Франсуа Мориак - Тэрэза Дэскейру (на белорусском языке)

• Название: Тэрэза Дэскейру (на белорусском языке)
• Автор: Франсуа Мориак
• Жанр: Проза

---

Бернар Дэскейру атрымаў ад свайго бацькi дом у суседстве з Лярокамi. Праўда, паяўляўся ён там толькi з надыходам паляўнiчага сезону, жыў найчасцей у будане, а ў доме начаваў толькi ў кастрычнiку. Зiмой гэты разважлiвы малады чалавек вывучаў права ў Парыжы. Летам прыязджаў сюды хiба што на некалькi дзён, бо недалюблiваў свайго айчыма Вiктора дэ ля Траў, якi прыйшоў у сям'ю Дэскейру гол як сакол, затое вельмi хутка пацвердзiў перад усiм Сэн-Клерам сваю рэпутацыю адмысловага марнатраўцы. Бернар без асаблiвай увагi адносiўся да сваёй зводнай сястры Анны дэ ля Траў, бо лiчыў яе яшчэ зусiм малой. А цi многа ён думаў пра Тэрэзу? У ваколiцах толькi i гаварылi пра iх вяселле, бо сама маёмасць Лярокаў i Дэйскейру, здавалася, на тое i iснавала, каб аднойчы аб'яднацца. Разумны малады чалавек пагаджаўся з гэтай усеагульнай думкай. Разам з тым ён нiчога не пакiдаў на волю выпадку i лiчыў справай гонару ўменне наладзiць уласнае жыццё: "Чалавек бывае няшчасны толькi па сваёй вiне..." любiў паўтараць гэты сытаваты юнак. Да жанiцьбы ён пароўну дзялiў свой час на справы i забаўкi. Любiў добра з'есцi, выпiць i асаблiва хадзiць на паляванне. Затое i ў працы, i ў вучобе гэты чалавек быў, са слоў мацi, "апантаны", - бо муж павiнен быць больш адукаваны, чым жонка. Мiж тым, Тэрэза ўжо тады славiлася сваiм розумам. "Што ж, яна i праўда разумная, нiчога не скажаш...", - пагаджаўся Бернар. Зрэшты, ён добра ведаў, як паставiць жанчыну на месца... "I хiба дрэнна, - не раз паўтарала яму мацi, - мець за цесця месьё Лярока? Хто-хто, а гэты чалавек будзе карысны..."

I вось у 26 гадоў, зрабiўшы некалькi падарожжаў па грунтоўна прадуманым маршруце ў Iталiю, Гiшпанiю, Галандыю, Бернар Дэскейру вырашыў ажанiцца. Яго абраннiцай была адна з самых багатых i разумных дзяўчат ва ўсёй акрузе. Магчыма, яна была не самая прыгожая, аднак гэта ж пра яе гаварылi: "Яе не зразумееш, прыгожая яна цi не. Проста адчуваеш яе абаяльнасць..."

Тэрэзе стала аж смешна, калi яе фантазiя намалявала вось гэтую карыкатуру на Бернара: "Што нi гавары, а ён намнога лепшы, чым большасць маладых людзей, за якiх я магла б выйсцi замуж".

Увогуле жанчыны ў гэтых мясцiнах больш адчувальныя, тонкiя, чым мужчыны, якiя са школьнай парты кампануюць толькi памiж сабою i асаблiвай душэўнай вытанчанасцi не набываюць. Мужчынскае сэрца назаўсёды аддадзена ландам. З iмi звязаны ўсе радасцi мужчыны. I нават на нейкi час пакiдаючы ланды, ён усё роўна ў думках застаецца з iмi. Страцiць падабенства з фермерам, адрачыся ад мясцовай гаворкi, адмовiцца ад грубаватых манер, звычаяў - азначала б для мужчыны здрадзiць родным ландам. Але цi не хаваецца пад суровым выглядам Бернара нейкая своеасаблiвая дабрыня? Калi ён хварэў i быў амаль што гатовы развiтацца з гэтым светам, фермеры гаварылi: "Другога такога гаспадара ўжо не будзе..." Канешне, Бернар добры, справядлiвы, шчыры. Нiколi не любiць гаварыць пра тое, чаго не ведае, не пераацэньвае сваiх магчымасцей. У маладосцi ён быў не такi ўжо i непрыгожы, гэты нязграбны Iпалiт*, якога дзяўчаты цiкавiлi куды менш, чым паляванне на зайцоў.

* Тут маецца на ўвазе цнатлiвы малады чалавек. У мiфалогii старажытнай Грэцыi Iпалiт - юнак, якi не прыняў кахання сваёй мачахi Федры.

