Винцесь Мудров - Зiмовыя сны (на белорусском языке)

• Название: Зiмовыя сны (на белорусском языке)
• Автор: Винцесь Мудров
• Жанр: Русская классическая проза

---

- Храмугу адкрыйця, а то затахленьне! - вiсклiва крыкнулi над вухам i ён разьмежыў павекi. Людзi, што зьбiлiся ля лавы, пачалi разыходзiцца, у тую ж хвiлiну цягнiк скрануўся зь мейсца й жанчына, якая патрабавала адчынiць фрамугу, узрушана паведамiла: - У нас у Лужасьне вынесьлi аднаго, дык так i памёр на станцыi.

... Па целу разьлiлася хваравiтая стома: цела зрабiлася бязважкiм, з галавы выпетрылiся думкi, а сэрца схаладнела i, як яму падалося, пакiнула бiцца. Павекi зноўку зьмежылiся, скронь лягла на шыбу, адчуўшы прыемны халадок, а яшчэ праз хвiлю хтосьцi недарэчна крануўся калена.

- С вами всё в порядке?

Сiвы, ягоных гадоў мужчына сядзеў насупраць i спачувальна глядзеў яму ў вочы.

- Нармальна, - буркнуў Яўхiм, мерачыся iзноў панурыцца ў млявую замарач, але спадарожнiк не сунiмаўся i другiм разам крануўся калена.

- Вам необходимо выпить кофе. У меня хороший, с коньяком... - спадарожнiк выцягнуў з сумкi вялiзны, размаляваны ў кветкi, тэрмас i, зацiснуўшы мiж ног, спрытна адкруцiў плястмасавую накрыўку. Яўхiм узяў накрыўку дрыжачаю рукою i толькi тады заўважыў, што ў спадарожнiка няма рукi: пустое рукаво, выбiўшыся з-за паса скураной курткi, бездапаможна матлялася ў паветры.

Кава апалiла паднябеньне, хмельнай цеплынёй напоўнiла грудзiну. Здавалася, ён пiў гарачую гарэлку, але прыемную на смак i такую пахкую, што суседзi па вагону закруцiлi насамi, а жанчына з Лужасна, якая сядзела за сьпiнаю, уголас запытала:

- I чым эта пахнiць такiм укусным?

Рэшткi гарачай асалоды Яўхiм улiў у глотку й праглынуў, нават не зварухнуўшы коўцiкам.

- Ну как? - запытаўся спадарожнiк, прымаючы з Яўхiмавых рук плястмасавую пасудзiну, i Яўхiм замест адказу баднуў галавой ды аблiзнуў саладжавыя вусны.

- Последнее время только этим и спасаюсь, - спадарожнiк уздыхнуў, налiў сабе духмянага паратунку.

Галава прыемна кружылася, вагон паволi гайдаўся, цётка з Лужасна больш не балбатала за сьпiнаю й Яўхiм, пазяхнуўшы ў жменю, прымасьцiў галаву да шыбы. Сон, аднак, не iшоў. Пасядзеўшы хвiлiну з заплюшчанымi вачыма, ён зьлёгку разьмежыў павекi й стаў цiшком разглядаць спадарожнiка.

Спадарожнiку, мяркуючы па ўсiм, ужо было за семдзесят i, як вылiчыў Яўхiм, гэта быў адстаўнiк, бо ж толькi адстаўнiкi гавораць гарадзкою моваю, ходзяць у лётчыцкiх куртках ды выцьвiлых дыяганалевых брыджах. Але што найбольш уражвала ў адстаўнiцкiм уборы, дык гэта атлясны чорны гальштук, якi выбiваўся з-пад шалiка. Дакладней, уражваў ня сам гальштук, а тое - якiм чынам аднарукi яго завязвае. Паразважаўшы на гэты конт, Яўхiм вырашыў, што гэта робiць жонка, цi, можа, якiя ўнукi i, пазяхнуўшы другiм разам, разьмежыў павекi.

- Грыбачы... сьледуюшчая Бычыха, - прагучала з дынамiкаў i цягнiк, колькi разоў тузануўшыся, запаволiў хаду.

- Да-а, - уголас выдыхнуў Яўхiм, правакуючы адстаўнiка на размову, потым, з той жа мэтаю, керхануў у жменю, але адстаўнiк маўчаў, з адсутным выглядам пазiраючы ў вокны.

Яўхiму праглася пагаманiць з гарадзкiм чалавекам, але, ня ведаючы, як пачаць размову, доўга круцiўся на лаве i, нарэшце, калi цягнiк загайдала на стрэлках, набраўся сьмеласьцi й, кiўнуўшы на пустое рукаво, запытаў:

- Руку гдзе пацiралi?

Адстаўнiк цi то не дачуў, цi то не зразумеў пытаньня - матлянуў галавой i Яўхiм гучна паўтарыў:

- Руку, гвару, гдзе пацiралi?

Адстаўнiка такое пытаньне не на жарты ўсхвалявала. Ён лiхаманкавым рухам запiхнуў рукаво за пасак на баку курткi, паправiў гальштук, няўцямна прамармытаў:

- Да так, было дело...

Звычайна Яўхiм прыхоўваў ад людзкiх вачэй свае зьнявечаныя рукi, а тут паклаў iх на каленi, расчаперыў абрубкi пальцаў i, пазiраючы долу, прамовiў:

- Я вот тожа на фiнскай... пяць пальцаў пацiраў.

- Были на финской? - ажывiўся спадарожнiк.

- Быў, - каротка адказаў Яўхiм i, надаўшы моманту элемэнты трагiзма, насупiў бровы.

- Да-а... в сороковом холодрыга была о-ё-ёй. Я в то время в Архангельске служил, - шёл на Новый год к товарищу, так, поверите, в кармане бутылка водки от мороза лопнула, - суразмоўца пасьмiхнуўся, кашлянуў i прыпаў да вакна, убачыўшы штосьцi цiкавае.

Такiя размовы Яўхiму не спадабалiся. Дый дзiва што: ён пра вайну, пра абмарожаныя пальцы, а яму пра бутэльку гарэлкi. Ён жа не па п'янцы абмарозiўся, а пасьля артабстрэлу. I абстраляла свая ж батарэя... Яўхiму згадалiся шалёныя, налiтыя крывёю вочы Рыжыка, калi той правальваўся пад лёд i сэрца iзноў пачало бiцца з перабоямi.

- Мужики на переезде... напились - один двоих тащит, - зь вясёлым сьмяшком прамовiў адстаўнiк, а заўважыўшы перамену ў Яўхiмавым настроi, сумеўся й чарговым разам паправiў гальштук.

Чвэрць гадзiны яны моўчкi паглядалi ў вакно, папераменку ўздыхалi, а акурат у тую хвiлiну, калi на даляглядзе зьявiўся комiн Бычыхiнскага льнозавода, спадарожнiк нахiлiўся i стоена запытаў:

- Вы там, среди пленных финнов, женщин не встречали?

Такое пытаньне ня толькi зьдзiвiла, але i ўсхвалявала. Палонных фiнаў ён зроду ня бачыў, таму й замармытаў штосьцi няўцямнае, а спадарожнiк, наблiзiўшыся яшчэ блiжэй, ужо зусiм прытоеным голасам паведамiў:

- Я тут недавно книжку прочёл - не у нас изданную, - так там написано, что если молодого финна убивало, то на фронт шла его жена...

- Да-а... ваявалi яны як немцы, - мусiў падтрымаць суразмоўцу Яўхiм, - у лiнii Маняргейму цэлы месяц стаялi. Эта ўжэ як Цiмашэнка прыняў камандаваньне, так пашлi ў наступленьне, - узьбiўшыся на любiмую тэму, Яўхiм пацёр узмакрэлыя далонi. - Я, знаяця, ево як вас вiдзеў... Вышаў з машыны...

- Кто вышел? - перапынiў суразмоўнiк, iмпэтна адкiнуўшыся на прыслон лавы. - Тимошенко!? Семён Константинович!? Эта жопа с ушами!? - Яўхiм з жахам убачыў, што твар суразмоўнiка стаў гэткiм жа белым як i валасы.

- В сорок втором... под Харьковом... десять тысяч положили... Командующие сраные...

Ратуючыся, ад такiх слоў, Яўхiм сьцяўся, забiўся ў кут, захiнуў твар рукамi. Яму падалося, што ўсе навокал ацiхлi i паглядзелi ў iхны бок.

"Шпiён!" - працяла сьвядомасьць жахлiвая думка, а вочы, у пошуках паратунку, зачапiлiся за вялiкi мех, якi плыў у бок тамбура. Шпег яшчэ штосьцi казаў, пырскаў сьлiнай, але Яўхiм ня чуў анiводнага слова. Рупячыся не глядзець на спадарожнiка, ён намацаў зьнямелымi рукамi ручку валiзы i, ступаючы па людзкiх нагах, кiнуўся сьледам за мехам.

Ён хацеў сысьцi тут жа, на станцыi Бычыха, але ногi панесьлi яго ў вагонны пераход, адтуль - у канец цягнiка й там, у паўпустым апошнiм вагоне, Яўхiм сьцiшыўся на апошняй лаве, кiдаючы спалоханыя погляды на ўваходныя дзьверы. Было такое адчуваньне, што шпег iдзе сюды, каб мучыць ягоную душу i пэўнай хвiлiнай Яўхiм пашкадаваў, што не сышоў зь цягнiка. Але аднарукi не зьяўляўся, замест яго ў вагон ўбiлiся дзьве кабецiны - адна рабая, што тая рапуха, другая зь ледзь прыкметным сiняком пад вокам; селi насупраць, сьпехам дасталi з хатулёў па яйку i цюкнулi iх аб край вагоннай лавы.

- Клава! - прамовiла, калупаючы шалупайкi й скоса пазiраючы ў вакно, рабая кабета. - Ты йiшчо не старая... найдёш сабе чылавека... А эты чорт цiбе ў гроб загонiць.

- Кожны ж дзянёчак п'яненькi, - казала, як бы ня чуючы сяброўкi, другая з падбiтым вокам, - учора на палу заснуў i ўвесь чыста абасцаўся.

- Я вот выгнала свайго п'янтоса - цiпер жыву ў сваё удавольсьцьвiе, рабуха паправiла зьбiтую набакiр махеравую шапку й дробна, як той Камосiн, заварушыла скiвiцамi.

Яешны смурод казытнуў у носе, Яўхiм паморшчыўся, пакруцiў галавою i неўзабаве, працяты цiкаўнымi позiркамi кабет, зноўку схапiў валiзу ды перабраўся на другi канец вагона.

"Нiчога чалавек не баiцца... Цiмашэнку лае. Няйначай шпiён нейкi", - з гэткаю думкаю ён уладкаваўся на новым мейсцы, але, паглядзеўшы ў вакно i памазгаваўшы, вырашыў, што на шпега аднарукi не цягне. Бо шпегi - людзi асьцярожныя, лiшняга слова ня скажуць, а гэты на ўвесь голас абы-што гарлае.

На новым мейсцы схаладнелая душа ўраз адагрэлася, абмякла, сэрца пачало бiцца суладна мернаму грукату колаў; ён ужо не казелiў вочы на дзьверы, а безуважна паглядаў у вакно i толькi на кароткi мiг, калi колы раптам затахкалi часьцей, сэрца страпянулася й на белым сьнезе заваконьня яму прымроiўся жаночы твар, прыкрыты пасмамi сьветла-русых валасоў. У наступнае iмгненьне вiдмо незваротна зьнiкла i ў густым цеплавозным гудзе, якi скалануў iмглiсты прасьцяг, яму дарэшты выразна пачулiся запытальныя словы аднарукага: Женщин... случайно... не встречали?

Мароз перахоплiваў дыханьне, працiнаў да мазгоў; мазгi паволi стыглi, зь iх выпетрылiся думкi й заставалася толькi сядзець нерухома, прыцiснуўшыся сьпiнай да хваёвага камля, анiчога ня бачачы i анiчога ня чуючы. Зрэдзьчасу ён спрабаваў паварушыцца, растульваў павекi й аднаго разу, зiрнуўшы ўгору, убачыў варон, што ўзьнялiся над лесам. Ён ня чуў стрэлу, але варанiны грай сьведчыў за тое, што ў лесе стралялi. Здранцьвелаю рукою ён ссунуў з вуха будзёнаўку й сярод граю i пошуму хвояў пачуў працяжны i, як яму падалося, страшэнна далёкi воклiч старшыны. Скалелы, ён ледзьве перастаўляў ногi, да таго ж iсьцi давялося на зламанай лыжыне, якая ўвесь час занурвалася ў сьнег i старшына Дабiжа, выехаўшы насустрач, незадаволена крыкнуў: