Этьен Жильсон - Избранное: Христианская философия

• Название: Избранное: Христианская философия
• Автор: Этьен Жильсон
• Издательство: Российская политическая энциклопедия
• Жанр: Философия
• Год: 2004
• ISBN: 5-8243-0497-1

Этьен Жильсон (1884–1978) — один из виднейших религиозных философов современного Запада, ведущий представитель неотомизма. Среди обширного творческого наследия Жильсона существенное место занимают исследования по истории европейской философии, в которых скрупулезный анализ творчества мыслителей прошлого сочетается со служением томизму как величайшей философской доктрине христианства и с выяснением вклада св. Фомы в последующее движение европейской мысли. Интеллектуальную и духовную культуру «вечной философии» Жильсон стремится ввести в умственный обиход новейшего времени, демонстрируя ее при анализе животрепещущих вопросов современности. Опираясь на экзистенциальное прочтение томизма, Жильсон акцентирует мысль о свободе выбора, дарованной человеку, и предназначении его как продолжателя дела божественного Творения. В данный том вошли работы: «Учение Декарта о свободе и теология», «Бытие и сущность», «Бог и философия», а также ряд статей последователей и учеников Жильсона, посвященных его разностороннему творчеству.

---

[97]

«Deus, cum sit primum ens omnino simplex et per essentiam infinitus est simpliciter immutabilis»[32*] (Saint Thomas. Sum. Theol. 19, 1).

[98]

«Respondeo dicendum quod cum scientia Dei sit ejus substantia… sicut substantia ejus est omnino immutabilis… ita oportet scientiam ejus omnino invariabilem esse»[33*] (ibid., I 14, 15).

[99]

«Cum enim voluntas sit boni, aliquis de novo dupliciter potest incipere aliquid velle. Uno modo sic, quod de novo incipiat sibi illud esse bonum, quod non est absque mutatione ejus; sicut adveniente frigore, incipit esse bonum sedere ad ignem, quod prius non erat. Alio modo sic, quod de novo cognoscat ilud esse sibi bonum, cum prius hoc ignorasset. Ad hoc enim consiliamur, ut sciamus quid nobis sit bonum. Ostensum est autem supra… quam ejus scientia est omnino immutabilis. Unde oportet voluntatem ejus omnino esse immutabilem»[34*] (ibid., I 19, 7).

[100]

«Intelligimus etiam perfectionem esse in Deo non solum quod in seipso sit immutabilis, sed etiam quod modo quam maxime constanti et immutabili operetur»[35*] (Princ. phil. II 36).

[101]

Ibid., 37[36*].

[102]

Ibid., 39[37*].

[103]

«Sicque haec ipsa creaturarum continua mutatio immutabilitatis Dei est argumentum» (ibid., 42). Cf. Saint Thomas: «Respondeo dicendum quod voluntas Dei est omnino immutabilis. Sed circa hoc considerandum est quod aliud est mutare voluntatem, et aliud est velle aliquarum rerum mulationem. Potest enim aliquis eadem voluntate immobiliter permanente velle quod nunc fiat hoc, et postea fiat contrarium»[38*] (Sum. theol. I 16, 7).

[104]

Loc. cit.

[105]

Loc. cit. I 145[42*].

[106]

Suarez Met. disp. 30, 16, 32.

[107]

Saint Thomas. Sum. theol. I 3, per tot.

[108]

«Ante multitudinem oportet invenire unitatem. In omni autem composito est multitudo. Igitur oportet id, quod est ante omnia, scilicet Deum, onmi compositione carere»[43*] {Saint Thomas. Contr. Gent. I 18).

[109]

«pivina autem substantia est ipsum esse; ergo nihil habet quod non sit de sua subitantia; nullum ergo accidens ei inesse potest»[44*] (ibid., I 23).

[110]

«(Cuicumque inest aliquod accidens non est quidquid habet in se; quia accidens non bst de essentia subjecti. Sed Deus est quidquid in se habet. In Deo igitur nullum est apcidens»[45*] (ibid., I 23).

[111]

«Si igitur aliquid non est sua essentia, oportet aliquid in eo esse praeter ejus essentiam; et sic oportet in eo esse compositionem… Ostensum est autem in Deo mullam esse compositionem. Deus igitur est sua essentia»[46*] (ibid., 121).

[112]

«Intellegere comparatur ad intellectum, sicut esse ad essentiam. Sed esse divinum est ejus essentia, ut supra probatum est. Ergo intelligere divinum est ejus intellectus. Intellectus autem divinus est Dei essentia; alias esset accidens Deo. Oportet igitur quod intelligere divinum sit ejus essentia»[47*] (ibid., I 45).

[113]

«Necesse est igitur quod intelligens bonum, inquantum hujusmodi, sit volens. Deus autem intelligit bonum; quum enim sit perfecte intelligens… intelligit ens simul cum ratione boni. Est igitur volens»[48*] (ibid., I 72).

