Этьен Жильсон - Избранное: Христианская философия

• Название: Избранное: Христианская философия
• Автор: Этьен Жильсон
• Издательство: Российская политическая энциклопедия
• Жанр: Философия
• Год: 2004
• ISBN: 5-8243-0497-1

Этьен Жильсон (1884–1978) — один из виднейших религиозных философов современного Запада, ведущий представитель неотомизма. Среди обширного творческого наследия Жильсона существенное место занимают исследования по истории европейской философии, в которых скрупулезный анализ творчества мыслителей прошлого сочетается со служением томизму как величайшей философской доктрине христианства и с выяснением вклада св. Фомы в последующее движение европейской мысли. Интеллектуальную и духовную культуру «вечной философии» Жильсон стремится ввести в умственный обиход новейшего времени, демонстрируя ее при анализе животрепещущих вопросов современности. Опираясь на экзистенциальное прочтение томизма, Жильсон акцентирует мысль о свободе выбора, дарованной человеку, и предназначении его как продолжателя дела божественного Творения. В данный том вошли работы: «Учение Декарта о свободе и теология», «Бытие и сущность», «Бог и философия», а также ряд статей последователей и учеников Жильсона, посвященных его разностороннему творчеству.

---

[52]

IX 233 и VII 432[40*].

[53]

«Neque hic loquor de prioritate temporis, sed ne quidem prius fuit ordine, vel natura, vel ratione ratiocinata, ut vocant, ita scilicet ut ista boni idea impulerit Deum ad unum potius quam aliud eligendum» (VII 432). Cf: «…est cerium dari praeter distinctionem realem distinctionem rationis. Et est ilia, quae formaliter et actualiter non est in rebus quae sic distinctae denominantur, prout in se existunt, sed solum prout substant conceptibus nostris ed ab eis denominationem aliquam accipiunt, quomodo distinguimus in Deo unum attributum ab alio, vel relationem identitatis a termino, quando dicimus: Petrum esse idem sibi. Haec autem distinctio duplex distingui solet: una quae non habet fundamentum in re et dicitur rationis ratiocinantis… alia quae habet fundamentum in re, et a multis vocatur rationis ratiocinatae» {Suarez. Met. disp. 7, 1, 14)[41*].

[54]

VII 432[42*].

[55]

Loc cit.

[56]

Ibid., 432–433.

[57]

«Attendenti ad Dei immensitatem, manifestum est nihil omnino esse posse, quod ab ipso non pendeat; non modo nihil subsistens, sed etiam nullum ordinem, nullam legem, nullamve rationem veri et boni; alioqui enim ut paulo ante dicebatur, non fuisset plane indifferens ad ea creanda quae creavit» (VII 435)[43*] Ср. смысл термина subsistens в следующем отрывке: «Subsistere enim quinque modis praesertim dicitur; primo enim idem est, ac vere et realiter esse»[44*] (E. a Sancto Paulo. Sum. phil. IV 41–42).

[58]

«Sed contra, quia se determiinavit ad ea quae jam sunt facienda…» (VII 435–436)[46*]. Клерселье (Clerselier) переводит неточно: «…поскольку он определил себя к сотворению вещей, которые есть в мире…» (IX 235).

[59]

VII 436[47*]

[60]

«Nec proinde putandum est aeternas veritates ab mano intellectu, vel aliis rebus existentibus, sed a solo Deo, qui ipsas ab aeterno, summus legislator, instituit» (VII 436)[48*].

[61]

Письмо к Мелану от 2 мая 1644 г. — IV 118[49*].

[62]

Ibid.[50*].

[63]

Confessions XIII 38[52*].

[64]

Ibid., 119[53*].

[65]

V 165[54*]

[66]

«Mini autem non videtur de ulla unquam re esse dendum, ipsam a Deo fieri поп posse; cum enim omnis ratio veri et boni ab ejus om potentia dependeat, nequidem dicere ausim, Deum facere non posse ut mons sit sid valle, vel ut unum et duo non sint tria, etc.; sed tantum dico ilium talem mentemiiihi indidisse, ut a me concipi non possit mons sine valle, vel aggregatum ex uno etbobus quod non sint tria, etc., atque talia implicare contradictionem in meo conceu»[55*] (V 223–224).

[67]

E. Boutroux. De veritatibus aeternis apud Cartesin, p. 11.

[68]

Loc. cit.

[69]

«Sed quia forma exemplaris vel idea habet quodanimodo rationem finis, et ab ea accipit artifex formam qua agit si sit extra ipsum; no est autem conveniens ponere Deum agere propter fmem alium a se, et acciperadiunde unde sit sufficiens ad agendum; ideo non possumus ponere ideas esse exа Deum, sed in mente divina tantum» (Saint Thomas. De Verit. 3, 1, ad corpus)[2*]

[70]

«Ad secundum dicendum, quod ex hoc ipso quoduidditati esso attribuitur, non solum esse, sed ipsa quidditas creari dicitur; quia atequam esse habeat, nihil est; nisi forte in intellectu creantis, ubi non est creatua, sed creatrix essentia» (Saint Thomas. De Potentia 3, 6, ad 2m)[3*].

