Эрнест Хемингуэй - Стары чалавек i мора (на белорусском языке)

• Название: Стары чалавек i мора (на белорусском языке)
• Автор: Эрнест Хемингуэй
• Жанр: Проза

---

Ён памятаў, як аднойчы зачапiў на кручок аднаго з пары марлiнаў. Рыба-самец заўсёды дазваляе самцы жывiцца першай, i самка, ахопленая панiкай, усчала дзiкае адчайнае змаганне, якое хутка знясiлiла яе, i ўвесь час самец заставаўся з ёю, перасякаючы ў лёце шнур i кружачы з ёю на паверхнi. Марлiн быў гэтак блiзка, што стары чалавек непакоiўся, каб той не перарэзаў шнур хвастом, вострым, як каса, i амаль гэткага памеру i формы. Калi стары чалавек ударыў яе бусаком, а потым збабоўчыў палкай, трымаючы за падобную на рапiру дзюбу з шорсткiм, як наждак, краем i б'ючы па версе галавы, пакуль самчын колер не стаўся амаль такi, як адваротны бок люстра, i потым, з хлопчыкавай дапамогай, падняў яе на борт, самец не адлучаўся ад лодкi. Пасля, у той час, як стары чалавек разблытваў шнуры i рыхтаваў гарпун, самец высока скочыў у паветра побач з лодкай, каб убачыць сваю сяброўку, а пасля пайшоў глыбока ўнiз, шырока распластаўшы свае лавандавыя грудныя плаўнiкi i паказваючы ўсе свае шырокiя лавандавыя палосы. Ён быў прыгожы, стары чалавек памятаў, i ён застаўся. "Гэта было сама сумнае здарэнне, звязанае з iмi, якое мне выпала бачыць, - падумаў стары чалавек. - Хлопчык таксама быў засмучаны, i мы папрасiлi ў яе прабачэння ды хуценька разабралi".

- Шкада, што тут няма хлопчыка, - сказаў ён уголас, прыхiлiўшыся да закругленых дошак носа лодкi, i адчуў напругу шнура на плячах, моц вялiзнай рыбiны, што кiравала той пуцявiнай, якую выбрала. "Бо аднаго разу, дзякуючы маёй падступнасцi, яму было неабходна зрабiць выбар", - падумаў стары чалавек.

Яму належала б заставацца ў глыбокiх цёмных водах, недаступным для ўсiх пастак, сiлкоў i падманаў. А што да мяне, то я мусiў дабрацца сюды i адшукаць яго, i ў гэтым пераўзысцi ўсiх людзей. Усiх людзей на зямлi. Цяпер мы злучаныя разам, былi такiя ўжо ад паўдня. I анiхто не здольны дапамагчы нiводнаму з нас.

"Мажлiва, не варта было мне iсцi ў рыбакi, - падумаў ён. - Але дзеля гэтага я нарадзiўся. Я абавязкова павiнен з'есцi тунца, калi развiднее".

Незадоўга да свiтанку штосьцi схапiла адну з прынад, што былi ззаду за iм. Ён пачуў, як трэснуў, зламаўшыся, прут, i шнур пачаў выслiзгваць цераз планшыр лодкi. У цемрадзi ён выслабанiў нож з похвы i, прымаючы ўсю напругу на левае плячо, нахiлiўся назад ды перарэзаў шнур на планшыры. Тады ён перацяў шнур, што быў найблiжэй да яго, i ў цемры звязаў вольныя канцы запасных маткоў. Ён дбала працаваў адною рукою, туга завязваючы вузлы, прыцiснуўшы маткi нагой. Зараз ён меў шэсць запасных маткоў шнура. Два - дзе былi прынады, - што ён перарэзаў, ды два з прынадай, на якую клюнула рыбiна, i ўсе яны былi злучаны.

"Пасля таго як развiднее, - падумаў ён, - я дабяруся назад да прынады, што закiнута на саракасажневую глыбiню, i перарэжу той шнур таксама ды злучу з запаснымi маткамi. Згублю дзвесце сажняў добрага каталонскага саrdеi*, а таксама кручкi ды павадкi, але iх можна замянiць. А хто заменiць мне рыбiну, калi я зачаплю на кручок другую i дазволю сарвацца першай? Не ведаю, што за рыба кагадзе клявала. Гэта мог быць марлiн або шыракадзюб**, або i акула. Я не паспеў адчуць ейную цягу, бо мусiў пазбыцца ад яе як мага хутчэй".

