Кацярына Мядзведзева - Спадарыня Трынога

• Название: Спадарыня Трынога
• Автор: Кацярына Мядзведзева
• Жанр: Прочая старинная литература

---

— Што вы робіце? — спытала яна з агідай. Грэн расціснуў рукі, і Блерта выслізнула, схавалася пад сваёй коўдрай, згараючы ад сораму. Як быццам ад бабулінай свечкі лёг на іх брудны цень.

Раніцай братка перасяліўся на гарышча. Так загадала бабуля. А Блерта з таго часу не магла заснуць. Ёй блюзніліся ціхія трохчастковыя крокі. Дзве бяссонныя ночы яна правяла, сціскаючы качаргу і не зводзячы погляду з дзвярэй, а днём засынала на хаду. Усё валілася з рук, біўся посуд, прыгарала ежа, гусяняты разбягаліся. Бабуля абуралася, знаходзілася праца яе дубцу, і Грэн спачатку пасмейваўся, але потым штосьці іншае прамільгнула ў яго вачах. На трэцюю ноч дзверы рыпнулі і братка прагаварыў нягучна:

— Супакойся, у мяне ўсяго дзве нагі і ніводнага хваста.

Блерта выпусціла качаргу і расплакалася.

Ён трымаў яе за руку, пакуль яна не заснула. Стаў прыходзіць кожны вечар. І бабуля ні разу не заспела іх. Хоць часам Блерце чуліся нейкія крокі, але дзверы ніколі не адчыняліся, і паступова кашмары зніклі, нібы сцягнула іх у акенца свежым летнім ветрыкам.

***

Гэтыя ночы, рука ў руцэ, далі Блерце адчуванне бяспекі і цяпла. Грэн быў з ёй ласкавы, не насміхаўся, нават пачаў дапамагаць: то вады прынясе, то печ запаліць. Вымеў усіх павукоў з кухні, пакусаны хадзіў, але задаволены. Сястра за гэта спякла пірог з брусніцамі і вельмі здзівілася, калі Грэн паспрабаваў і скрывіўся. «Што, гэта быў мой улюбёны?» — і паціснуў плячамі: «Прабач, густы мяняюцца».

Блерта ўсё больш прывязвалася да яго, а ён перастаў паліць у хаце і імкнуўся не брыдкасловіць. Яны часта бывалі разам. Да карт Блерта не датыкалася (грэх!), і Грэн навучыў яе гуляць у глядзелкі. Яна заўсёды перамагала, таму што магла бясконца глядзець у яго вочы. Часам Грэн губляўся ад яе погляду, часам сердаваў. А калі-нікалі рабіў нечаканы рэзкі рух, Блерта палохалася і міргала, гэта не было сумленна, але яна не крыўдзілася.

Неяк яны адшукалі старадаўнюю кнігу па хірамантыі і прыняліся варажыць. Яны сядзелі так блізка. Пальцы Грэна пахлі тытунем. Грэн трымаў яе далонь, і Блерта замірала ад гэтых дакрананняў, не разумеючы, што з ёй адбываецца. А потым, здаецца, зразумела. А ён, нічога не заўважаючы, вадзіў пальцам па яе руцэ:

— Гэта лінія сэрца, ты будзеш шчаслівая ў каханні.

— Я ніколі не буду шчаслівая, — сказала Блерта ў роспачы.

Гарышча захоўвала аскепкі мінулага жыцця: дзіцячы клятчасты фартушок (цікава, мой ці твой?), зламанага чорта-з-табакеркі (памятаеш, як ты баяўся яго?), спарахнелыя выкрайкі, пабітыя моллю капелюшы, кавамолку без ручкі. Аднойчы Грэн адшукаў нечае вясельнае адзенне (хоць раз убачу цябе ў белым, ну давай жа). Пышная сукенка з пазалочаным гафтам села як улітая па-над хатняй старэнькай адзежай. Грэн расплёў касу Блерты, рассыпаў валасы па плячах, заўважыў шнар на ілбе:

— Адкуль гэта?

