Кузьма Черный - Маё дзела цялячае (на белорусском языке)

• Название: Маё дзела цялячае (на белорусском языке)
• Автор: Кузьма Черный
• Жанр: Русская классическая проза

---

- Тым часам, - цягне ён сваё нуднае апавяданне, - пазваў Бог анёла Архiстрата, ды i каза: "Павiнен ты, анёле, зляцець на зямлю i зрабiць, каб людзям было добра зыць". "Пане Бозе, - каза анёл, - як за я гэта зраблю, калi людзi грэсныя?"

Апавяданне яго вяла, як бы нехаця, спаўзае з яго языка i мала будзiць цiкавасцi сярод слухачоў. Але яны слухаюць, бо любяць глядзець, як Грыгор кiваецца, пыхкае люлькаю, калупае ў ёй кiпцем i вярзе нейкую пляту, якую, напэўна, сам выдумаў i якую яны ўжо чулi ад яго тысячу разоў.

Паволi скрыпнуўшы дзвярыма, уваходзiць Хама Скрут, адзеты ў "будзённы спiнжак". Чухаючы ў сваёй касматай, трохi пасiвеўшай барадзе i моцна грукаючы сваiмi велiзарнымi ботамi, ён зразу iдзе к сталу, дзе некалькi кучак вядуць розныя гутаркi i спрэчкi. Хама не прапускае нiколi нiводнага сходу, бо любiць "абстайваць праўду". I цяпер, скора падышоўшы к сталу, ён зразу пытае: "У чым дзела, хлопцы?" - i, не чакаючы адказу, зразу заглушае ўсiх сваiх зычным голасам.

Неўзабаве яўляецца Юзiк Сучок, вясёлы "чудак" гадоў пад трыццаць. Ён садзiцца на пустым месце, i к яму зразу пачынаюць сцягвацца i малыя i старыя - усе, хто толькi хоча пасмяяцца ўволю.

Некалi Сучок рыхтаваўся выйсцi за дзяка, i хоць экзаменту не вытрымаў, але навучыўся многа розных "кандакоў i пракiмнаў", якiя i любiў, каб пасмяшыць людзей, выспеўваць i расказваць на свой лад.

- А браткi-i ж мае, - крычыць ён весела, - колькi тут гэтых хутаранскiх ягомасцяў назбiралася, а гвалт!.. Вось будзе работы, - дабаўляе ён, не баючыся, што "ягомасцi" ўсё чуюць, - як выберам шляхецкi сельсавет.

- Не ўсё роўна?! - абзываецца адзiн пакрыўджаны гэтым "ягомасць".

- Х-хэ, усё роўна! - адказвае Сучок. - Ты ж нiколi са мною ў адну дудку граць не будзеш, усё роўна як той дзяк з папом.

Вочы ў Сучка смяюцца; а яго слухачы падблiжаюцца к яму, знаючы, што скора гэты "чудак" што-небудзь "выпалiць".

- Цягне поп "пракiмен", - канчае Сучок, - "у памяць вечную будзе праведнiк, ад слуха зла не ўбаiцца", а п'яны дзяк, не прыслухаўшы, паўтарае за iм: "У памяць вечную будзе праведнiк, асла i казла не пабаiцца".

Зразу пачынаецца рогат.

З цёмнага кутка чутна гарачая спрэчка. Спрачаюцца Грыгор Шамяцiла i Антонi Вельскi. Грыгор, брыты i сагнуты, не пакiдаючы пыхкаць люлькаю, шыпучым ад злосцi голасам крычыць:

- А я табе, Антонi, казу, што Iсус Хрыстос уваскрос у нядзелю.

- Не ў нядзелю, а ў суботу, - гэтаксама злосна адказвае Антонi старэнькi чалавечак з сiвенькаю кароценькаю бародкаю i рэдкiмi, мяккiмi валасамi на галаве.

- У нядзелю - я табе казу!..

- Ды я табе ўсю Бiблiю перагарну, - не здаецца Антонi, - там нiдзе не сказана, што ён уваскрос у нядзелю.

- Дурань ты з сваёю Бiблiяю, - гукае Грыгор.

Аблаяны Антонi абварочваецца назад i бачыць перад сабою Сучка, якi, разам з цэлаю грамадою зацiкаўленых мужчын, падышоў, каб "развесцi дурняў".

