Неизвестен Автор - Лагодны цмок (Ангельскiя лiтаратурныя казкi) (на белорусском языке)

• Название: Лагодны цмок (Ангельскiя лiтаратурныя казкi) (на белорусском языке)
• Автор: неизвестен Автор
• Жанр: Прочая детская литература

---

- Ну што, - сказаў чарадзей (безумоўна, гэта быў ён), - ты ўсё яшчэ незадаволеная?

- Учора, прынамсi, усё прайшло цудоўна, - прашаптала прынцэса.

- Ты прачытаеш мне, што ён сказаў? - папрасiў чарадзей.

- Дай святла, - загадала прынцэса.

У тую ж хвiлiну пакой напоўнiўся залацiстым святлом. Гэрмiёна гартала паперы.

- Рудольф, Рудольф, - мармытала яна. - А, вось i ён. Табе сапраўды цiкава, што сказаў гэты небарака?

- Тое ж, што i iншыя?

- А што ж яшчэ? Але гэта асаблiва ўдалы экземпляр, - хоць прынцэса й намагалася, каб яе голас гучаў абыякава, было вiдаць, што яна вельмi задаволеная.

Яе цень, якi нiбыта жыў сваiм уласным жыццём, закалыхаўся, зморшчыўся i зрабiўся меней прыгожым. Прынцэса павярнула галаву i заўважыла гэта.

- Зноў гэты цень за сваё, - раздражнёна сказала Гэрмiёна i загадала чарадзею: - Прыбяры яго!

Цень знiк.

Прынцэса ўтульней уладкавалася ў фатэлi i чароўным голасам, але iмiтуючы вясковае вымаўленне, пачала чытаць:

"Мiласцiвая Прынцэса!

Ва ўсе часы людзi шкадавалi мiнулае i баялiся будучынi, але нiколi яшчэ гэта не было так слушна, як цяпер. Бо ў мiнулым не было Прынцэсы Гэрмiёны; у далёкай будучынi, мiлы анёл (дай табе Бог жыць вечна), не будзе прынцэсы Гэрмiёны - не будзе дзеля каго жыць, не будзе дзеля каго гiнуць. Таму я кажу: няшчаснае ўчора, горкае заўтра! Я бласлаўляю сённяшнi дзень, бласлаўляю гэтыя чароўныя хвiлiны, калi жыццё i смерць злiлiся ў адно, каб саслужыць табе апошнюю службу, каб праспяваць апошнюю песню!"

Прынцэса змоўкла, потым запытала звычайным голасам:

- Хiба ён не заслужыў, каб яго з'елi?

- Заслужыў, Ваша высокасць, яшчэ й як!

- А цяпер, - зноў загаварыла прынцэса, i яе голас загучаў жыва i ўсхвалявана, - я хачу прачытаць табе нешта зусiм iншага кшталту. Нiчога падобнага я яшчэ не атрымлiвала.

Цiхутка, нiбы сабака, якi завiнавацiўся, зноў прабраўшыся на сцяну, цень паказаў, што прынцэса нахмурылася ў задуменнi.

Было з чаго. Лiст быў напраўду вельмi дзiўны. Аўтар шчыра прызнаваўся, што ён не надта смелы, не надта моцны i зусiм не ўмее бiцца. Ён нават мышэй баiцца, дык што ён можа супраць цмока? Ён пiсаў, што прынцэса, якая, на яго погляд, вылучаецца не толькi прыгажосцю, але i немалым розумам, першая зразумее марнасць гэткай ахвяры. Але ён увесь час думае пра яе, шкадуе яе i быў бы шчаслiвы зрабiць для яе якую-небудзь, хай сабе i невялiчкую, паслугу. Ягонае сэрца сцiскаецца, калi ён уяўляе, як пакутуе бедная прынцэса, калi чакае зыходу бойкi памiж цмокам i яе чарговым рыцарам. Як ён хацеў бы палегчыць гэтыя цяжкiя хвiлiны! Ён лiчыў бы за вялiкi гонар, каб Гэрмiёна дазволiла яму пабыць побач (няхай нават за дзвярыма) у горкi час выпрабавання.

