Винцесь Мудров - Дарога ў дваццаць крокаў (на белорусском языке)

• Название: Дарога ў дваццаць крокаў (на белорусском языке)
• Автор: Винцесь Мудров
• Жанр: Русская классическая проза

---

Стары нiчога не сказаў i толькi зварухнуў пальцамi, рахуючы - колькi яшчэ дзён унук прабудзе на пагасьцiнах.

Па абедзе Трахiм прылёг на тапчан, адразу ж заснуў i неўзабаве быў абуджаны лескатаньнем гасютавага трактару. Трактар ехаў па вулiцы i ззаду за iм, уздымаючы пылюку, валачылася на тросе таўшчэзная калода.

- Божухна, i калi гэта ўсё скончыцца? - прашаптаў стары i з вохканьнем выйшаў на ганак.

Ля Трахiмавай хаты тым часам ужо зьбiраўся народ.

- Чаго вылупiлiся? - гыркаў Гасюта на цётак, што йшлi ў краму, ды спынiлiся паглядзець - што мальцы будуць рабiць з цурбаном ды бэтоннай камлыгай. Цёткi паправiлi хусткi на галовах, стоена зашапталiся, а Гасюта падхапiў з-пад плоту даўгую жардзiну, загнаў тонкi канец пад цурбан i яны ўдвох зь Мiколам пакацiлi яловы кругляк да весьнiц. Усё было б нiшто, ды надарылася неспадзеўка: жардзiна з трэскам абламiлася, стукнула Мiколу па карку, i кампаньён, пачуўшы сьмех грамады, са злосьцю выдыхнуў:

- Г'анд-доны...

Працаваць у атачэньнi натоўпу не выпадала, а таму, падкацiўшы калоду да весьнiц, Гасюта абабiў перапэцканыя ў яловую жывiцу рукi i голасна, каб чула грамада, абвясьцiў:

- На сёньня ўсё!

"I тузанулi ж мяне за язык, - падумаў Трахiм, правёўшы даланёй па няголеным падбародзьдзi, - ляжаў бы сабе на дне, пакуль не рассыпаўся, дык не... выцягнулi нячысьцiка..." - стары ўздыхнуў, падаўся ў хату i сьледам за iм, заглушыўшы трактар i абмацюкаўшы грамаду, рушылi Мiкола з Гасютам.

- Ну што за людзi! Паўгорада зьбеглася, нiбыта яны калоды ня бачылi... ад парога гукнуў зьнерваваны ўнук, а дзед, пазяхнуўшы ў далонь, лёг на тапчан i змучана аддзьмуўся.

На кухнi рыпнула падлога i Гасюта - з воклiчам "Обана!" - грукнуў аб стол чымсьцi цьвярдым i булькатлiвым.

- Вось гэта лоўка! - акрыялым голасам азваўся Мiкола.

- Хопiць iм i адной... Летась пiлавiньне грузiў - нiхера не паставiлi... растлумачыў Гасюта, а Мiкола ўдарыў у ладкi i кiнуўся ў прысенак, дзе стаяла газавая плiта.

- Зараз, бляха, яечню згламэздаем.

Пакуль Мiкола завiхаўся з патэльняй, Гасюта, падобна, адкаркоўваў пляшку, потым бразнуў шклянкамi i нягучна прамовiў:

- Увечары яму выкапаеш... Сантымэтраў на семдзесят, глыбей ня трэба. Заўтра ад ранку калоду паставiм, а ў абед Сiвоха кран падгонiць.

У шклянцы - стоена, але разам з тым упэўнена - зацурчэла гарэлка i пад тыя чароўныя гукi Трахiм заплюшчыў павекi.

На наступны дзень, ад самага ранку, ва ўтульнай Трахiмавай хаце грукалi дзьверы, бразгалi шклянкi i лiлася п'яная гамонка. Першымi завiталi два хлопцы з пiларамы i Мiкола бегаў да мясцовых цыганаў па самагонку. Блiжэй да абеду ў хату ўвалiлiся Гасюта з вадзiлам аўтакрану, усе разам дапiлi цыганскi трунак i, трымаючы пад пахi аднаго з пiльшчыкаў, пайшлi ўздымаць правадыра на "п'едэстал".