Растапырыўшы рукi, Антонi колькi хвiлiн стаiць моўчкi, а потым просiць Сучка:

- Такi-та ж вы, Сучок, вучоны па гэтай часцi, растлумачце гэтаму дурню, калi "ён" уваскрос, у суботу цi ў нядзелю!..

- У чацвер, - важна адчаканьвае Сучок i вызывае доўгi, несцiхаемы рогат сярод усiх мужчын.

Апусцiўшы голавы, Грыгор i Антонi разыходзяцца.

- А мне што, - моцна i адрывiста расказвае нешта, стоячы каля сцяны, Тодар Грыб.

- Маё дзела такое - дзень ды ноч, i суткi ўпроч. Бяры, кажу, крывулю ды бi ў рыла!..

Некалькi зацiкаўленых мужчын цiха слухаюць.

Нек зразу, неўзаметку, Тодар пераходзiць на палiтыку. Тады каля яго пачынае збiрацца вялiкi гурт. Тодар гаворыць спакойна - расказвае, але неўзабаве падыходзiць другi, не менш заядлы "палiтык", Хама Скрут, i пачынаецца гарачая спрэчка: Хама лiчыць сябе лепшым палiтыкам i стараецца "падсячы" Тодара.

- Вы думаеце, браткi, гэтак i будзе, - моцна i адрывiста гаворыць Тодар, - вось пагледзiцё, як вясною заварушацца. Будзе вайна. Вось пабачыце. Усё роўна спакою i парадку не будзе.

- Гэта ў цябе ў галаве няма спакою i парадку, - перабiвае яго Хама, чудзiла ты. Падумай сам, якая тут можа быць вайна: Францыя i Англiя думаюць сабе - ат, як спакойна, то i добра. Сядзем сабе цiха, бо як заварушымся, дык як паднiмуцца!.. Ты думаеш, не паднiмуцца?..

- Хто гэта? - пытае Тодар.

- А камунiсты тамашнiя; ты думаеш, там мала камунiстаў?

Тодар гладзiць пальцам па лбу i думае, што б тут сказаць.

- Дык вось, - кажа ён, пачакаўшы, - калi так многа камунiстых, дык тыя яшчэ скарэй заварушацца, каб змясiць iх.

- Ну, - сярдзiта цягне Хама, - недаждалi яны яшчэ iх змясiць.

- А ты думаеш, я вельмi чакаю, каб яны iх змясiлi, - апраўдваецца Тодар, - я зусiм гэтага не хачу... Я толькi кажу, што як нi круцi - вясною ўсё роўна нешта будзе.

- Што?

- Што-небудзь!

- Ат, ты ўсё роўна нiбы там быў i ўсё бачыў. Францыя i Англiя не такiя дурнi, як табе здаецца. Чаго яны маюць лезцi на ражон?

Тодар пачынае ўжо путацца, ён нiяк не можа зразумець, цi ёсць якая-небудзь карысць "варушыцца" Францыi i Англii, цi не. Думкi яго блытаюцца, i ён пытае:

- На якi ражон?

- Вось галава! - крычыць са смехам Хама. - Гэта так гаворыцца...

- А! - адказвае, зразумеўшы, Тодар. - Гэта значыцца...

- Гэта значыцца, - крычыць Хама, - што i ў iх там ёсць голавы. Думаеш, ты разумнейшы за Францыю i Англiю?!.

- Не дуры маёй галавы, - махае рукою Тодар, зусiм ужо збiты з панталыку, i хутчэй адыходзiцца ў другую старану. Але "палiтыка" не сцiхае, бо на яго месца становiцца трэцi "палiтык" - Антонi Вельскi. Сваiм салодзенькiм, высокiм галаском ён цягне:

- Не можа быць, каб "протчыя дзяржавы" не ўступiлiся. Вунь Мордух крывы ўчора прыехаў з Вызны, дык гаварыў, што там чутно...

- А ў Бiблii, дзядзька, пра гэта нiчога не чутно? - нi з сяго нi з таго пытае Сучок.

"Палiтыка" канчаецца несцiхаемым рогатам.

II

Вясковых прыйшло на сход усяго чалавек дваццаць, а з хутароў i дробных фальваркаў, якiя былi вакол вёскi, сабралася людзей у два разы больш.

Адчынiў сход член валiспалкома, ён жа i член валасной камячэйкi Мiкалай Козiч, малады чалавек, гадоў пад дваццаць два, з шырокiм i белым брытым тварам.