Тэрэза прыцiскаецца шчакой да вагоннага акна. Прыплюшчвае вочы, i зусiм не Бернар, яе раўнадушны жанiх, паўстае перад ёю, а яго малодшая сястра Анна. Гэта яна, расчырванелая, iмчыцца на веласiпедзе па дарозе з Сэн-Клера ў Аржалузу. Яшчэ толькi каля 9 гадзiн ранiцы, яшчэ не наступала самая спёка, а цыкады, нiбы iскры, пералятаюць ад хвоi да хвоi i зямля пад летнiм небам дыхае жарам, быццам вялiзная распаленая печ. З верасовых зараснiкаў узнiмаюцца хмары машкары.

"Накiнь што на плечы, бо ў нас у гасцiнай холадна, як у лядоўнi", гаварыла Анне Тэрэза. А цётка Клара дадавала: "Дзiцятка маё, зараз я дам табе выпiць чаго-небудзь халодненькага. Пачакай, астынь трохi, ты ж уся аблiваешся потам..." Анна гучна вiталася з глухой цёткай. "Ты так ужо не старайся, сцiшвала яе Тэрэза, - яна добра разумее па губах". Дарэмна Анна старанна вымаўляла кожнае слова, крывячы свой маленькi роцiк: цётка адказвала неўпапад, i ўрэшце, не вытрымаўшы, сяброўкi выбягалi на двор, каб там уволю насмяяцца.

З гэтага цёмнага вагона глядзiць Тэрэза на лепшыя днi свайго жыцця - такiя чыстыя, напоўненыя трапяткой няпэўнай надзеяй шчасця. Не ведала яна тады, што тыя водблiскi радасцi - яе адзiнае шчасце ў гэтым свеце. Нiчога, нiчога не прадракала, што не будзе ў яе жыццi святлейшых часiн, чым у тое спякотлiвае лета...

Яна сядзела побач з Аннай на старой канапе, абабiтай чырвоным рыпсам... На каленях у Анны ляжаў альбом фатаграфiй... Адкуль жа прыходзiла тады шчасце? Хiба было што-небудзь агульнае ў густах Тэрэзы i Анны? Да кнiг Анна ахвоты не мела, любiла яна толькi шыць, шаптацца i смяяцца, Нi пра што сур'ёзна не думала. А Тэрэза з прагнасцю чытала i раманы Поля дэ Кока, i "Размовы ў панядзелак" Сэнт-Бёва, i "Гiсторыю консульства" Цьера - усё, што магло апынуцца на кнiжных палiцах маёнтка. У адным толькi супадалi iх густы: iм падабалася быць разам у гэтыя летнiя днi, калi адзiны прытулак ад спёкi можна было знайсцi ў зацемненым пакоi. Часам Анна ўставала паглядзець, цi не спала гарачыня. Аднак варта толькi было адчынiць аканiцы, як у пакой, нiбы струмень расплаўленага металу, урывалася сонечнае святло. Здавалася, вось-вось возьмецца гарэць цыноўка на падлозе... Таму трэба было хуценька ўсё зачыняць.

Нават надвячоркам, калi сонца ўжо толькi знiзу падфарбоўвала ў чырвонас ствалы дрэў i калi апошнi конiк нястрымна стракатаў ля самай зямлi - нават i тады яшчэ стаяла гарачыня пад дубамi. Сяброўкi зручна ўсаджвалiся на палявой мяжы, нiбы на беразе возера. Над iмi праплывалi навальнiчныя хмары. У iх зменлiвых абрысах дзявочая фантазiя ўгадвала казачныя фантастычныя вобразы. Вось Анна ўбачыла на небе крылатую жанчыну, але пакуль Тэрэза разгледзела яе, воблака выцягнулася i ператварылася ў нейкую дзiўную пачвару.

У вераснi ўжо можна было па паўднi выйсцi з дому i прайсцiся па бязводнай сасмаглай ваколiцы, - у Аржалузе не знойдзеш нiводнага ручайка, i трэба доўга iсцi па пяску, каб трапiць да вытокаў рачулкi з назвай Юр. Яна нараджаецца з мноства крынiчак, якiя б'юць у вузкiх травянiстых лагчынках сярод карэння алешнiку. Босыя ногi дзяўчатак дубянелi ў ледзяной вадзе, але варта было ступiць на зямлю, як яна зноў апякала iх. Адзiн з тых буданоў, дзе ў кастрычнiку спыняюцца паляўнiчыя на вехiроў, быў для сябровак не менш жаданай схованкай ад спёкi, чым i цёмная гасцiная ў маёнтку. Iм не было пра што гаварыць, ды i не хацелася. Хутка прабягалi шчаслiвыя хвiлiны гэтых доўгiх нявiнных прывалаў. Тэрэза i Анна замiралi ў нерухомасцi, нiбы баялiся паварушыцца. Так пры з'яўленнi вехiроў затойваецца паляўнiчы, робячы знак сваiм спадарожнiкам: "Цiшэй!" Сяброўкам таксама здавалася, што варта зрабiць толькi адзiн жэст, адзiн рух - i знiкне гэтае няпэўнае, трапяткое адчуванне шчасця. Першая ўставала Анна. Яна два-тры разы пацягвалася i спяшалася пастраляць жаваранкаў. Тэрэза не магла глядзець на гэтую забаўку i тым не менш iшла следам: не хацелася хоць на момант разлучацца. Анна брала паляўнiчую стрэльбу, якая пры выстрале не рабiла аддачы. Тэрэза, стоячы на ўзгорку, назiрала, як сяброўка хавалася ў жыце i прыцэльвалася. Здавалася, што яна цэлiлася ў сонца, жадаючы яго патушыць. Тэрэза затыкала вушы. Дзесьцi ў небе абрывалася радасная бесклапотная песня жаўрука... Анна знаходзiла параненую птушку, асцярожна сцiскала яе ў руках, лашчыла губамi лёгкi, яшчэ цёпленькi камячок, а потым нечакана душыла небараку.

