Мопассан Де - Вязнi (на белорусском языке)

• Название: Вязнi (на белорусском языке)
• Автор: Мопассан Де
• Жанр: Проза

---

- Гэта французы, iх чалавек дзвесце, не меней, - пралепятала яна. - Калi яны знойдуць вас тут, дык спаляць i хату. Хутчэй спускайцеся ў склеп, ды не шумiце! Крый Божа, яны пачуюць вас - тады мы прапалi!

- Топра, топра, - разгублена прашаптаў унтэрафiцэр, - кута мус iсцi?

Маладзiца паспешлiва адчынiла вузкi квадратны люк, i шасцёра салдатаў адзiн за адным таропка сталi спускацца ў склеп па вiнтавой лесвiчцы.

Але як толькi схавалася вастрыё апошняй каскi, Бэрцiна апусцiла цяжкае дубовае века, таўшчэзнае, што сцяна, моцнае, што жалеза, умацаванае на шарнiрах, з турэмным замком, двойчы павярнула ў iм ключ i засмяялася бязгучным, пераможным смехам; яе апанавала вар'яцкае жаданне пайсцi ў скокi над галовамi сваiх вязняў.

Прусакi стоена сядзелi, замкнёныя ў гэтай скрынi, у гэтай моцнай каменнай скрынi, куды паветра сачылася толькi праз закратаваную прадуху.

Бэрцiна ўмiг распалiла агонь, падвесiла над iм саган i зноў узялася гатаваць суп.

- Натомiцца бацька сёння ўночы, - прамармытала яна.

Пасля яна ўселася i стала чакаць. Толькi гулкi маятнiк насценнага гадзiннiка парушаў цiшыню сваiм раўнамерным "цiк-так".

Час ад часу маладзiца нецярплiва паглядвала на гадзiннiк, i ў гэтым позiрку можна было вычытаць: "Ох, як марудна цягнецца час".

Неўзабаве ёй падалося, што пад нагамi ў яе шэпчуцца. Цiхая, цьмяная гаворка далятала да яе з мураванага сутарэння. Прусакi пачалi здагадвацца, што жанчына абхiтрыла iх, i праз нейкi момант унтэр-афiцэр падняўся па лесвiчцы i загрукаў кулаком у века.

- Атшынiць! - зноў загарланiў ён.

Бэрцiна ўстала, падышла да люка i, перакрыўляючы немца, папыталася:

- Што фам трэпа?

- Атшынiць!

- Мой не атшыняф.

Афiцэр разлютаваўся.

- Атшынiць, алпо мой ламаф цвэры!

Яна зарагатала:

- Ламай-ламай, галубок, ламай!

Ён пачаў дубасiць руляю стрэльбы ў дубовае века, узятае на замок у яго над галавою. Але гэткае века вытрымала б i ўдары тарана.

Леснiчыха пачула, што унтэр-афiцэр спусцiўся назад. Потым усе салдаты па чарзе падымалiся па лесвiчцы, выпрабоўвалi сваю сiлу i вывяралi моц замка. Але пераканаўшыся, што iх намаганнi марныя, яны зноў зграмадзiлiся ў склепе i сталi раiцца.

Маладзiца трохi паслухала iх, потым выйшла з кухнi, адамкнулася i стала ўслухоўвацца ў начную цемру.

Да яе данеслася далёкае гаўканне. Яна свiснула па-паляўнiчаму, i амаль у той самы момант два вялiзныя сабакi выскачылi з цеменi i радасна кiнулiся да яе. Яна моцна ўхапiла iх за аброжкi, каб яны не ўцяклi. Пасля штосiлы крыкнула:

- Эгэй, тата!

Далёка-далёка адгукнуўся голас:

- Эгэй, Бэрцiна!

Яна счакала трохi i зноў крыкнула:

- Эгэй, тата!

Той самы голас, але ўжо блiжэй, адказаў:

- Эгэй, Бэрцiна!

- Не iдзi каля прадухi! - крыкнула леснiчыха. - У нас у склепе прусы!

Нечакана здаравенная мужчынская постаць вырысавалася злева i спынiлася памiж двума дрэвамi.