* Шнур (гiшп.).

** Меч-рыба.

Услых ён сказаў:

- Як я хацеў бы, каб тут быў са мной хлопчык.

Але хлопчыка няма. Ты маеш адно сябе самога, i было б найлепей, каб ты зараз папоўз назад, туды, дзе апошнi шнур, цёмна цяпер цi не цёмна, перацяў той i злучыў з двума запаснымi маткамi.

Ён так i зрабiў. Гэта было няпроста ў цемрадзi, i рыба адзiн раз так рэзка тузанула, што ён упаў i паранiў твар пад вокам. Струменьчык крывi пацёк быў па шчацэ, але згаснуў, засох, не дайшоў да падбародка, i стары чалавек дабраўся назад на нос лодкi i адпачыў там, прысланiўшыся да борта. Ён паправiў мяшок i асцярожна перасунуў шнур на другое месца на плячах, злёгку пашморгаўшы iм, каб уведаць як цягне рыба, а пасля сунуў руку ў ваду: цi хутка рухаецца лодка?

"Цiкава, чаму марлiн так рэзка рвануўся? Вiдаць, дрот слiзгануў па ягонай гарбатай спiне. Вядома, яму не можа быць гэтак блага, як маёй спiне. Але ж не будзе ён цягнуць лодку вечна, якi б вялiзны нi быў. Цяпер усё, што магло спрычынiць клопат, прыбрана з дарогi, i я маю вялiкi запас шнура, а што мне яшчэ трэба?"

- Рыба, - лагодна вымавiў ён услых, - я застануся з табою аж да майго канца.

"I марлiн застанецца са мною, так я мяркую, - падумаў ён, чакаючы, калi ж развiднее. Было холадна цяпер перад свiтаннем, i стары чалавек шчыльней прыцiснуўся да борта, каб неяк сагрэцца. - Я здольны трываць не менш часу за яго", - падумаў ён. I калi крыху заднелася, ён убачыў, як туга напяты шнур iдзе ў ваду. Лодка плыла сабе далей, а першы краёчак сонца ўпаў на правае плячо старога чалавека.

"Ён кiруе на поўнач, - падумаў стары чалавек. - Плынь добра занесла нас на ўсход. Хацеў бы я, каб ён павярнуў ды плыў разам з плынню. Гэта паказала б, што ён стамiўся".

Калi ж сонца ўзялося вышэй, стары чалавек без сумневу бачыў, што марлiн не быў стамлёны. Ён угледзеў толькi адзiн добры знак. Нахiл шнура сведчыў, што марлiн плыў на меншай глыбiнi. Гэта не азначала пэўна, што ён вынырне, пакажацца з вады. Але мог.

- Божа, хай бы ён паказаўся, - сказаў стары чалавек. - У мяне даволi шнура, каб управiцца з iм.

"Мажлiва, калi я трошкi пацягну шнур, яму будзе балюча i ён вынырне, падумаў стары чалавек. - Цяпер, калi стала светла, няхай бы ён вынырнуў з вады, каб тыя яго мяшкi ўздоўж хрыбта напоўнiлiся паветрам, бо тады ён не зможа падацца ў глыб мора канаць".

Стары чалавек паспрабаваў пабольшыць напругу шнура, але ўжо тады, калi ён падчапiў на кручок рыбiну, шнур быў напяты да апошняга, i, нахiлiўшыся назад ды тузануўшы яго, ён адчуў прыкрую рэзь i зразумеў, што нацягнуць шнур болей нельга. "Я ўвогуле не павiнен торгаць, - падумаў ён. - З кожным торганнем кручок пашырае рану, i марлiн, раптам тузануўшыся, папросту сарвецца з кручка. А ўвогуле, я чуюся лепей зараз на сонейку, тым болей што на гэты раз не мушу глядзець на яго".