— Не памятаеш? Ты яшчэ цвяліўся: «Блерта-зладзейка, гусака абкрала». А ў цябе таксама ёсць шнар, я памятаю, ты з шаўкоўніцы зваліўся, напароўся на галінку, — яна пацягнулася да яго каўняра, але Грэн перахапіў яе руку і нічога не сказаў. Надзеў на яе вэлюм. Падвёў да пыльнага люстэрка.

Унізе, у пакоях, не было люстэркаў. Бабуля казала, яны спараджаюць ганарыстасць і самалюбаванне. Шыбы, вёдры з вадой, начышчаная медзь таксама адлюстроўвалі, і Блерта бачыла тоўстую касу, шырока расстаўленыя вочы, бялявыя вейкі і сурова сціснутыя, нязвыклыя да ўсмешкі вусны. А цяпер у люстэрку нібы і не яна ўсміхалася шчасліва і ззяла, як сапраўдная маладая. Братка ўстаў побач, прыгожы, статны, у чорным касцюме, і на хвіліну яна ўявіла, быццам гэта яе жаніх, а ён перабіраў яе валасы і хмурыўся.

— Як ты здолела хаваць сваю прыгажосць? — спытаў ён. — Навошта?

Блерта нясмела ўсміхнулася. А яе адлюстраванне нібы плакала, паўзла рас-

колінка па шчацэ. Люстэрка пабітае, абамлела Блерта. Хутчэй адвярнулася, сарвала флёрдаранж, насунула каптур. Але тая, у залатым гафце, з распушчанымі цяжкімі валасамі, з трывожным поглядам, стала сніцца ёй, прадвесцячы бяду. І бяда прыйшла.

***

У той дзень усё не ладзілася. Мышы згрызлі туфлі Блерты, спыніліся раптам ходзікі, а старая гуска, дзівачка, знесла адначасна два яйкі. Штосьці здарыцца, дума­ла Блерта, і сэрца яе білася ад благога прадчування.

За вячэрай Грэн па традыцыі балбатаў пра Трыногу.

— Ніводзін шавец не можа сшыць ёй абутак. І блукае пачвара па горадзе, хапае дзетак, з іх скуры шые сабе чаравікі... А скура тонкая, далікатная, чаравікі хутка стоптваюцца, зноў і зноў даводзіцца выходзіць на паляванне...

Блерта слухала, млеючы. Ізноў ён за сваё. Хоць абяцаў не палохаць, быў такім ласкавым... Сніўся ёй нават... А цяпер, відаць, ізноў Трынога прысніцца...

— Не таго ты баішся, Блерта, — сказала раптам бабуля, і дзяўчына здрыганулася.

— Не хацела язык брудзіць ды, відаць, давядзецца, — працягнула бабуля грэбліва. — Даўным-даўно жылі ў нашым горадзе брат і сястра. Яны паступіліся святымі законамі і зграшылі, змяшалі кроў. Ад гэтага нарадзілася трыногае дзіця з хвастом, і яны аднеслі яго на балота і ўтапілі. Але пачвара выжыла. Цёмнымі начамі яна ходзіць у горад і крадзе немаўлят. Яна ненавідзіць іх за тое, што ў іх дзве нагі.

Блерта перазірнулася з Грэнам. Ён выглядаў пакрыўджаным, нібы бабуля перахапіла ў яго ўлюбёную забаву.

— А яшчэ, — бабуліны акуляры злавесна бліснулі, — Трынога зазірае ў вокны ды насылае заганныя думкі, сурокі, сны. Усё чакае, што хто-небудзь спакусіцца і народзіць ёй трыногае дзіцятка.

Грэн здзіўлена падняў бровы, а Блерта не ведала, куды дзявацца ад сораму. Бабуля ўсё бачыць, усё ведае, бабуля быццам лушчыць гарох: раскрыла пазногцем сэрцайка Блерты і вытрасла на далонь, але яно было ўжо сапсаванае, чарвівае, і засталося толькі выкінуць яго прэч.

***

Бабуля даўно спала. Грэн паліў на ганку, ён быў нязвыкла маўклівы, нібы вырашаў складаную задачу і не мог знайсці адказ. Блерта дамывала посуд. Рукі рухаліся звыкла, а ў галаве цяжкім молатам бухкалі словы. Брудныя думкі.

Яна здрыганулася, таму што Грэн раптам апынуўся побач.

— Блерта, мне. Я павінен сказаць табе.

Ён падышоў зусім блізка. Дакрануўся да завітка яе валасоў каля шчакі.

Яна глядзела на брата ў жаху. Ён таксама? Яны абодва?

— Не, не, маўчы, не смей! — адапхнула яго і ўцякла.

Уночы ён прыйшоў, як звычайна. Але дзверы былі запёртыя.

— Спіш, Блерта?

— Не, — адазвалася.

Яна стаяла за дзвярамі, не адыходзіла.

— Блерта, мне трэба прызнацца табе. У добрым і дрэнным. З чаго пачаць?

— З добрага, — прашаптала яна, і ён усміхнуўся.

— Я кахаю цябе, Блерта.

Яна здушана войкнула, і наступіла доўгая цішыня. Што яна рабіла там, у цёмным пакойчыку, малілася, плакала ці ляжала ў непрытомнасці? Не дачакаўшыся адказу, ён загаварыў ізноў, хутка, блытана, захлёбваючыся.

— Я не брат табе, Блерта, я цябе падмануў. Твой братка Грэн і не думаў вяртацца дахаты. Ён падгаварыў яшчэ дваіх і, як расталі ільды, збег з першым жа караблём. А я проста заехаў сказаць, каб вы яго не чакалі. Але ты так ласкава назвала мяне яго імем. І ніхто не заўважыў падмены. Было пацешна цвяліць старую, плесці небыліцы пра Спадарыню Трыногу, але потым я зразумеў, што не хачу палохаць цябе, і не хачу глядзець, як цябе лупцуюць дубцом... Блерта, я звязу цябе сілай з гэтага павуковага гнязда, чуеш?

Ён штурхнуў дзверы, і яны адчыніліся. На скразняку ад адкрытага акна дрыжала свечка. Ложак Блерты быў засланы, на падушцы ляжаў нацельны крыж.

У іншых акалічнасцях Грэн бы пасмяяўся, што ціхоня Блерта вылезла ў акно. А цяпер гэты ўчынак шмат пра што казаў. І ён ведаў толькі адно месца, куды дзяўчына магла пайсці, адна, без крыжа.

Дурань, дурань! Чаму ён не сказаў ёй раней, якога чорта забаўляўся. Увесь час забываў, што яна лічыць яго братам... І якога чорта валаводзіць цяпер, калі Блерта блукае ўпоцемку па балоце і можа патануць, дабіраючыся да старой леснічоўкі.

Яе крыж ён надзеў на шыю, побач са сваім. І, пляснуўшы дзвярамі, пакінуў хату.

***

Ён заблукаў і толькі на досвітку выйшаў да азярца з п’яўкамі, якіх так баялася Блерта. Адшукаў брод, ботам п’яўкі не страшныя. На выспачцы знайшоў абрыўкі ад сукенкі і кроў, відаць, Блерта перавязвала ногі. Купіны, алешнік, асот, жабяняты пырскаюць з-пад ног. І развалюшка са сляпымі вокнамі, дах праваліўся, дзверы ў зямлю ўраслі. Зразумела, леснічоўка была пустая.

А потым, халаднеючы сэрцам, ён заўважыў стужку, амаль засмактаную ўсярэдзіну балотнага акенца, расціснутыя журавінкі, зламаныя сцябліны, выдраны мох. Далей зямля была некранутай, ніякіх слядоў... І гэта азначала толькі тое, што Блерта не сышла, што яна засталася тут.

Ён сядзеў на зямлі, трымаў у руцэ брудную стужку і плакаў.

— Яна не патанула, Грэн, — сказаў хтосьці.

Голас быў ціхі, цёплы і ліслівы, Грэн ускочыў і павярнуўся, чакаючы сустрэць жоўты погляд з вертыкальнымі зрэнкамі. Але за яго спінай стаяў усяго толькі Пастух, і Грэн падзівіўся, што адразу не пазнаў ягоны голас.