Винцесь Мудров - Гiсторыя аднаго злачынства (на белорусском языке)

• Название: Гiсторыя аднаго злачынства (на белорусском языке)
• Автор: Винцесь Мудров
• Жанр: Русская классическая проза

---

Крыўднае гэта было пытаньне. У Iвана нават шчокi зачырванелiся. Што ж ён, сапраўды, мяшок якi, каб зь вежы падаць? Так i сказаў Станiславу, а яшчэ сказаў, што наступным разам парасон алюмiнiевым дротам змацуе i што... Хацеў i яшчэ нешта сказаць, ды тут Адстаўнiк прачнуўся. Зьвяглiвы такi дзядзька, у куце ля самых дзьвярэй ляжаў. Ну i, вядома, заенчыў: спаць яму, хвораму чалавеку, не даюць. Але затое наступным днём пагаманiлi яны з суседам як мае быць. Гаманiў, праўда, адзiн Станiслаў; Iван больш слухаў, а тое-сёе нават занатоўваў. Занатаваў, прыкладам, пару эстонскiх мацюкоў, запiсаў рускiмi лiтарамi эстонскi выраз "Куст сааб оста вiна?" ("Дзе тут можна ўзяць вiна?"), а таксама з асаблiвай руплiвасьцю перамаляваў са Станiслававага нататнiка ў свой сэрыю мудрагелiстых "камасутраўскiх" паставаў. Слухаючы "караля мараходкi", Iван мiжволi сьцiскаў кулакi, раз-пораз заплюшчваў вочы, i яму здавалася, што гэта не Станiслаў, а ён, курсант Бянькоў, б'ецца на танцах у клюбе маракоў, што гэта ён раздае аплявухi салагам i гэта на ягоных, Iванавых, грудзях засынаюць зьняможаныя талiнскiя прыгажунi.

Пасьля Станiслававых аповедаў Iван доўга ня мог заснуць, i адно пытаньне вярэдзiла душу: цi бяруць у мараходку двоечнiкаў? Не запытаўся ён пра гэта i наступным ранкам, бо наступным ранкам была нядзеля i Станiслаў адразу пасьля сьняданку некуды зьнiк, а калi вярнуўся, дык у палаце ўжо спалi, i толькi бяссонны Адстаўнiк, ды ён, Iван, бачылi, як "кароль мараходкi" лез у адчыненае вакно i вокраччу дабiраўся да ложка. А ў панядзелак у палату ўвайшоў галоўурач i загадаў Станiславу зьбiраць рэчы.

- Учора ў чарзе па вiно разам стаялi, - патлумачыў "кароль мараходкi", калi за ўрачом зачынiлiся дзьверы, i, накiнуўшы на плечы марскi бушлат, якi прыхоўваў у тумбачцы, працягнуў Iвану шырокую пяцярню.

- Трымай краба, дэсантнiк, - прамовiў Станiслаў зь ледзь прыкметнай усьмешкай, якая яшчэ раз пераканала Iвана, што дэсантура - занятак непаважны, i што толькi надзеўшы марскi бушлат, можна адчуць сябе сапраўдным чалавекам.

Праз два месяцы, апошнiм днём жнiўня, Ваня Бянькоў шкандыбаў па пыльнай бычкоўскай вулiцы, i ўся вясковая дзятва бегла за iм ад самага аўтобусу. Ваня прыпадаў на левую нагу, але пры гэтым ня трацiў годнасьцi i штохвiлi адмахваўся ад матчыных спробаў падтрымаць яго за рукаво.

- Ну чаго ты адмахваешся, - пакрыўджана ўздыхала Ларыса Пятроўна, выцiрала няпрошаную сьлязiну i, усхапiўшыся, дадавала: - Можа хоць цяпер за розум возьмесься?

Пераступiўшы парог роднае хаты, Iван выпiў паўлiтры адтопленага малака, узяў з палiцы сшытак, сеў пры стале i запiсаў у яго прозьвiшчы дзевяцi падшыванцаў, што гаманкой чарадою тоўпiлiся ў прысенку. Такiм чынам у Бычках быў створаны Клюб юных маракоў (скарочана КЮМ), i першай акцыяй клюбу была пабудова плыта на Церахоўскай сажалцы.

Два днi на сажалцы - балазе месьцiлася яна непадалёку ад школы - бухалi малаткi, зумкалi пiлы, i бычкоўскiм настаўнiцам даводзiлася пасьля кожнай перамены выбягаць на двор i заганяць сваiх вучняў у клясы. А пазьней, гэта ўжо як здарылася непапраўнае i плыт перакулiўся на сярэдзiне вадаёму, давялося настаўнiцам i ў ваду лезьцi, ратуючы жыцьцё першаклясьнiка Бадунова.

Пасьля таго выпадку бацька пацярпелага, мэханiзатар Бадуноў, пад'ехаў да сажалкi на трактары, на плыт вядро саляры вылiў i, паабяцаўшы адлупцаваць сына, як той ачуняе, чыркнуў запалкай. Прыгожае было вiдовiшча: сiнiя прыцемкi, цёмная вада - i полымя сярод вады шугала. Iван, праўда, усяго гэтага ня бачыў: стаяў у настаўнiцкай, натацыi слухаў, сучкi на падлозе разглядаў ды носам шморгаў. I мацi за сьпiнаю стаяла, таксама носам шморгала ды сына па патылiцы бiла.

Iвана потым штомесяц на настаўнiцкiя прачуханкi выклiкалi. Ушчувалi ды дзiцячай калёнiяй пужалi, а аднойчы, калi ён на школьным двары самаробную "бомбу" рвануў, i вушы накруцiлi. Але затое пасьведчаньне за васьмiгодку выдалi зь вялiкай радасьцю. Iван нават iспытаў не здаваў. Завуч Марковiч, праўда, абуралася, патрабавала Iвана на другi год пакiнуць. Ды настаўнiцы адно рукамi замахалi. Гэтак iм Ванька Бянькоў надакучыў.

Першыя днi мацi кожнага вечару пасьведчаньне з шуфляды даставала, шэптам перачытвала, а прачытаўшы, прамаўляла:

- Можа, у рамеснае якое ўваб'ецца?

Ведала Ларыса Пятроўна, што сын яе пра нейкую мараходку трызьнiць, вось i хацела выпытаць, як там, ды што, ды дзе тая мараходка знаходзiцца. Але сын маўчаў i толькi, як тая мацi атэстат, штовечару з кiшэнi нататнiк даставаў i на старонцы зь лiтарай "М" адрас талiнскай мараходкi перачытваў. А аднойчы, акурат пад вечар, пачуў Iван, як штосьцi загуло знадворку. I надта ж гэты гул яго ўсхваляваў. Надзеў ён зрэбныя штаны, прыхапiў у кiшэню скiбу хлеба з маслам i на вулiцу падаўся.

- Вярнiся! - крыкнула мацi праз фортку. - Куды ты супроць ночы пасунуў?

Але Iван матчыных слоў i не пачуў нават, бо iншымi зыкамi поўнiлiся ягоныя вушы, i пошум сушылкi, якi далятаў з супрацьлеглага канца вёскi, здаўся яму пошумам марскога прыбою.

Цэлы месяц адрабiў Iван на зернесушылцы: разгружаў машыны са збожжам, падкiдваў збожжа да шнэкаў, а таксама пiлаваў з напарнiкам дровы для сушыльнай печы. Працаваў звычайна ўночы, а ўдзень адсыпаўся. Даводзiлася, праўда, i ўдзень працаваць, па дзьве зьмены запар. Гэта ўжо як зьменшчык на працу не выходзiў.

Зьменшчыкам у Iвана быў Лёшка Мандрык. Лёшкава мацi бычкоўскiм клюбам загадвала ды квiткi ў кiно прадавала. Лёшка яе часьцяком падмяняў, пускаў Iвана ў кiно безь бiлета. Вось i даводзiлася Iвану за тое па дзьве зьмены адпрацоўваць.

Лёшка Мандрык, да таго як на сушылку патрапiць, цэлы год у Гомелi на кiнамэханiка вучыўся. Ужо зьбiраўся нiбыта i "корачкi" атрымлiваць, але тут неспадзеўка выйшла. Нехта там на гомельскiм вакзале латок абрабаваў, а мiлiцыя, не разабраўшыся, Лёшку прыблытала. Ну i выгналi з вучэльнi. Прынамсi, так пра гэта распавядала Лёшкава мацi.

Мандрык i да Гомлi быў хлопцам фанабэрыстым, а ўжо як у горадзе пажыў ды на гарадзкiх танцах пакруцiўся, дык i ўвогуле нос у неба ўваткнуў. Нават на сушылку ў белых клёшах заяўляўся. Iван на клёшы (трыццаць сантымэтраў на доле, пояс чорным аксамiтам аблямаваны) глядзеў з робленай абыякавасьцю. "Нiчога, думаў ён, краем вока на аксамiтны пояс пазiраючы, - уладкуюся ў Талiне, пашыю сабе яшчэ шырэйшыя". I калi Лёшка не бяз гонару ў голасе паведамiў аднойчы, што пашыўка мадняцкiх штаноў трыццаць рублёў каштуе, Iван як бы мiж iншым зазначыў:

- У мараходцы клёшы дармавыя выдаюць.