На шнуры вiселi жоўтыя водарасцi, але стары чалавек ведаў, што гэта толькi затарможвае рух лодкi, i быў усцешаны. Гэта былi Затокскiя водарасцi, якiя так свяцiлiся ўночы.

- Рыба, - сказаў ён, - я люблю цябе i вельмi шаную. Але я дакончу цябе раней, як скончыцца гэты дзень.

"Хочацца спадзявацца", - падумаў ён.

З поўначы невялiкая птушка падляцела да лодкi.

Гэта была пяюка*, i ляцела яна нiзка над вадой.

* Адна з амаль сотнi вiдаў амерыканскiх пеўчых птушак, мае яркi колер.

Стары чалавек заўважыў, што тая вельмi знясiленая.

Птушка села на карму i адпачывала там. Потым яна мiльганула над галавой старога чалавека, пераляцела на шнур, дзе пачувалася ўтульней.

- Колькi гадоў табе? - Стары чалавек спытаўся ў птушкi. - Гэта твая першая вандроўка?

Птушка глянула на яго. Яна была занадта зняможаная нават для таго, каб упэўнiцца, цi трывалы шнур, i зыбалася на iм, моцна ўхапiўшыся за яго сваiмi далiкатнымi лапкамi.

- Ён тугi, - сказаў ёй стары чалавек. - Аж занадта. Нягожа быць такой стомленай пасля бязветранай начы. Што гэта сталася з птушкамi?

"Ястрабы, - падумаў ён, - тыя кiруюць у адкрытае мора наперарэз вам". Але ён нiчога не сказаў пра тое птушцы, якая ўсё адно не змагла б зразумець яго, ды i сама досыць хутка даведаецца пра ястрабаў.

- Адпачнi як след, пташка, - сказаў ён. - А потым ляцi i выкарыстай свой шанц, як любы чалавек, альбо птах, альбо i рыба.

Яму рупiла размаўляць, бо спiна яго скалела ўночы i зараз сапраўды балела.

- Заставайся пакуль у маёй хаце, птушка, калi хочаш, - сказаў ён. - Шкода, што я не магу ўзняць ветразь i ўзяць цябе з сабою, цяпер, калi пачынае дзьмуць лёгкi брыз. Бо я тутака з сябрам.

Якраз тады рыбiна раптоўна рванулася, i стары чалавек звалiўся з ног на нос лодкi i мог бы ўпасцi ў ваду, калi б не ўпёрся ў яго рукамi i не адпусцiў шнур.

Птушка паляцела, калi шнур таргануўся, стары чалавек нават не бачыў, як яна пырхнула. Ён пiльна абмацаў шнур праваю рукою i заўважыў, што з яе цячэ кроў.

- Значыцца, яго там чапiла, - сказаў ён уголас ды тузануў шнур iзноў: цi не ўдасца павярнуць марлiна ў iншы бок? Але калi адчуў, што шнур напяты да мяжы трываласцi, больш не цягнуў, трымаючы яго ў такiм стане.

- Блага цяпер табе, рыба, - сказаў ён. - I мне, ведае Бог, таксама.

Ён азiрнуўся, каб убачыць птушку, бо цяпер быў бы рады такому кампан'ёну. Але птушкi не было.

"Доўга ты тут не затрымалася, - падумаў чалавек. - Але табе будзе цяжэй там, куды ты ляцiш, пакуль не дасягнеш берага. I як гэта я дазволiў рыбiне зрэзаць мяне адным хуткiм рухам? Я, вiдаць, тупею. А можа, я пазiраў на птушачку ды разважаў пра яе. Цяпер буду звяртаць увагу толькi на сваю работу, i яшчэ я мушу з'есцi тунца, каб потым не бракавала моцы".

- Як хацеў бы я, каб хлопчык быў тут i каб я меў трохi солi, - сказаў ён уголас.

Перасунуўшы цяжар шнура на левае плячо i асцярожна ўкленчыўшы, ён абмыў руку ў акiяне i трымаў яе, апушчаную ў ваду, больш за хвiлiну, назiраючы, як цягнецца, знiкае крывавы струменьчык i плынь раўнамерна абцякае яе. Лодка ж кiравалася далей.

- Ён замарудзiў свой рух, - сказаў стары чалавек.