[114]

«Ex hoc autem apparet quod sua voluntas non est aliud quam sua essentia. Deo enim convenit esse volentem, in quantum est intelligens, ut ostensum est. Est autem intelligens per essentiam suam; ergo et volens. Est igitur voluntas Dei ipsa ejus essentia»[49*](ibid., I 73).

[115]

«Patet etiam, ex praedictis, quod multitudo actionum quae Deo attribuuntur, ut intelligere, velle, producere res, et similia, non sunt diversae res, quum quaelibet harum actionum in Deo sit ipsum ejus esse, quod est unum et idem»[51*] (ibid., II 10).

[116]

«Quamvis in nobis sit aliud intellectus et voluntas secundum rem… in Deo autem est idem secundum rem intellectus et voluntas» (Saint Thomas. De Verit 23, 6, ad Resp.)[52*].

[117]

Saint Thomas. Contr. Gent. 131.

[118]

Ibid., I 36.

[119]

«Modus autem supereminentiae, quo in Deo dictae perfectiones inveniuntur, per nomina a nobis imposita significari non potest, nisi vel per negationem, sicut quum dicimus Deum aeternum vel etiam per relationem ipsius ad alia, ut quum dicitur prima causa vel summum bonum. Non enim de Deo capere possumus quid est, sed quid non est et qualiter alia se habeant ad ipsum»[55*] (ibid., I 30).

[120]

«Ubi est pura aequivicatio, nulla similitudo in rebus illis attenditur, sed solum unitas nominis. Rerum autem ad Deum est aliquis modus similitudinis, ut ex praedictis patet; relinquitur ergo quod non dicantur de Deo secundum puram aequivocationem»[56*] (ibid., I 33).

[121]

Ibid., I 34.

[122]

Ibid., I 35.

[123]

Ibid., I 36.

[124]

«Deo nulla perfectio deest, quae in aliquo genere entium inveniatur, ut supra ostensum est; nee ex hoc aliqua compositio in eo consequitur, ut etiam ex superioribus patet. Inter perfectiones autem rerum potissima est, quod aliquid sit intellectivum; nam per hoc ipsum est quodammodo omnia habens in se omnium perfectiones. Deus igitur est intelligens»[57*] (ibid., I 44).

[125]

Saint Thomas. Sum. theol. I 27, 1.

[126]

«Et sic oportet in Deo esse voluntatem, cum sit in eo intellectus»[59*] (ibid).

[127]

Ibid., I 87, 4, ad. Resp.

[128]

«Unde, sicut supra dicebamus, intelligere divinum esse quasi ultimum essentiale constitutivum divinae naturae in tali gradu, et excellentia illius gradus, ita nunc dicendum videtur illud intelligere per essentiam tale esse, ut ex vi suae rationis essentialis sit non tantum intelligere, sed etiam velle, quamvis nos per praecisoset inadaequatos conceptus illud dividamus. Et sane hae posteriores rationes efficaciter concludunt, actum volendi esse de essentia et quidditate divinae naturae aequp ac sciendi actum, neque in re posse veram differentiam excogitari. At secundum nostrum modum concipiendi est aliquale discrimen; nam ipsum scire tale esi ut absque illo non intelligitur ilia natura distincte, ut constituta in proprio gradu et perfectione essentiali, et cum illo sufficienter intelligitur formaliter constituta in illo gradi et in excellentia ejus. Velle autem non intelligitur ut sic constituens naturam; nam jam praeintelligitur constituta, ipsum tale autem velle intelligitur ut quid consequens; vel certe intelligitur esse quale exstitit ipsum intelligere. Propter quod dixit D.Thomas (I 70, 3) appetitum non constituere speciatem gradum seu ordinem entium»[61*] (Suarez. Met. disp. 30, 16, 13–14).

[129]

«Cognitio et voluntas radicantur in substantia spirituali super diversas habitudines ejus ad res»[62*] (Saint Thomas. De verit. 23, 1).

[130]

«Voluntas autem… fundatur super habitudinem qua substantia spiritualis refertur ad res ut habens ordinem aliquem ad eas in se ipsis existentes»[63*] (ibid., ad Resp).

[131]

Suares. Met. disp. 30, 6, 10

[132]

Ibid., 13.

[133]

«Licet perfectio divina in se una omnino sit, non tamen operatur semper secundum adaequatam suam rationem… Quod in effectibus ad extra est clarum, quia nullus effectus est adaequatus virtuti divinae, et ideo vere dicimus Deum creare hominem per ideam hominis, non vero per ideam equi, non quia in re distinctae sint hae ideae, sed quia licet sit unum eminens exemplar ita repraesentans singula, ac si esset uniuscujusque proprium tamen per se non agit unumquodque, nisi quatenus repraesentat illud, quod autem repraesentet alia, est quasi per accidens ad talem effectum»[64*] (ibid., 14).