Пад час размовы яны якраз дровы пiлавалi. Лёшка як пра мараходку пачуў, дык нават з твару зьмянiўся i палец пiлою паранiў. Пабег дадому палец перабiнтоўваць, а вярнуўся толькi пад вечар, з пляшкай "Араматызаванага" ў кiшэнi. Выпiлi яны, закусiлi кiслымi яблыкамi i па руках ударылi. Вырашылi разам у мараходку паступаць.

I вось прысьпеў дзень, калi Iван, у калгаснай касе пяцьдзесят рублёў атрымаўшы, прыйшоў дахаты, залез пад ложак i выцягнуў адтуль запыленую валiзу - тую, што дзядзька Коля пакiнуў.

- У Талiн еду. У мараходную вучэльню. Разам зь Лёшкам Мандрыкам, - адказаў Iван на запытальны матчын позiрк. I Ларыса Пятроўна, якая ня надта добра ўяўляла, дзе той Талiн, але затое добра ведала, хто такi Лёшка Мандрык, з усхлiпам прамовiла:

- У Латвiю... да лiтоўцаў... з фулюганам гэтым...

Нездарма ўсхлiпвала Ларыса Пятроўна, нядобра пра Лёшку Мандрыка згадваючы. Адчувала матчына сэрца, што ўсё гэта дрэнна скончыцца. Так яно, урэшце рэшт, i сталася. Толькi да Вiцебску i даехалi Iван зь Лёшкам. У Вiцебску трэба было на рыскi цягнiк перасаджвацца, а хадзiў цягнiк раз на соднi. Цэлую ноч сябрукi на вакзале кантавалiся, мулкiя лавы праклiнаючы, а на золку прапанаваў Лёшка Iвану на вулку выйсьцi. Выйшлi яны на вулку, дыхнулi начной прахалоды, Лёшка грошы свае пералiчыў i цi-iха так прамовiў:

- Я тут адзiн шапiк прыгледзеў. Пайшлi, пастаiш на шухеры.

У Iвана ад такiх слоў каленi затрэсьлiся i сэрца ў лядзяк ператварылася, але выгляду не падаў - пасунуўся на кiсельных нагах за кампаньёнам, перапужанымi вачыма на Лёшкаву сьпiну пазiраючы.

Кампаньён мiж тым выйшаў на справу не з пустымi рукамi. Былi ў яго адпаведныя прычандалы: лiпучкi гумовыя, што да шыбаў лiплi, i шкларэз з алмазам. З дапамогай тых прычандалаў Лёшка i ўлез у шапiк. Выцягнуў адтуль жмутак пажоўклых газэт, трыццаць капеек грошай i тузiн налiўных аўтаручак, пры гэтым шыю парэзаўшы i кашулю ў кроў перапэцкаўшы.

Вылаялiся кампаньёны з такога прыбытку, разапхалi самапiскi па кiшэнях i ў пачакальню вярнулiся. Праспалi да ранiцы, а ранiцою Лёшка на пэрон выйшаў, узяўся асадкi прадаваць - бракавала яму грошай да Талiну даехаць. Тут да яго мiлiцыя i прыгледзелася. Ды i як было не прыгледзецца: на дварэ сёмая гадзiна ранiцы, а па пэроне скрываўлены хлопец ходзiць, самапiскi з рук прадае. Давялося Лёшку ў мiлiцэйскi пакой прайсьцi, а неўзабаве туды i Йвана даставiлi.

Цэлы тыдзень ў каталажцы адседзелi. Лёшка на допыце ўсю вiну на Iвана звалiў, маўляў, гэта ён, Iван Бянькоў, у шапiк залез. Толькi дзядзька ў цывiльным, якi дазнаньне праводзiў, таму веры ня даў. Нагадаў Лёшку ягоныя гомельскiя штукi i справу пракурору накiраваў. Увосень Лёшку судзiлi, а Iвана, як саўдзельнiка, мiлiцыя ў Баранавiчы накiравала - на фрэзэроўшчыка вучыцца. I вось цёплым летнiм адвячоркам, адвучыўшыся год у ПТВ, Iван Бянькоў ехаў дахаты i ў прадчуваньнi блiзкай сустрэчы з домам шчасна пасьмiхаўся спрасонку.