- У нас у склепе прусы? - занепакоена перапытаў стары. - Чаго гэта iх туды занесла?

Дачка засмяялася:

- Ды гэта тыя, пазаўчарашнiя. Яны заблудзiлiся ў лесе, вось я iх i пасадзiла ў каталажку!

I яна расказала яму ўсю гiсторыю: як яна напалохала iх стрэламi з пiстолi i як замкнула ў склепе.

- Ну i што ж мне, па-твойму, рабiць з iмi цяпер, га? - пахмура запытаўся стары.

- Схадзi па пана Лявiня, хай ён прыйдзе са сваiм атрадам, - адказала дачка. - Ён возьме iх у палон. От узрадуецца!

Цяпер ужо ўсмiхнуўся i стары Пiшон:

- Што праўда, то праўда, узрадуецца.

- Суп гатовы, - сказала дачка. - Iдзi паеш хутчэй дый адпраўляйся.

Стары палясоўшчык сеў за стол i пачаў есцi, паставiўшы спачатку на падлогу дзве поўныя мiскi сабакам.

Прусакi, пачуўшы галасы, прыцiхлi.

Праз чвэрць гадзiны Велягур зноў рушыў у дарогу. А Бэрцiна падперла галаву рукамi i стала чакаць.

Вязнi зноў заварушылiся. Цяпер яны крычалi, клiкалi, бесперастанку шалёна дубасiлi рулямi ў цяжкае века.

Потым яны пачалi страляць у прадуху, пэўна, спадзеючыся, што iх пачуе якi-небудзь нямецкi атрад, калi акажацца паблiзу.

Леснiчыха сядзела нерухома, але ўвесь гэты галас непакоiў i раздражняў яе. Злы гнеў апаноўваў яе; яна гатовая была пазабiваць гэтых падлаў, толькi б яны змоўклi.

Трывога жанчыны ўсё нарастала, яна часта паглядвала на гадзiннiк i нецярплiва лiчыла хвiлiны.

Бацька пайшоў паўтары гадзiны назад. Цяпер ён ужо ў горадзе. Яна быццам бачыла яго там. Вось ён расказвае пра ўсё пану Лявiню, якi бляднее ад хвалявання, звонiць пакаёўцы i загадвае прынесцi мундзiр i зброю. Яна, здавалася, чуе, як на вулiцах б'е барабан. З вокнаў вытыркаюцца перапалоханыя галовы жыхароў. З дамоў выбягаюць у наспех накiнутай апратцы задыханыя дабравольцы, зашпiльваюць партупеi i подбегам прастуюць да дома каменданта.

Пасля атрад на чале з Велягурам выпраўляецца ў дарогу - у ноч, у снег, у лес.

Яна глянула на гадзiннiк. "Яны будуць тут не раней чым праз гадзiну".

Яе нервовае напружанне стала гранiчнае. Кожная хвiлiна здавалася ёй вечнасцю. Так доўга ўсё гэта цягнецца!

Нарэшце настаў час, калi, паводле яе разлiку, французскi атрад павiнен быў дабрацца да леснiчоўкi.

Бэрцiна адамкнула дзверы, намерваючыся паслухаць, цi ёсць ужо хто ў лесе. Раптам яна заўважыла нейкi цень, якi асцярожна рухаўся да хаты. Маладзiца спалохана ўскрыкнула. Але гэта быў яе бацька.

- Яны паслалi мяне глянуць, цi не перайначылася тут што, - сказаў ён.

- Не, нiчога.

Тады стары пранiзлiва i працяжна свiснуў у начную цемру. I неўзабаве памiж дрэў узнiкла нейкая цёмная пляма, якая павольна пасоўвалася да сядзiбы: гэта быў авангард з дзесяцi чалавек.

- Не хадзiце каля прадухi, - бесперастанку папярэджваў Велягур.

I тыя, хто iшоў наперадзе, паказвалi наступным на небяспечную шчылiну-прадуху.

Нарэшце падышла асноўная сiла атрада - усе дзвесце чалавек, i ў кожнага мелася па дзвесце патронаў.

Усхваляваны - да дрыжыкаў - пан Лявiнь расставiў сваiх людзей так, каб дом быў ачэплены з усiх бакоў; адкрытая заставалася толькi шырокая мясцiна перад маленькай чорнай адтулiнай пры самай зямлi, праз якую ў склеп заходзiла паветра.