Дзед Трахiм зроду не хрысьцiўся, а тут, пабачыўшы, як п'яны ўнук убiўся пад бэтонную камлыгу, што завiсла, як той вiсельнiк, у паветры, тыцнуў самлелымi пальцамi ў лоб, жывот i ў левае плячо. Схоплены за шыю сталёвай зашмаргай, правадыр крутнуўся спачатку ў адзiн бок, потым у другi, нарэшце спынiўся, Мiкола абхапiў правадыра цыбатымi рукамi i той паволi асунуўся на калоду.

Хвiлiн празь дзесяць, пабачыўшы ў дзьвярох унука - цэлага i жывога - стары яшчэ раз перахрысьцiўся i, без шкадаваньня, аддаў Мiколу сто тысяч адной паперкай - апошнiя грошы, якiя былi ў хаце.

Вечарам у хату завiтаў яшчэ адзiн госьць - Данiк Крываблоцкi. Данiк той, немалады ўжо, сiвагаловы мужчына, працаваў у цэху шырспажыву. Вырабляў помнiкi з мармуровай крошкi, ляпiў барэльефы памерлых адстаўнiкоў i, вядома ж, убачыўшы бюст з адбiтым носам, тут жа зайшоў у хату, каб прапанаваць свае паслугi.

... За вокнамi ўжо сьвятлела, а на кухнi ўсё яшчэ гаманiлi i здушана мацюкалiся.

- Калян... ты хоць ведаеш... з кiм маеш справу? - п'яным голасам пытаўся Данiк Крываблоцкi i, пасьля страшэнна працяглай паўзы, адказваў: - Ты маеш справу з прафэсiйным скульптарам.

Калян доўга i неразборлiва мыкаў, потым чхнуў - ды так хвацка, што абудзiў Гасюту; Гасюта ў сваю чаргу таксама мыкнуў, але тут жа суняўся й на кухнi чарговым разам бразнулi шклянкi.

- У Гасюты.. i галава не трымаецца... на стол падае, - прабубнеў Крываблоцкi i ўжо ўцямным голасам працягваў: - Карабейнiкаву помнiк бачыў?.. За дзень зьляпiў... Зяць карабейнiкавы прыехаў, паглядзеў - даў стольнiк i яшчэ пяць "зялёных" наверх... Кажа: - Кiдай усё, прыяжджай да нас у Пiцер табе цаны ня будзе... - на кухнi зацурчэла гарэлка i Мiкола, расьцягваючы зыкi, прасiпеў: - А но-ос?

- Алебастравы прыляплю... Будзе лепей, чым твой... - выгукнуў Крываблоцкi, хлопцы чокнулiся i ў гэты момант штосьцi масыўнае i важкае абрынулася на падлогу.

Дзед Трахiм адсунуў фiранку. На падлозе, нязграбна раскiнуўшы рукi, ляжаў упiты Гасюта.

- Каб вас парвала ад той гарэлкi, - азваўся стары i з вохканьнем кульнуўся на левую бачыну.

Пад самую ранiцу хата напоўнiлася нялюдзкiм храпам. На кухнi, падклаўшы пад голаў палена, хроп Гасюта, а ў сьвятлiцы дзерлi тхара Мiкола з Крываблоцкiм. Данiк зь Мiколам спалi нiжнiкам, пры гэтым унук часьцяком падбрыкваў правай нагой, бiў Крываблоцкаму пяткай у лабешнiк; скульптар на кароткi мiг ацiхаў, мыляў вуснамi i пачынаў храпцi зь яшчэ большым натхненьнем. I вось, калi Данiк схрапянуў ужо зусiм ашалела, i дзед Трахiм панурыў руку пад тапчан, шукаючы - чым запусьцiць у храпуна, на падворку пачулiся крокi i нехта дробна пастукаў у шыбу.

- Цi ў вас мая п'янтосiна? - крыкнула гасютава жонка i ад таго крыку забрахаў суседзкi сабака, а Данiк з унукам пакiнулi храпцi i зморана застагналi.

Падняла мужа Гасюцiха даволi хутка: плюснула зь вядра халоднай вады, а потым, мацюкнуўшыся, агрэла небараку паленам. Удар атрымаўся глухiм, але хвацкiм. Дзед Трахiм, лежачы за фiранкай, уражана залыпаў вачыма, а Данiк зь Мiколам стаiлi дых i з жаласьлiвым гукам выпусьцiлi паветра.

Гасючысiны праклёны зацiхлi на другiм канцы вулiцы, навакольныя сабакi збрахалiся да сiпу, залезьлi ў будкi, i змучаную дзедаву душу падхапiў i панёс па сваiх цёмных лябiрынтах доўгачаканы, а таму чуйны i замарачны сон.