- Шкада, што не магу гэтага дазволiць, - уздыхнула прынцэса. - Ён мне падабаецца. Мне падабаецца, што ён не прапануе аддаць сваё жыццё. Мне падабаецца, што ён разумее, што жанчыне не надта прыемна глядзець, як мужчыны гiнуць праз сваю пыху ды славалюбства. Мне падабаецца, што ён лiчыць мяне разумнай. Мне падабаецца, што ён шануе мае пачуццi i гатовы быць побач у цяжкую хвiлiну, хоць нiякай славы гэтым не здабудзе. Я ўпэўненая, што, каб ён быў побач, дык заўсёды ведаў бы, у якiм я гуморы, i што мне патрэбна, ён увесь час клапацiўся б пра мяне. Ах, ён падабаецца мне з тысячы розных прычын! Мне нават падаецца, што я кахаю яго!

- Ваша высокасць! Ваша высокасць! - занерваваўся чарадзей. - Прыгадайце, калi ласка, умовы заклiнання.

- Паўтары мне iх, я забылася, - загадала прынцэса.

- Калi ён любiць,

А ты не,

Дык хутка быць

Яму ў труне,

- весела прапеў чарадзей.

- Вось i ўсё, што трэба ведаць, - уздыхнула прынцэса, якая, праўду кажучы, цудоўна памятала заклiнанне, - бо так заўжды было, так заўжды i будзе. Што ж, кажы далей.

- Калi ён любiць,

Як i ты,

Дык шанец ёсць,

Але якi?

- прадэкламаваў чарадзей крыху цiшэй.

- Але ж калi "ён" - гэта Конрад, дык ты мог бы паспрабаваць адгадаць, праўда? - какетлiва сказала прынцэса. - Ну, а якая апошняя ўмова?

Чарадзей панiзiў голас да шэпту:

- Калi ты любiш,

А ён не,

Нiшто цябе

Не ўберажэ.

- Ха, ха, ха! - зарагатала прынцэса, i цень на сцяне закалыхаўся, як матылёк над кветкай. - Мне ўсё роўна, я кахаю гэтага Конрада!

- Ён яшчэ юнак, Ваша высокасць, яму ўсяго семнаццаць.

- Мой улюбёны ўзрост, я кахаю яго!

- Гэта летуценнiк, а не мужчына, ды яшчэ баязлiвец i гультай!

- Я кахаю яго!

- Пакуль вы чыталi, я выклiкаў ягоны вобраз: у яго няма пярэдняга зуба!

- Мне абрыдлi прыгожыя твары з правiльнымi рысамi! Я кахаю яго!

- Ён рудавалосы, увесь у рабацiннi ды яшчэ й неахайны.

- Нiчога, я кахаю яго.

- Ён любiць насякомых i розных гадаў, ягоныя кiшэнi поўныя павукоў ды сараканожак.

- I я iх палюблю.

- Яму падабаюцца вадаспады, кветкi, горы...

- Кахаю яго яшчэ болей!

- Але, - сказаў чарадзей, раптам зрабiўшыся суровым, - я не ўпэўнены, што ён кахае вас!

- А, - ускрыкнула прынцэса, - дык менавiта таму я ў яго й закахалася!!!

Абодва змоўклi. Цень уздыхнуў i споўз на падлогу.

- Не можа быць, каб ён мяне не кахаў, - прамармытала прынцэса. - Мяне ўсе кахаюць, значыць, i ён таксама.

Яна падняла вочы на чарадзея, чакаючы, што ён пацвердзiць, але той знiк. Тут Гэрмiёна заўважыла згубу.

- Чарадзей! Чарадзей! - закрычала яна. - Ты забраў Конрадаў лiст. Вярнi яго!

Але калi чарадзей i пачуў яе, дык не падаў выгляду. Калi Конрадаў лiст быў надрукаваны ў газетах, пасыпалiся абураныя водгукi. Палiчылi, што ягоная прапанова абражае прынцэсу. "Сын лесаруба наймаецца ў мамкi!" - крычалi загалоўкi газет. Вядома, тлумачылi газетчыкi, прынцэса хацела б, каб ёй было на каго абаперцiся ў цяжкiя хвiлiны, i кожны жадаў бы падтрымаць яе, пачынаючы з бацькi-караля. Яна цудоўна магла б абысцiся без сына лесаруба. Але прынцэса не хацела, каб нехта бачыў яе пакуты i пакутаваў праз гэта сам. Таму яна збiрала апошнiя сiлы i прымала цяжкiя ўдары лёсу ў адзiноце. Дзе ўжо хлопцу-недарэку зразумець такiя тонкiя пачуццi, пiсалi газеты, але куды глядзелi ягоныя бацькi?! Двух сыноў яны выхавалi героямi, але трэцi...