[71]

«Nee potuit in mentem alicujus doctoris catholicienire, quod essentia creaturae ex se et absque efficientia libera Dei sit aliqua veuves, aliquod verum esse reale habens distinctum ab esse Dei» (Suarez- Met. disp l, 2, 3)[4*].

[72]

«Principio statuendum est, essentiam creaturae, seijcreaturam de se et prius quam a Deo fiat, nullum habere in se verum esse realeist in hoc sensu praeciso esse existentiae, essentiam non esse rem aliquam, sed omino esse nihil»[5*] (ibid., 1). Мы считаем, что термины «essence» и «verites eterndijs» (вечные истины) во всех этих текстах выступают как синонимы. Основания для этого станут ясны сами собой из нижеследующего изложения.

[73]

Ibid.

[74]

Cajetan. Comm. sum. theol. 1, 17, 5.

[75]

«Quin potius idem Scotus in allegata dist. 36 impttiat Henricum, eo quod variis locis asseruerit, essentias rerum ex se habere quodim esse essentiae, quod vocat esse reale, aeternum et improductum, conveniens tgeaturis independenter a Deo, quodque in eis supponitur, non solum ante efficieifam, sed etiam ante scientiam Dei»[7*] (Suarez. Loc. cit., 2).

[76]

Генрих, или Генрих Гентский. См.: Gandavohnricus. Summa quaestionum ordinariarum theologiae. Parisiis, Badius, 1520. Fd; а также Quodlibeta magistri Henrici Goethals a Gandavo. Parisiis, Badius, 151), Fol.

[77]

«Essentia enim, ut dictum est, dicitur res ex respicctu ad Deum, inquantum ab ipso exemplata est ab aeterno. Dicitur autem exibns, ex respectu ad Deum in quantum ipsa est effectus ejus ex tempore»[8*] (Henms. Summa 21, 4 ar. 9.).

[78]

«Sed sciendum est quod secundum rationes it sales Deusalia a se inlelligit dupliciter. Uno modo secundum quod sunt essentiz vel existentiae quaedam in se. Alio modo secundum quod sunt quaedam operabilia a Deo… Unde et Plato hujusmodi ideas in Deo posuit esse ipsas rerum quidditates, dicente Seneca… Plenus est iis figuris quas Plato ideas appelat; itaque homines pereunt, ipsa vero humanitas ad quam homo effmgitur permanet»[10*] (Quodlib. 8, qu. 3)

[79]

Ibid.

[80]

«Et ratione probatur ex principiis fidei, solus Deus est ens ex se necessarium, et sine illo factum est nihil, et sine effectione ejus, nihil est aut aliquod esse reale in se nabet»[12*] (Suarez. Met. Disp. 31, 2, 3).

[81]

«Item, quia remota existentia et efficientia primae causae nihil omnino manet in effqctu, ut ostensum est; ergo, neque essentia manere potest sub aliquo vero esse reall distincto ab esse creatoris»[13*] (ibid., 31, 2, 4).

[82]

Lnc. cit., I 152[14*]

[83]

«Nihilominus dicendum est evidenti ratione demonstrari posse, Deum velle res extra se libere, absolute et simpliciter loquendo, et oppositam sententiam, scilicet Deufn agere extra se ex necessitate naturae, esse errorem non solum in fide, sed etiam contra rationem naturalem… ut nullo modo per inlellectum et volunlatem operetur, sed mera actione transeunte ab illo naturaliter dimanante, sicut illuminatio maneat a Sole»[15*] {Suarez. Op. cit., 30, 16, 25).

[84]

«Ad quartum respondetur, essentiam possibilem creaturae objectum divinae scientiae, non esse ens confictum ab intellectu, sed esse ens revera possibile et capax realis existentiae, ideoque non esse ens rationis, sed sub ente reali aliquo modo comprehendi… Essentia ergo creaturae secundum se est ens reale… in potentia, non vero… in actu, quod est proprie esse ens reale. Quocirca si essentia creaturae praecise ac secundum se sumpta et nondum facta, consideretur ut actu ens, vel ei tribuatur actu esse, sic… non est consideranda in se, sed in sua causa, nee habet aliud esse reale ab esse suae causae… Dicitur tamen ilia natura creabilis vel possibilis, quatenus secundum se realis est et apta ad existendum»[16*] (ibid., 31, 2, 10).

[85]

«Praedicata essentialia, ab aeterno vere praedicantur aut praedicari possunt de essentia; omnis autem veritas fundatur in aliquo esse»[17*] (ibid., 31, 2, 6).