[134]

«Et hoc idem est, quod aliis verbis dici solet, has scilicet virtutes seu attributa, licet non actualiter, virtualiter esse distincta, et unum attributum esse principium vel rationem operandi seu, producendi aliquid, prout virtute distinguitur ab alio; et ideo non posse formaliter et per se attribui uni quod est proprium alterius, ut virtute ab alio distinguitur»[65*] (ibid., 15).

[135]

«Unde licet haec virtualis distinctio in re non sit distinctio sed eminentia, est tamen fundamentum respectu nostri distincte concipiendi illam virtutem secundum proprias, et per se habitudines ad dictinctos effectus seu terminos, et ideo est etiam sufflciens fundamentum diversarum locutionum, ut declaratum est»[66*] (ibid., 15).

[136]

E. a Sancto Paulo. Sum. phil. IV 83.

[137]

Loc. cit.,I 153[70*].

[138]

«Sed ad confusionem evitandam… illam (distinctionem) voco distinctionem Rationis (nempe rationis Ratiocinatae) et quia nullam agnosco rationis Ratiocinantis, hoc est, quae non habeat fundamentum in rebus (neque enim quiequam possumus cogitare absque fundamento) idcirco in illo articulo, verbum "Ratiocinatae" non addo»[71*]a*** 1645 или 1649. - IV 346.

[139]

Loc. cit.,VII432[73*].

[140]

Loc. cit.,VII431-432[1*]. [2]

[141]

Loc. cit., VII 435–436[2*].

[142]

«Ex hoc autem ulterius apparet quod principale divinae voluntatis volitum est ejus eisentia. Bonum enim intellectum est objectum voluntatis… Id autem quod a Deo principaliter intelligitur est divina essentia… Divina igitur essentia est id de quo principaliter est divina voluntas»[3*] (Saint Thomas. Contr. Gent. I 74).

[143]

Ibid.,I 80.

[144]

Ibid., I 75.

[145]

Ibid., I 81, ad «Si autem…»

[146]

Ibiji, ad «Est enim».

[147]

«Unde patet quod non est neccssitas divinae voluntatis ex amore quern habet ad suam bonitatem, quod velit hoc vel illud circa creaturam; nec-inest ei aliqua necessitas respectu totius creaturae; eo quod divina bonitas in se perfecta est, etiamsi nulla creatura existeret, quia bonorum nostrorum non eget, ut in Psalm. XV dicitur. Non enim divina bonitas est talis finis qui efficiatur ex his quae sunt ad finem; sed magis quo efficiuntur et perficiuntur ea quae ad ipsum ordinantur. Unde Avicenna dicit (lib. VIII; Metaph., cap. VIII, a med.) quod solius actio Dei est pure liberalis, quia nihil sibi accrescit ex his quae vult vel operatur circa creaturam. Patet igitur ex dictis, quod quidquid Deus vult in seipso, de necessitate vult; quidquid autem vult circa creaturam, non de necessitate vult»[4*] (Saint Thomas. De verit. 23, 4, ad Resp.).

[148]

«Unde sicut in Deo intelligere causam non est causa intelligendi effectus, des ipse intelligit effectus in causa; ita velle finem, non est ei causa volendi ea quae sunt ad finem, sed tamen vult ea quae sunt ad finem ordinari ad finem. Vult ergo hoc esse propter hoc, sed non propter hoc vult hoc»[5*] (Saint Thomas. Sum. Theol. 1, 19, 5, ad Resp. Cf. также Contr. Gent. I 87).

[149]

<Saint Thomas>. Contr. Gent. I 86.

[150]

«Deum agere propter finem ex hoc manifestum esse potest quod Universum non est a casu, sed ad aliquod bonum… Primum autem agens propter finem oportet esse agens per intellectum et voluntatem;…ad hoc enim quod aliquid directe in finem debitem ordinetur, requiritur cognitio ipsius finis et ejus quod est ad finem et debitae proportions inter utrumque; quod solum intelligentis est. Quum igitur Deus sit primum agens, non agit per neccessitatem naturae, sed per intellectum et voluntatem»[6*] (ibid., II 23).

[151]

«Justitia est rectitudo voluntatis. Sed rectitudo voluntatis est aliud a voluntate; in nobis quidem secundum rem cum voluntas nostra possit esse recta et non recta; in Deo autem saltern ratione, sive secundum modum intelligendi. Ergo ratio justitiae non dependet solum ex divina voluntate»[7*] (De verit. 23, 7, ad «Sed contra…»).

[152]

«Volunas autem non habet rationem primae regulae, sed est regula recta: dirigitur enim per rationem et intellectum, non solum in nobis, sed in Deo»[8*] (ibid., ad Resp.).