- А заўтра прыйдзеш?

- Вiдаць, не. Нельга ж кожны дзень!

Анна не хацела сустракацца з Тэрэзай штодня. А супраць яе адказу не запярэчыш. Ды Тэрэзе i ў галаву не прыйшло б штосьцi пярэчыць. Вядома, нiчога не замiнала ёй прыязджаць часцей, але нашто бачыцца кожны дзень? "Так нарэшце можна i надакучыць адна адной". На гэта Тэрэза адказвала: "Ага... праўда... Галоўнае, не прымушай сябе: прыязджай тады, калi табе вельмi захочацца, калi нiчога лепшага ў цябе не будзе". I тонкая постаць дзяўчынкi-падлетка знiкала ў прыцемках, а з дарогi даносiўся званок веласiпеда.

Тэрэза вярталася дамоў; фермеры здалёк кланялiся ёй; дзецi да яе не падыходзiлi. У гэты час, рассыпаўшыся, пасвiлiся пад дубамi авечкi; яны нечакана збiвалiся ў гурт i пускалiся наўцёкi. Следам, гукаючы, бег пастух. Цётка Клара чакала Тэрэзу на ганку i, як гэта бывае з глухiмi, пачынала гаварыць, гаварыць, абы толькi маўчала пляменнiца. I чаму на душы рабiлася так сумна? Чытаць не хацелася, нiчога не хацелася, i Тэрэза зноў выходзiла на двор. "Не iдзi далёка, зараз будзем вячэраць". Яна iшла да дарогi. Усюды перад ёю была адзiнота i пустэча. На кухнi давалi званок: час вячэраць. Сёння, бадай, можна запалiць лямпу. Цётка, паклаўшы рукi крыж-накрыж, нерухома сядзела за сталом. I для гэтай глухой жанчыны цiшыня была такой жа шматзначнай i глыбокай, як i для маладой дзiкункi Тэрэзы.

"Бернар, Бернар... Як жа цябе ўвесцi ў гэты заблытаны свет? Цябе, хто з пароды сляпых, бязлiтасных людзей, якiя спрашчаюць усё на свеце..." "Не, думае Тэрэза, - ён пасля першых жа слоў спынiць мяне: "А чаму ж вы тады выйшлi за мяне замуж? Я ж за вамi не бегаў..." I праўда, чаму яна выйшла за яго? На самай справе, ён зусiм не спяшаўся жанiцца. Тэрэза добра памятае, як мацi Бернара мадам дэ ля Траў паўтарала кожнаму стрэчнаму: "Ён яшчэ i пачакаў бы, але яна!.. Яна настойвала, прыспешвала. На жаль, у яе зусiм не такiя прынцыпы, як у нас; яна, напрыклад, палiць, пыхкае, як паравоз, гэта яе манера. I ўсё ж, яна - натура шчырая, адкрытая. Мы хутка прывучым яе да здаровых iдэй. Безумоўна, не ўсё нас радавала ў гэтым шлюбе... Не ўсё... Ды хоць, напрыклад, гэтая яе бабка Белад... мы ж усё ведалi... хоць справа, як быццам, даўно забытая. I гэта ж трэба: так лоўка яны ўсё тады заглушылi, што нават i не дайшло да скандалу. А вы цi верыце ў спадчыннасць? Вядома, у бацькi далёка не самы лепшы характар. Але ж дачцэ ён падаваў толькi добрыя прыклады: гэта проста святы чалавек. Акрамя таго, у яго вялiкiя сувязi, а гэта яшчэ нiкому не шкодзiла. Ды ўрэшце сёе-тое трэба i не заўважаць. I яшчэ - можа, вы й не паверыце, - Тэрэза багацейшая за нас. Гэта неверагодна, але гэта так. А як яна любiць Бернара, хiба гэта на бяду?.."