[86]

Cf.: Saint Thomas. Sum. theol. 10,3, ad 3m.

[87]

«Ut autem vera esset scientia, qua Deus ab aeterno cognovit hominem esse animal rationale, non oportuit essentiam hominis habere ex aeternitate aliquod esse reale in actu, quia illud esse, non significat actuale esse et reale, sed solam connexionem intrinsecam talium extremorum; haec autem connexio non fundatur in actuali esse, sed in potentiali. Dices per illam scientiam non cognosci hominem posse esse animal rationale, sed necessario esse animal rationale ergo solum esse potentiale non est sufficiens fundamentum ejus. Respondetur negando absolute consequentiam, quia ilia necessitas non est absoluta essendi secundum aliquod esse reale in actu; sed quoad hoc, est possibilitas tantum. Includit tamen necessitatem conditionalem, quia nimirum, si homo producendus est, necessario futurus est animal rationale, quae necessitas nil aliud est, quam identitas quaedam objectiva hominis et animalis, quam identitatem Deus simplicissime cognoscit; nos autem per compositionem, quam significat verbum est»[18*] (Suarez. Met. disp. 31, 2, 8).

[88]

Ibid., 31, 2, 2.

[89]

«Haec vero controversia… tota consistit in varia significatione illios copulae, est, per quam conjunguntur extrema in his enuntiationibus. (Scil. propositiones aeternae veritatis.) Duobus enim modis accipi potest. Primo ut significet actualem et realem conjunctionem extremorum in re ipsa existentem, ita ut cum dicitur, homo est animal, significetur re ipsa ita esse. Secundo, solum significet praedicatum esse de ratione subjecti, sive extrema existant, sive non. In priori sensu veritas propositionum pendet sine dubio ab existentia extremorum, quia juxta illam significationem verbum est, non absolvitur a tempore, seu (quod idem est) significat realem et actualem durationem, quae nulla est, ablata existentia extremorum… Et in hoc eodem sensu optime probant rationes proxime factae, veritatem harum enuntiationum pendere a causa efficiente, a qua pendent existentia extremorum. At vero in alio sensu propositiones sunt verae etiamsi extrema non existant; et in eodem sunt necessariae ac perpetuae veritatis, quia cum copula est, in dicto sensu non significet existentiam, non attribuit extremis actualem realitatem in se ipsis, et ideo ad suam veritatem non requirit existentiam, seu realitatem actualem… Atcfue hinc etiam fit, ut hae connexiones in hoc sensu, non habeant causam efficientetai, quia omnis efflcientia terminatur ad actualem existentiam, a qua dictae propositiones in hoc sensu abstrahunt»[20*] (ibid., 31, 12, 44).

[90]

«Quod potest declarari ratione facta de propositione conditionali, cujus veritas non pendet ex causa efficiente, vel potente efficere, et ideo aeque reperitur in rebus impossibilibus ac in possibilibus: aeque enim vera est haec conditionalis, si lapis est animal, est sensibiltis, ac ista, si homo est animal, est sensibilitis; ergo etiam haec propositio: omne animal est sensibile, per se non pendet ex causa quae possit efficere animal. Unde, si per impossibile nulla esset talis causa, nihilominus ilia enunciatio vera esset, sicut haec est vera: chymera est chumera, vel similis»[22*] (ibid., 31, 12, 45).

[91]

Loc. cit., I 149

[92]

«Rursus neque illae enuntiationes sunt verae quia cognoscuntur a Deo, sed potius ideo cognoscuntur, quia verae sunt; alioqui nulla reddi posset ratio, cur Deus necessario cognosceret illas esse veras, nam si ab ipso Deo proveniret earum veritas, id fieret media voluntate Dei; unde non ex necessitate proveniret, sed voluntarie»[24*] (Suarez. Met. disp. 31, 12, 40).

[93]

«Item, quia respectu harum enunciationum comparatur intellectus divinus ut mere speculativus, non ut operativus; intellectus autem speculativus supponit veritatem sui objecti, non facit, igitur hujusmodi enunciationes, quae dicuntur esse in primo, imo etiam quae sunt in secundo modo dicendi per se, habent perpetuam veritatem, non solum ut sunt in divino intellectu, sed etiam secundeum se ac praescindendo ab illo»[25*] (ibid).

[94]

Loc. cit., I 149[29*]. [28]

[95]

Loc. cit., IV 118–119[30*]

[96]

Loc. cit., I 145. Cf. VII 380[31*].

[97]

«Deus, cum sit primum ens omnino simplex et per essentiam infinitus est simpliciter immutabilis»[32*] (Saint Thomas. Sum. Theol. 19, 1).

[98]

«Respondeo dicendum quod cum scientia Dei sit ejus substantia… sicut substantia ejus est omnino immutabilis… ita oportet scientiam ejus omnino invariabilem esse»[33*] (ibid., I 14, 15).