Прысьнiлiся дзеду паховiны Сталiна. Спачатку ў сьвядомасьцi нарадзiлiся зыкi: гуд золкага ветру ў разьбiтых вокнах дэпо, лясканьне жалобных сьцягоў над галавою, галасiсты, з засопленым прыдыханьнем, плач дырэктаравай жонкi. Трахiм страсянуў ува сьне галавою i тут жа ўбачыў стрыжаныя патылiцы, чорную зеўру гучнагаварыльнiка i заплаканую начальнiцкую жонку.

- Мiканор... як жа мы цяпер... безь яго?.. - здушана галасiла кабецiна, уткнуўшыся лобам у пагон мужавага шыняля.

- Капа, нам усiм цяжка... - мармытаў начальнiк дэпо, неадрыўна пазiраючы ўгору - туды, дзе завiхалiся ўвiшныя вераб'i i дзе вiсеў бляшаны рупар гучнагаварыльнiка.

Трахiм аглядзеў краем вока натоўп i зьнерухомеў ад нечаканасьцi. Праваруч, у атачэньнi паравозьнiкаў, стаялi Мiкола з Гасютам. Абое былi на ладным падпiтку, абое смалiлi папяросы i задаволена пасьмiхалiся, падставiўшы золкаму ветру свае - Мiкола малочна-белыя, а Гасюта пракурана-пажоўклыя - зубы.

"Божухна, заберуць!"- мiльганула падспудная думка i ў гэты момант бляшаны рупар крактануў, вераб'i разам узьнялiся ў паветра i навакольле напоўнiў хрыпучы левiтанаўскi голас:

- Пайшоў з жыцьця прадаўжальнiк вялiкай справы Ленiна, друг i настаўнiк працоўных усяго сьвету... - Левiтан зрабiў паўзу, за сьпiнай - раней часу загуў ды асекся паравозны гудок i чыйсьцi знаёмы голас пакутлiва выдыхнуў: Фу, бляць, як цяжка...

Стары разьмежыў павекi. Уваччу паплыла, а потым замёрла на месцы квяцiстая фiранка.

- Ой, бляць, як цяжка! - застагнаў Данiк Крываблоцкi i Трахiм адхiнуў фiранку.

Гадзiньнiк на кухнi паказваў палову дзесятай.

- Памiраю... сэрца спыняецца... - чародным разам выдыхнуў Данiк i з вохканьнем скiнуў на падлогу нягнуткiя ногi.

Сэрца ў Крываблоцкага, вiдаць, i сапраўды спынялася, бо Данiк быў белым як палатно, а нiжняя скiвiца безупынку калацiлася.

"Каб не памёр, халера на яго", - падумаў стары i, апанаваны трывожнымi думкамi, палез пад тапчан, дзе яшчэ з пазалеташнiх Калядаў была прыхаваная пляшка "чарнiла".

... Данiк пiў "Водар мяты" нагбом, з рыльца, а выпiўшы поўбутэлькi задаволена адрыгнуў i гукнуў праз плячук: - Гасюта!

- Сышоў... яшчэ зранку, - гукнуў дзед Трахiм i, сьцiшыўшы голас, дадаў: П'юць, пакуль на падлогу ня зваляцца.

III

Дзесьцi праз гадзiну, а мо й раней Данiк iзноў увалiўся ў хату.

- Дай... - неакрэсьлена выдыхнуў госьць, зь нецярплiвасьцю страсянуўшы рукамi.

- Чаго табе даць? - не зразумеў Трахiм.

- Ну гэты, як яго?.. - Краваблоцкi скрывiў гiмору, крутнуў пальцамi гэткiм рухам звычайна ўкручваюць лямпачкi - i з шумам увабраў паветра, згадваючы - як называецца тое, што яму трэба. - Ну гэты... во, - госьць тыцнуў пальцам у кут i дзед Трахiм уражана крутнуў галавою.

- Табурэт табе трэба, цi што?

- А во-во... табурэт, - прасьвятлеў з твару Крываблоцкi.

Данiк падхапiў табурэтку, зiрнуў на Мiколу, якi й дагэтуль ляжаў на канапе, пакутуючы з пахмельля, i выкулiўся з хаты.

- Зусiм мазгi прапiў, - уздыхнуў стары. Ня ведаючы - чым заняць рукi, Трахiм спачатку схапiўся за венiк, потым запiхнуў у торбу пустыя бутэлькi, нарэшце, адчынiў вакно i ўпусьцiў у пракураную хату сьвежае паветра.