Джон Стейнбек - Гронкi гневу (на белорусском языке)

• Название: Гронкi гневу (на белорусском языке)
• Автор: Джон Стейнбек
• Жанр: Проза

---

Мацi сказала:

- Першы раз чую пра такi лагер. Я з радасцю памыла б бялiзну ў такой пральнi, далiбог, праўда.

Дзяўчынка з захапленнем гаварыла:

- У iх, а божачкi, гарачая вада iдзе проста па трубах, станеш пад душ, i так цёпленька робiцца i прыемна. Такога лагера нiдзе больш няма.

Мацi запыталася:

- Там цяпер поўна, кажаш?

- Ага. Калi мы апошнi раз заехалi, усё было занята.

- Вялiкiя, пэўна, грошы бяруць, - прамовiла мацi.

- Так. Але калi грошай няма, дазваляюць адпрацоўваць - па дзве гадзiны ў тыдзень: на ўборку пасылаюць, скрынкi для смецця чысцiць. Ну, усякае такое. А вечарам музыка iграе, людзi пагутарыць збiраюцца, а гарачая вада дык проста па трубах бяжыць. Вы такога лагера нiколi не бачылi.

- Хацела б я паехаць туды, - сказала мацi.

Тут Руцi ўжо не стрымалася i са злосцю выпалiла:

- А ў нас бабка памерла проста на грузавiку. - Дзяўчынка здзiўлена паглядзела на яе. - Так, так, проста на грузавiку, i следчы яе забраў. - Руцi моцна сцяла губы i наламала яшчэ невялiкую кучку сухiх сучкоў.

Уiнфiлд заморгаў вачамi, уражаны смелым выпадам Руцi.

- Проста на грузавiку, - паўтарыў ён за ёю. - А следчы запiхнуў яе ў вялiкi кош.

- Сцiхнiце вы абое, - умяшалася мацi, - а то шугану вас адсюль, - i падкiнула ў агонь сучча.

На другiм канцы лагера Эл падышоў паглядзець на прыцiрку клапанаў.

- Бачу, канчаеш ужо, - сказаў ён.

- Яшчэ два засталiся.

- А дзяўчаты тут ёсць?

- У мяне жонка, - адказаў малады чалавек. - На дзяўчат у мяне часу не хапае.

- А ў мяне заўсёды хапае, - сказаў Эл. - На што iншае - няма, а на гэта ёсць.

- А ты пагаладай, тады другое запяеш.

Эл засмяяўся:

- Усё можа быць. А пакуль што ў мяне такi настрой.

- Я тут разгаварыўся з адным. Ён з вамi прыехаў?

- З намi.. Гэта мой брат, Том. Ты з iм глядзi, не надта. Ён чалавека забiў.

- Забiў чалавека? За што?

- Мiж iмi бойка была. Той пырнуў яго нажом. А Том яму па галаве рыдлёўкай.

- Праўда? А суд быў?

- Быў. Адпусцiлi, бо здарылася гэта ў бойцы.

- На задзiраку ён не падобны.

- Ды не, якi ён задзiрака. Але Том нiкому не спусцiць. - У голасе Эла прагучаў гонар. - Том чалавек спакойны. I ўсё-такi будзь з iм асцярожны.

- Што ж... Мы з iм пагаварылi. Мне здалося, ён не зласлiвы.

- Не, не зласлiвы. Ён цiхi, пакуль яго не давядуць, а тады ўжо сцеражыся! - малады чалавек узяўся за апошнi клапан. - Давай дапамагу паставiць клапаны, i галоўку надзенем.

- Ну памажы, калi табе больш рабiць няма чаго.

- Някепска было б паспаць, - сказаў Эл, - ды толькi варта мне ўбачыць разабраную машыну, i рукi самi цягнуцца да яе. Не магу ўтрымацца.

- За дапамогу буду табе вельмi ўдзячны, - сказаў малады чалавек. - Мяне завуць Флойд Ноўлс.

- А я Эл Джоўд.

- Вельмi рады пазнаёмiцца.

- Я таксама. Пракладку пакiнеш старую?

- Давядзецца, - адказаў Флойд.

Эл дастаў з кiшэнi складны ножык i паскроб iм блок рухавiка.

- Эх, - сказаў ён, - нiчога на свеце так не люблю, як пакапацца ў машыне.

- А дзяўчат?