Пасля смерцi Рудольфа Конрад быў такi няшчасны, што амаль не выходзiў з лесу: ён хадзiў па толькi яму вядомых сцежках, думаў пра братоў i часам плакаў. Сяброў у яго не было, i таму спачатку ён не тое, што не зважаў, а нават i не ведаў, якiя кплiвыя рэчы кажуць пра яго ўсе навокал. Але добрыя суседзi не маглi не растлумачыць ягоным бацькам, якую ганьбу наклiкаў iх малодшы сын на ўсю правiнцыю. Нават улады пачалi ўжо цiкавiцца, чаму гэта з iх мясцiн нашмат меней валанцёраў змагацца з цмокам, чым з iншых? Тут ужо пачала непакоiцца ўся правiнцыя, бо пайшлi чуткi, што чакаюць афiцыйнага прызыву юнакоў, якiя маглi б прадэманстраваць сваю адданасць i гераiзм каля замкавых муроў.

Конрадавы бацькi ўсё гэта ад яго ўтойвалi. Вядома, iм было вельмi прыкра, што iх сын напiсаў такi недарэчны лiст, але яны бачылi, як цяжка ён перажывае смерць братоў, i не хацелi псаваць яму настрой яшчэ болей.

Але даволi хутка Конрад пра ўсё даведаўся. Часам, калi ён гуляў па лесе, а асаблiва ўначы, зусiм побач пралятаў камень цi кiй. Калi ж ён падлавiў аднаго з нягоднiкаў - хлопца крыху маладзейшага за яго - i запатрабаваў растлумачыць прычыну такой увагi, той абазваў Конрада самымi брыдкiмi мянушкамi i недвухсэнсоўна сказаў, што Конрадаў лiст зганьбiў добрае iмя iх вёскi.

Конрад доўга думаў i нарэшце вырашыў, што яму засталося толькi адно: ён павiнен сам бiцца з цмокам.

Калi яго браты рыхтавалiся да бойкi, дык яны рабiлi розныя фiзiчныя практыкаваннi, выбягалi на прагулкi, нават не паснедаўшы, харчавалiся толькi карыснымi арганiзму пажыўнымi, але зусiм нясмачнымi стравамi. Убачыўшы якi-небудзь куст дзiўнае формы, яны ўяўлялi, што гэта цмок, прышпорвалi каня i раз'юшана накiдвалiся на яго з сякераю. Нiчога такога Конрад не рабiў, ды каб ён нават i паспрабаваў узмахнуць сякерай, не злезшы папярэдне з каня, дык абавязкова звалiўся б, бо добра трымацца на канi так i не навучыўся.

Не захацеў ён i трацiць свае грошы, каб набыць прыгожыя дарагiя даспехi ды шалом з пёрамi. Яго зусiм не турбавала, спадабаецца ён гледачам цi не.

Уся падрыхтоўка была вельмi простая i танная. Адзiнае, над чым яму давялося паламаць галаву, была прамова ў гонар прынцэсы.

Конрад цудоўна ведаў, што павiнен вымавiць словы кахання, бо iначай цмок не з'явiцца. Але пасля смерцi Рудольфа ягоная абыякавасць да прынцэсы перарасла ў варожасць, амаль у нянавiсць. Ён не мог прымусiць сябе сказаць, што кахае яе, нават схлусiць не мог. Таму ён падбiраў такiя выразы, якiя дурному агiднаму цмоку падалiся б словамi кахання, а для прамоўцы азначалi б нешта зусiм iншае.

Конрад, як i ўсе яго папярэднiкi, атрымаў афiцыйны лiст, запячатаны вялiкай чырвонаю пячаткай, у якiм было шмат камплiментаў i вызначаўся час бойкi. Конрад выехаў з дому вельмi рана, яшчэ ў прыцемку. Ён ехаў на канi, якога яму пазычыў бацька: конi цмока не спакушалi. Конрад з задавальненнем пайшоў бы й пешкi, але апроч ежы яму трэба было цягнуць сякеру, а да замка было далёка - семнаццаць мiль. На iм была старая вопратка, бо шкада было псаваць новую. Хлопец цiхенька ехаў па маўклiвых вулiцах, людзi спынялi працу i выходзiлi з хат, каб зiрнуць на яго. Усе ведалi, куды ён едзе, i якi лёс яго чакае. I хоць яны i не вiталi яго голасна, але ж i не кпiлi з яго. Ужо гэта было прыемна.