На кожным кроку свайго жыцця ён стараўся як-небудзь выдзелiцца з масы другiх людзей, хоць, к вялiкаму свайму гору, у глыбiнi сваiх думак i не мог лiчыць сябе лепшым, разумнейшым за другiх.

Гэта прымусiла яго ў свой час пайсцi ў партыю; цяпер ён быў загадчыкам валаснога аддзела асветы.

Ён насiў доўгiя валасы, нiжэй вушэй, бо лiчыў гэта прыкметай чалавека, не падобнага да ўсiх, чалавека, якi жыве "духоўнаю працаю", як сам ён гаварыў.

Пад пахаю яго вечна быў партфель. Валасны аддзел асветы не мог напоўнiць яго дзелавымi паперамi, i загэтым ён клаў у яго старыя газеты, розныя непатрэбныя кнiгi i iнш., усё дзеля таго, каб партфель быў поўны, цяжкi i тоўсты на выгляд.

На сходах шкрабаў воласцi Козiч любiў граць ролю начальнiка, гаварыў кароценькiя прамовы, нават часам важна кратаў i гладзiў свой шчуплы жывот.

Насiў ён чорнае палiто з поясам.

Адчынiўшы сход, ён стаў гаварыць прамову.

Не думаючы аб тым, што яго слухаюць людзi ў аблезлых кажушках, рваных халатах, падчас босыя цi ў лапцях, ён, як гарохам, стараўся сыпаць труднымi, нiкому, нават яму самому, не зразумелымi славечкамi... Яму гэта было вельмi трудна, бо вялiкага запасу такiх слоў не было, i яму прыходзiлася часта самому прыдумаць iх.

Мiж iншым ён сказаў: "У сельсавеце павiнен дамiнiраваць пралетарскi элемент". Гэта яму вельмi спадабалася, i ён захацеў яшчэ колькi разоў паўтарыць гэта, але, як на тую бяду, забыўся, як гэтае сказанае iм слова выгаварваецца. Сказаць жа гэта проста, звычайнымi словамi, ён не хацеў, каб не паказацца простым чалавекам, i, ужо не думаючы, ён паўтарыў: "У сельсавеце павiнен дамонаваць пралетарскi элемент". А потым яшчэ раз уздумаў паўтарыць i сказаць яшчэ лепш: "дамiнаць".

- Слухай, - запытаў Тодар у Хамы, - што гэта ён кажа, якi гэта элемент павiнен замiнаць у сельсавеце?

- А цi я ведаю! - цiха адказаў Хама.

- А пра што гэта ён гаворыць? - у сваю чаргу запытаў Тодара Фабiян Свiнкоўскi.

- А чорт яго ведае.

- Ну, а ты ж слухаеш!

- А ты не слухаеш?

- Я нiчога не разбяру.

- А думаеш, я лепшы разбiрайла?

- А цi не ўсё роўна вам, - абазваўся Хама, - мы чаго прыйшлi?! Сельсавет выбiраць! Ну, дык вось i чакай, пакуль кончаць, усё роўна без гэтае казкi не абыдзецца, як нi круцi. Сядзi вось сабе цiха, калi мухi не кусаюць. А потым, як кончыць сваю гэтую "казань", дык выберам сельсавет i пойдзем дамоў.

- Праўду ка'аш, - згадзiўся Грыгор Шамяцiла i стаў пыхкаць люлькаю.

А тым часам Козiч гаварыў. Ён падымаў рукi ўгару, запускаў пальцы ў валасы i праводзiў iмi ада лба к самаму карку, прыдумоўваў, як бы харашэй злажыць рукi перад носам, калi блiснуць вачыма.

Канчаючы прамову, ён падняў палец угару i ўгледзеў, што кiпець на iм нейкi зрабiўся нягладкi i цёмны. I тут жа ўспомнiў, што ў хутаранскае вучыцелькi-пападзянкi ногцi заўсёды нейкiя блiшчастыя i падрэзаны востранька.

"Трэба будзе заўтра i мне свае так падрэзаць, - падумаў ён. - Але чым яна iх так шлiфуе?.."

Думаючы гэта, ён пакiнуў гаварыць i з хвiлiну памаўчаў. А кончыўшы i сеўшы, ён доўга яшчэ думаў, як, будучы на яго месцы, лепш падрэзваць ногцi востра цi кругла.