- О, i дзяўчат! Вось каб разабраць "ролс-ройс", а потым зноў сабраць! Адзiн раз удалося зазiрнуць пад капот шаснаццацiцылiндравага "кадылака", i, божа мой, такога цуду ты ў жыццi не бачыў! Iду я па вулiцы ў нас, у Салiса, i бачу - стаiць шаснаццатка каля рэстарана, i я падняў капот. I тут выходзiць з рэстарана нейкi дзядзька i кажа: "Ты што тут робiш?" А я яму: "Проста гляджу. Цудоўная машына, праўда?" А ён стаў побач са мной i стаiць. Пэўна, сам нiколi ў яе не заглядаў. Стаў i стаiць. Багаты такi, у саламяным капелюшы. Кашуля ў палоску, акуляры. Нiчога адзiн аднаму не гаворым. Проста глядзiм. А потым ён раптам пытаецца: "Хацеў бы павадзiць?"

Флойд сказаў:

- Так я табе i паверыў!

- Далiбог, праўда. "Хацеў бы павадзiць?" А я ў джынсах, у брудных. Кажу яму: "Запэцкаю сядзенне". А ён: "Садзiся. Аб'едзем квартал". I, павер, я сем цi восем разоў вакол квартала аб'ехаў. Божа, што за машына!

- Шык?

- Яшчэ якi! Разабраць бы яе ўсю на частачкi... я за гэта... не ведаю, што аддаў бы.

Рука Флойда перастала тузацца ўзад i ўперад. Ён выняў апошнi клапан з гнязда i агледзеў яго.

- Ты лепш прывыкай да драндулетаў, - сказаў ён. - Шаснаццатку табе наўрад цi калi прыйдзецца вадзiць. - Флойд паклаў корбу на падножку i пачаў счышчаць стамескай нагар на галоўцы блока.

Дзве прысадзiстыя жанчыны, проставалосыя, босыя, прайшлi паўз iх, несучы ўдзвюх вядро мутна-белай вады. Яны ледзь валаклi ногi пад цяжарам сваёй ношы i не падымалi вачэй ад зямлi. Сонца хiлiлася на захад.

Эл сказаў:

- Цябе, вiдаць, нiчога асаблiва не вабiць.

- Я тут ужо шэсць месяцаў, - сказаў ён. - Сную па ўсiм штаце, на працы не шкадую сябе, хуценька шукаю новае месца, каб было на што купiць мяса i бульбы жонцы, сабе i дзецям. Носiшся, як заяц... а толку мала. Тут хоць са скуры вылузвайся, сыты ўсё роўна не будзеш. Я проста стамiўся, i ўсё. Так стамiўся, што за ноч сiлы не набiраюся. Што далей рабiць, розуму не дабяру.

- Няўжо нельга сталую работу знайсцi? - запытаўся Эл.

- Не, сталай работы тут не знойдзеш. - Флойд саскроб рэшткi нагару з галоўкi блока i працёр цьмяны метал прамасленай анучкай.

Да лагера пад'ехала лядашчая легкавая машына. У ёй сядзела чацвёра мужчын - ва ўсiх твары загарэлыя, суровыя. Машына паволi рухалася мiж палатак. Флойд крыкнуў iм:

- Ну як, пашанцавала?

Машына спынiлася. Чалавек, што сядзеў за рулём, адказаў:

- Усё навокал аб'ездзiлi. Нiдзе нiякай работы. Трэба ехаць адсюль.

- Куды? - крыкнуў Эл.

- Адзiн бог ведае. Куды мы толькi не патыкалiся! - Вадзiцель адпусцiў тормаз, i машына паехала далей.

Эл пазiраў ёй услед.

- Можа, лепш было б ездзiць па адным? Адзiн хутчэй работу знойдзеш.

Флойд паклаў стамеску i нявесела ўсмiхнуўся:

- Ты яшчэ не вучаны. На раз'езды бензiн патрэбен. А галон бензiну каштуе пятнаццаць цэнтаў. Гэтыя чацвёра не могуць дазволiць сабе ездзiць на чатырох машынах.

Яны складваюцца па дзесяць цэнтаў i купляюць бензiн. Табе яшчэ трэба павучыцца.

- Эл! - Эл павярнуўся i ўбачыў Уiнфiлда, якi з важным выглядам стаяў каля яго. - Эл, ма ўжо мяса па талерках раскладае. Iдзi, яна клiча цябе.

Эл абцёр рукi аб штаны.

- Мы сёння яшчэ не елi, - сказаў ён Флойду. - Я пад'ем i прыйду памагу табе.