Пасля гэтага пан Лявiнь зайшоў у хату i стаў распытваць пра сiлу i размяшчэнне ворага, а вораг мiж тым гэтак прыцiх, што можна было падумаць - ён прапаў, знiк, выпарыўся цераз прадуху.

Пан Лявiнь пастукаў нагою ў века i крыкнуў:

- Пан прускi афiцэр!

Немец не адгукнуўся.

- Пан прускi афiцэр! - зноў аклiкнуў камендант.

Глухое маўчанне. Дваццаць хвiлiн заклiкаў ён знямелага афiцэра здацца разам са зброяй i рыштункам, абяцаючы жыццё яму i яго салдатам i па-воiнску пашанаваць iх, а ў адказ анiякай праявы нi мiрных, нi варожых намераў. Становiшча ўскладнялася.

Дабравольцы патупвалi ў снезе, з размаху ляпалi сабе рукамi па плячах, як гэта робяць фурманы, каб сагрэцца, паглядвалi на прадуху, i ў iх усё нарастала спакуслiвае свавольнае жаданне прабегчы паўз яе.

Урэшце адзiн, Патдэвэн, дужа рухавы дзяцюк, рызыкнуў. Ён сабраўся з духам i, як алень, прамчаўся мiма прадухi. Спроба ўдалася. Вязнi, здавалася, сканалi.

- Ды там нiкога няма! - крыкнуў нехта.

Тады яшчэ адзiн салдат прабег перад небяспечнай шчылiнай. I гэта ператварылася ў забаву. Раз-пораз, то адзiн дзяцюк, то другi стрымгалоў нёсся ад адной групы людзей да другой - гэтак дзецi ганяюцца наперагонкi - i так хутка перабiраў нагамi, што толькi камякi снегу ляцелi ва ўсе бакi. Каб сагрэцца, апалчэнцы распалiлi вялiкiя вогнiшчы з сушняку, i пры перабежцы з аднаго лагера ў другi постаць бегуна асвятлялася полымем.

- Цяпер давай ты, Малуазон! - пачуўся нечы голас.

Малуазон быў таўстун булачнiк, з яго чэрава вечна насмiхалiся таварышы.

Таўстун завагаўся. Пасыпалiся кепiкi. Тады ён набраўся адвагi i пабег, задыхана сапучы, дробным размераным трушком, ад якога трэслася яго пуза.

Увесь атрад рагатаў да слёз.

- Брава, брава, Малуазон! - крычалi апалчэнцы, каб падбадзёрыць бегуна.

Ён адолеў амаль дзве чвэрцi свайго шляху, як раптам з прадухi шуганула доўгая чырвоная пасма полымя. Грымнуў стрэл, i грузны булачнiк з дзiкiм крыкам паляцеў потырч у снег.

Нiхто не кiнуўся яму на дапамогу. Усе няўцямна глядзелi, як ён поўз на карачках па снезе i стагнаў, а калi прамiнуў страшную мясцiну - страцiў прытомнасць.

Куля патрапiла яму акурат у самае мяккае месца.

Па першай разгубленасцi i перапудзе зноў грымнуў смех.

На парозе леснiчоўкi з'явiўся камендант Лявiнь. Ён ужо распрацаваў план атакi.

- Лудзiльшчык Пляншу i яго падручныя! - звонка выгукнуў ён.

Трое чалавек падышлi да яго.

- Паздымайце з хаты вадасцёкi!

Праз чвэрць гадзiны перад камендантам ляжала дваццаць метраў вадасцёкавых труб.

Ён загадаў асцярожна пракруцiць невялiкую дзiрку з краю ў люку, i калi праз дзiрку можна было пампаваць ваду, радасна абвясцiў:

- Цяпер дамо панам немцам трохi вадзiцы!

Грамавое, усцешанае "ўра", радасныя воклiчы i выбухi шалёнага рогату былi яму адказам. Камендант разбiў атрад на рабочыя групы, якiя павiнны былi падменьваць адна адну кожныя пяць хвiлiн, i скамандаваў: