Фридрих Ницше - Так сказаў Заратустра (на белорусском языке)

• Название: Так сказаў Заратустра (на белорусском языке)
• Автор: Фридрих Ницше
• Жанр: Философия

---

Усё ў iх гаворыць, а разумець усе адвыклi. Усё ў iх валiцца з рук, але нiчога не трапляе больш у глыбокiя крынiцы.

Усё ў iх гаворыць, усё растурзана словамi. Тое, што яшчэ ўчора было цвёрдае i не па зубах самому часу, сёння - згрызенае i абгрызенае - звiсае з зяпы людзей цяпершчыны.

Усё ў iх гаворыць, усё агалошваецца. Тое, што калiсьцi было схавана i таямнiцай глыбокiх душаў, сёння належыць вулiчным трубачам i ўсякiм легкакрылым кузакам.

Дзiвосная рэч - чалавечая iстота! Ты, шум цёмных вулiц, ты зноў за мною! Найвялiкшая небяспека мая засталася за мною!

Шкадаваць i спагадаць - заўсёды было маёй найбольшай небяспекай, але ж усякая чалавечая iстота прагне, каб яе шкадавалi i спагадалi ёй.

З нявыказанымi iсцiнамi, з рукою дурня i сэрцам без розуму, багаты дробязнай хлуснёй спагады - так я жыў сярод людзей заўсёды.

Сядзеў я сярод iх пераапрануты, гатовы не пазнаваць сябе толькi дзеля таго, каб трываць iх, i пераконваў сябе: "Дурань, ты не ведаеш людзей!"

Перастаеш разумець людзей, калi жывеш сярод iх: надта шмат на iх блiзiру, знешняга, - навошта тут дальнавiдныя, палка-разумныя вочы!

I калi яны не прызнавалi мяне, я, дурны, у сваёй апантанасцi прагнуў iх за гэта яшчэ больш, чым сябе: прывыклы быць жорсткiм да сябе, я часта помсцiў сабе за гэты жаль.

Пакусаны ядавiтымi мухамi i паточаны, як камень, процьмай кропляў злосцi, я сядзеў сярод iх i пераконваў сябе: "Не вiнаватае ўсё нiкчэмнае ў нiкчэмнасцi сваёй!"

Асаблiва ядавiтымi з усiх мух я лiчыў тых, што завуць сябе "добрымi": яны кусаюць, не ўсведамляючы сваёй вiны, яны хлусяць, не ўсведамляючы яе, - як маглi б яны быць са мною справядлiвымi!

Хто жыве сярод добрых, таго спагада вучыць хлусiць. Спагада робiць паветра затхлым усiм свабодным душам. Глупства добрых - бяздоннае.

Хаваць сябе самога i багацце сваё - гэтаму я навучыўся там, унiзе: бо я выявiў, што кожны з iх - убогi духам. У тым была хлусня маёй спагады, што пра кожнага я ведаў,

- ведаў, бачыў i нават носам чуў, што не толькi дастаткова, але нават занадта шмат духу дасталося яму!

Гэтыя iх надзьмутыя мудрацы, але не надзьмутымi, а мудрымi называў я iх: я так навучыўся глытаць словы. Гэтыя iх магiльшчыкi - я ж называў iх даследчыкамi i выпрабавальнiкамi: так я навучыўся падмяняць словы.

Самыя сабе капаюць далакопы гэтыя хваробы. Пагiбельныя выпарэннi дрэмлюць пад старым смеццем. Не трэба турбаваць балота. Лепей жыць у гарах.

Шчаслiвымi грудзьмi я ўдыхаю зноў свабоду гор! Нарэшце мой нос пазбаўлены паху чалавечага iснавання!

Свежае паветра, як пенiстае вiно, казычй мне ноздры, i яна чмыхае, душа мая, чмыхае i радасна гукае: "На здароўе!"

Так сказаў Заратустра.

Пра тры пахiбы

1

"У сне, у апошнiм ранiшнiм сне я стаяў на высокай скале, па той бок свету, трымаў вагi i важыў свет.

О, дужа рана настала мне ранiшняя зара - палкая i раўнiвая! Заўсёды раўнiвая яна да маiх гарачых ранiшнiх сноў.

Вымерны таму, у каго ёсць час; выважаны таму, хто ўмее важыць; дасягальны моцным крылам; адгадны боскiм адгадчыкам - такiм явiўся мне ў сне гэты свет.

Сон мой, адважны марак, напалавiну карабель, напалавiну шквал, маўклiвы, як матылёк, нецярплiвы, як сокал: адкуль узяўся ў яго сёння i час, i цярплiвасць, каб важыць свет!

Мабыць, мудрасць мая нашаптала яму нiшкам - чуйная, пакеплiвая, дзённая мудрасць мая, якая смяецца з усiх бясконцых светаў! Бо яна кажа: "Дзе сiла, там валадарыць i лiк, бо ў яго болей сiлы".

Як упэўнена глядзеў мой сон на гэты концы свет, - без цiкаўнасцi, без шкадавання, без страху, без мальбы:

- быццам выспелы яблык прасiўся ў руку маю, крамяны i залацiсты, з далiкатнай халаднаватай аксамiтнай скуркай - такiм здаўся мне свет:

- быццам кiвала мне дрэва з раскiдзiстымi галiнамi, моцнае воляй, сагнутае дзеля апоры i адпачынку нагам стомленых дарожнiкаў: такiм здаўся мне са скалы гэты свет;

- быццам пяшчотныя рукi неслi мне насустрач скрынку, адчыненую захапленню сарамяжлiвых шанавальных вачэй - такiм гэты свет здаўся мне сёння;

- не так загадкай, каб адпудзiць чалавечую любоў; не так разгадкай, каб прыспаць чалавечую мудрасць, - па-чалавечы добрым здаўся мне сёння свет, пра якi так многа лiхасловяць!

Якi ўдзячны я свайму ранiшняму сну за тое, што сёння на золку ўзважыў я свет! Па-чалавечы добрым прыйшоў да мяне сон, суцешнiк сэрцаў!

I ўдзень я зраблю, як ён, i навучуся ў яго ўсяго найлепшага: цяпер я хачу пакласцi на шалi з усiх лiхаў тры сама лiхiя i па-чалавечы правiльна iх узважыць.

Хто вучыў дабраслаўляць, той вучыў i выклiнаць: якiя ж на свеце ёсць тры найсама клятыя рэчы? Iх я i хачу пакласцi на шалi.

Пахацiнства, уладалюбства, сябелюбства - гэтыя тры да сёння выклiналiся найбольш i найбольш iх аплявузгалi; i вось гэтыя тры пахiбы сёння я хачу па-чалавечы добра ўзважыць.

Давай! Тут мая скала, там - мора: яно падкочваецца мне пад ногi, калматае, лашчыцца - вернае, старое страшыдла, спагадлiвы сабака, якога я люблю.

Давай! Тут я трымаю вагi, над бурным морам, i выбiраю сведку, каб ён глядзеў, - выбiраю цябе, любае маё самотнае дрэва, што шырока раскiнула голле, пахучае, водарнае!

Па якiм мосце iдзе сённяшняе ў будучыню? Па чыёй волi высокае хiлiцца да нiзкага? I што загадвае вышэйшаму расцi вышэй i вышэй?

Цяпер шалi ў раўнавазе i ў нерухомасцi: тры цяжкiя пытаннi кiнуў я на адну шалю, тры цяжкiя адказы трымае другая.

2

Пахацiнства: калючка i слуп ганьбы ўсiм у пакаяных валасянiцах пагарднiкам цела; асуджанае на праклён як "зямное" ва ўсiх, хто марыць пра iншы свет, бо яно пагарджае ўсiмi настаўнiкамi хлуснi i дурыць iх.

Пахацiнства: павольны агонь зброду, на якiм згарае яно; усiм смярдзючым лахманам i чарвiвым дрэвам - распаленая, агнявая печ.

Пахацiнства: нявiннае i свабоднае яно ў свабодных сэрцаў, сад зямнога шчасця, святочнае багацце i дарунак будучынi ад лiшнiцы яго.

Пахацiнства: гэта салодкая атрута толькi завялым, а тым, у каго львiная воля, гэта вялiкi сардэчны мацунак, вiно з усiх вiнаў, багавейна захаванае.

Пахацiнства: гэта найвялiкшая асалода, сiмвал найбольшага шчасця i найвышэйшай надзеi, бо многаму было дадзена абяцанне шлюбу i нават большага, чым шлюб:

- многаму, што яшчэ больш чужое адно аднаму, чым мужчына жанчыне: а хто спасцiг да канца, наколькi чужыя адно аднаму мужчына i жанчына?

Пахацiнства: аднак мне трэба абмежаваць думкi i словы, каб не ўварвалiся ў мае сады свiннi i апантанцы!

Уладалюбства: вогненны бiч у сама цвёрдых з усiх цвердакаменных сэрцаў; жудаснае катаванне, нагатаванае сама жорсткаму, змрочнае полымя вогнiшчаў, на якiх паляць жыўцом.

Уладалюбства: гэта жорсткiя кiлзы, накiнутыя на сама славалюбныя народы; яно здзекуецца з любога сумнiўнага дабрачынства, яно едзе вярхом на любым канi i на ўсякай гардынi.

Уладалюбства: землятрус, якi разбурае ўсё лядашчае i пустое; раз'юшаны, грымучы, карны разбуральнiк фарбаваных дамавiн; блiскучы пытальнiк побач з зайздроснымi адказамi.

Уладалюбства: перад позiркам яго чалавек поўзае i плазуе, сцелецца рабом i робiцца нiжэйшы за змяю i свiнню, пакуль, нарэшце, не вырвецца ў яго крык вялiкай пагарды.

Уладалюбства: грозны настаўнiк вялiкай пагарды, якi кiдае ў твар гарадам i царствам: "Далоў цябе!", пакуль, нарэшце, i самi яны не залямантуюць: "Далоў, мяне!"

Уладалюбства: яно падымаецца да чыстых i адзiнокiх, каб iх прывабiць, падымаецца ўгору да самадастатковых вяршыняў, палаючы, як любоў, малюючы ў нябёсах панадныя пурпуровыя блiкi асалодаў.

Уладалюбства: але хто сказаў, што нездаровая такая палкасць, калi высокае iмкнецца да ўлады над нiжэйшым! Сапраўды, няма нiчога хваравiтага ў такiм жаданнi, у такiм прышэсцi!

Каб адзiнокая вяршыня не заставалася вечна адна i была сабе дастатковая; каб гара сышла да далiны, а вятры вяршыняў - да нiзiнаў.

О, хто знойдзе сапраўднае iмя, каб назваць i ўзвесцi ў дабрачыннасць гэта iмкненне! "Цнота, якая адорвае" - так назваў калiсьцi Заратустра тое безназоўнае.

I тады сталася - i праўда, сталася ўпершыню, - што слова яго ўзвялiчыла сябелюбства - бадзёрае, здаровае сябелюбства, што б'е струмянём з моцнай душы;

- з моцнай душы, спалучанай з узвышаным целам, цудоўным, непераможным i дужым, побач з якiм кожная рэч робiцца люстрам;

- з моцнай душы, злучанай з пругкiм целам, якое гаворыць само за сябе, з целам-танцорам, сiмвалам i выразам якога служыць душа, якая радуецца сабе самой. Радасць такiх целаў i душаў называе сябе дабрачыннасцю, цнотаю.

Сваiмi казанямi пра благое i добрае абмяжоўвае сябе гэтая радасць, быццам свяшчэннымi гаямi, iмёнамi свайго шчасця аганяецца яна ад усяго пагарды вартага.

Яна гонiць прэч усё маладушнае; яна кажа: "Благое - гэта баязлiвае!" Вартым пагарды ёй здаецца кожны, хто ўвесь час турбуецца, уздыхае, скардзiцца i здабывае з усяго найменшую выгоду.

Яна пагарджае i любою панылаю мудрасцю: бо сапраўды ёсць мудрасць, якая расцвiтае ў змроку, мудрасць, якая, як начны цень, увесь час уздыхае: "Усё марнасць!"

Яна не любiць баязлiвай недаверлiвасцi i ўсiх тых, хто патрабуе прысяг замест позiркаў i працягнутых рук; i не любiць недаверлiвай мудрасцi, бо гэта - мудрасць баязлiвая.