды глядзелi людзi. Джоўд азiрнуўся.

- А божухна! - усклiкнуў ён. - Глянь, хто тут! Выходзiць, усё ж такi нехта застаўся. - Джоўд працягнуў руку да кошкi, але тая адскочыла, села крыху далей, падняла лапку i пачала лiзаць падушачкi. Джоўд здзiўлена пазiраў на яе. - Цяпер я ведаю, што тут было, - раптам сказаў ён. - Кошка падказала мне, якая ў нас тут бяда ўчынiлася.

- Калi б толькi тут... - прамовiў Кейсi.

- Ага. Не толькi ў нас, на нашай ферме. Чаму кошка не пайшла да суседзяў да Рэнсаў? I чаму нiхто не садраў абшыўкi з дома? Ён ужо тры цi чатыры месяцы пустуе, а нiхто нi дошчачкi не ўзяў. Свiран з добрых тоўстых дошак, на доме не горшыя, аконныя рамы на месцы - нiхто не паквапiўся. Так не бывае. Гэта мне i было дзiўна, i я ўсё галаву ламаў - што такое здарылася?

- I да чаго дадумаўся? - Кейсi нахiлiўся, зняў з ног туфлi, паставiў босыя ступнi на прыступку i паварушыў доўгiмi пальцамi.

- Толкам нi да чога. Думаю, i суседзяў нiкога не засталося. Цi ж уцалела б уся гэтая габлёўка, калi б хто з iх астаўся? Дзе там! Неяк раз на Каляды паехаў Альберт Рэнс у горад Аклахому - з усiм кодлам: з жонкай, дзецьмi, з сабакамi i ўсякай там усячынай. У госцi да стрыечнага брата выбраўся. А суседзi падумалi, што Альберт зусiм з'ехаў, нiкому нi слова не сказаўшы, можа, ад крэдытораў ратаваўся цi ад якой помслiвай жанчыны ўцёк. Праз тыдзень вяртаецца, а ў хаце пусценька - нi плiты, нi ложкаў, вокны без рам, у сцяне з паўднёвага боку прарэха ў восем футаў - пакой проста з двара ўвесь перад вачамi. Пад'язджае Альберт да дома, а М'юлi Грэйуз дзверы i калодзежную помпу вывозiць. Потым Альберт тыднi два хадзiў па суседзях - дабро сваё збiраў.

Кейсi з асалодай пачухаў голыя пальцы ног.

- А нiхто не заўпарцiўся? Так усё i аддалi?

- Аддалi, а што? Яны ж не кралi. Думалi, што ён зусiм паехаў, ну i ўзялi хто што. Ён назад усё ў iх забраў, акрамя падушкi ад канапы з вышытым iндзейцам. Альберт усё казаў, што дзед наш яе ўзяў. Маўляў, у жылах у яго iндзейская кроў, вось i пацягнула яго на падушку тую. Што ж, дзед наш i праўда ўзяў яе, толькi напляваць яму было, што там iндзеец. Проста старому яна дужа спадабалася. Паўсюль цягаў яе з сабой - дзе сядзе, там пад сябе i падсоўвае. Так i не аддаў Альберту. Кажа: "Калi яму без падушкi гэтай жыццё не мiла, няхай прыходзiць. Толькi каб са стрэльбай, а не, дык я мазгаўню яму знясу, калi сунецца да мяне па сваю падушку". Пад канец Альберт здаўся i падарыў дзеду падушку. А неяк раз дзеду яшчэ ўбiлася ў галаву. Пачаў курынае пер'е збiраць. Надумаў пярыну сабе на ложак зрабiць. Ды толькi ў яго з гэтага нiчога не выйшла. Якраз завёўся ў нас пад домам скунс - бацька ашалеў ад злосцi. Гакнуў яго брусом два на чатыры, каб не смярдзеў, а мацi ўсё пер'е дзедава спалiла, каб дух паганы адбiць, а то проста хоць з дому ўцякай. - Джоўд засмяяўся. - Дзед у нас крутога нораву. Сядзiць, бывала, на падушцы i кажа: "Няхай Альберт толькi заявiцца. Я, кажа, блазнюка гэтага навыварат выверну, як споднiкi".