- Неабавязкова, але як хочаш.

- Сказаў жа - прыйду. - Эл пайшоў за Ўiнфiлдам да палаткi Джоўдаў.

Каля яе было цесна. Суседскiя дзецi такой шчыльнай сцяной абступiлi кацялок з варывам, што мацi, завiхаючыся каля вогнiшча, закранала iх локцямi. Том i дзядзька Джон стаялi каля яе.

Мацi разгублена гаварыла:

- Не ведаю, як быць. Трэба сям'ю накармiць. А што мне з гэтымi рабiць? Дзецi стаялi як укапаныя i пазiралi на яе. Твары ў iх былi абыякавыя, нiбы застылыя, толькi вочы перабягалi з кацялка на алавяную талерку, якую мацi трымала ў руцэ. Вочы ўпарта сачылi за лыжкай, што хадзiла ад кацялка да талеркi, i, калi мацi перадала талерку, ад якой iшла пара, дзядзьку Джону, вочы ўпiлiся ў яе. Дзядзька Джон зачарпнуў поўную лыжку, i вочы дружна паднялiся разам з ёю. Ён адправiў у рот кавалак бульбiны, i вочы ўсе разам утаропiлiся на твар, сочачы за яго выразам - цi смачна, цi спадабалася.

I тут дзядзька Джон быццам упершыню ўбачыў дзяцей. Ён вяла пажаваў i сказаў Тому:

- Вазьмi. Мне есцi не хочацца.

- Ты ж сёння нiчога ў рот не браў, - сказаў яму Том.

- Ага, у мяне з жыватом нешта. Не хочацца.

Том спакойна сказаў:

- Iдзi з талеркай у палатку, там пад'ясi.

- Нешта не хочацца, - упарцiўся Джон. - I ў палатцы яны будуць перад вачамi стаяць.

Том павярнуўся да дзяцей:

- Iдзiце. Ану прэч адгэтуль! - Вочы ўсе разам адарвалiся ад кацялка i разгублена ўставiлiся яму ў твар. - Iдзiце, iдзiце адсюль. Так рабiць нядобра. Усё роўна на ўсiх вас не хопiць.

Мацi раскладала па талерках порцыi мяса, вельмi маленькiя, i ставiла талеркi на зямлю.

- Не магу я iх прагнаць, - сказала яна. - Проста не ведаю, што рабiць. Бярыце свае талеркi i iдзiце пад навес. А тое, што засталося, няхай яны даядуць. А гэту вось занясiце Разашарне. - Яна ўсмiхнулася дзецям: Паслухайце, дзеткi, знайдзiце дзе-небудзь шырокiя трэсачкi, i я дам вам, што засталося. Толькi не сварыцеся.

Дзецi вокамгненна разляцелiся ва ўсе бакi без адзiнага гуку. Хто пабег шукаць трэсак, хто ў свае палаткi па лыжку. Не паспела мацi раскласцi ежу па талерках, як яны ўжо зноў абкружылi яе, маўклiвыя, галодныя, як ваўкi. Мацi пакруцiла галавой:

- Проста не ведаю, што рабiць. Не магу ж я сям'ю абдзялiць. Яе трэба накармiць. Руцi! Уiнфiлд! - патрабавальна крыкнула яна. - Бярыце ж свае талеркi. Хутчэй! Iдзiце з iмi пад брызент. - Яна вiнавата паглядзела на дзяцей, якiя моўчкi чакалi. - Там зусiм мала, - сказала яна сарамлiва. Кацялок я пастаўлю на зямлю, а вы падбярыце рэшткi, хоць чарвяка заморыце. Яна гаварыла запiнаючыся. - Нiчога я зрабiць не магу. I не даць не магу. - I, зняўшы кацялок з агню, паставiла яго на зямлю. - Пачакайце трохi. Яшчэ гарачае, - сказала яна i паспешлiва пайшла пад брызент, каб вочы яе не бачылi таго, што будзе.

Сям'я Джоўдаў сядзела на зямлi, кожны са сваёй талеркай, i пад брызентам было чуваць, як дзецi скрабуць трэсачкамi, лыжкамi i ржавымi палоскамi бляхi. Яны з усiх бакоў закрылi сабой кацялок. Не перагаворвалiся, не штурхалiся, але ў кожным iх руху адчувалася ўпартая настойлiвасць i затоеная жорсткасць. Мацi павярнулася спiнай, каб усяго гэтага не бачыць.