Фридрих Ницше - Так сказаў Заратустра (на белорусском языке)

• Название: Так сказаў Заратустра (на белорусском языке)
• Автор: Фридрих Ницше
• Жанр: Философия

---

О братове мае, гэтую новую скрыжаль я мацую над вамi: цвярдзейце!

30

О ты, мая воля! Ты, паваротнiца ўсiх нягодаў, ты, мая неабходнасць! Асланi мяне ад малых перамог! Ты, воля душы маёй, якую я называю лёсам! Ты, Ува-Мне! Нада-Мною! Асланi i ахавай мяне дзеля аднаго вялiкага лёсу!

I апошнюю сваю велiч, о воля мая, захавай на апошняе змаганне, каб быць табе няўмольнай у перамозе сваёй! О, хто не быў пераможану ўласнай сваёй перамогай!

О, чый позiрк не цямнеў у гэтым п'янючым сутоннi! О, у каго з пераможцаў ногi не падгiналiся i не развучвалiся стаяць!

Няхай сталы i дасканалы сустрэну я калi-небудзь свой вялiкi Полудзень: як растопленая медзь, як хмара, цяжарная маланкамi, як грудзi, поўныя малака:

- спелы самому сабе i схаванай волi сваёй, быццам лук, успалымнёны да стралы сваёй, як страла, успалымнёная да зоркi сваёй;

- да зоркi, даспелай i дасканалай у зенiце сваiм, - палкай, пранiзанай, шчаслiвай пад забойчымi стрэламi сонца;

- быццам сонца i няўмольная воля яго, гатовая загiнуць у перамозе сваёй!

О воля, адваротнiца ўсiх нягодаў, мая неабходнасць! Захавай мяне на адну вялiкую перамогу!.."

Так сказаў Заратустра.

Той, хто ацаляе

1

Аднае ранiцы, неўзабаве пасля вяртання ў пячору, Заратустра як апантаны, падхапiўся са свайго ложка, крыкнуў страшным голасам i ўстаў над ложкам з такiм выглядам, быццам нехта ляжаў на iм i не хацеў уставаць; i так гучаў Заратустраў голас, што ягоныя звяры, спалохаўшыся, пазбягалiся да яго, а з усiх нораў i шчылiн, што былi непадалёк ад Заратустравай пячоры, усе жывёлы кiнулiся хто куды - ляцелi, беглi, паўзлi, - гледзячы па тым, што ў iх было ногi цi крылы. А Заратустра сказаў такiя словы:

"Падымайся, прадонная думка, выходзь з маёй глыбiнi! Я - свiтанак i твой ранiшнi певень, уставай, заспаны чарвяк, падымайся! Даўно пара табе прачнуцца ад майго голасу!

Развяжы повязi свайго слыху: слухай! Бо i я хачу цябе слухаць! Падымайся! Тут хапае грому, каб i магiлы пачулi!

I сатры сон, i слепату, i тупасць з вачэй! I слухай мяне нават вачыма: бо мой голас ацаляе нават тых, што нарадзiлiся сляпыя.

А прачнуўшыся - чувай вечна: не такi я, каб, разбудзiўшы прабабку, сказаць ёй: "Спi далей!"

Вось ты варушышся, пацягваешся, крэкчаш? Уставай! Не крактаць павiнна ты, а гаварыць! Цябе клiча бязбожнiк Заратустра!

Я, Заратустра, абаронца жыцця, абаронца цярпенняў, абаронца кола - я клiчу цябе, мая прадонная думка!

О, здароўя мне! Ты iдзеш, я чую цябе! Бездань мая кажа, сваю апошнюю глыбiню выставiў я на святло!

Здароўя мне! Прыходзь! Прыходзь! Падай мне руку - ха! пусцi! ха-ха! мярзота, мярзота, мярзота - гора мне!"

2

Але як толькi Заратустра вымавiў гэтыя словы, упаў, як мёртвы, i доўга ляжаў нерухома, як мёртвы. Ачуняўшы, ён быў белы, дрыжаў, не сыходзiў з месца i доўга не браў нi есцi, нi пiць. А трывала гэта сем дзён; але звяры не пакiдалi яго нi ўночы, нi ўдзень, i толькi арол лётаў па ежу. Усё, што ён знаходзiў альбо здабываў сiлаю, складваў Заратустру на ложак; так што той ляжаў сярод жоўтых i чырвоных ягад, вiнаграду, сакавiтых яблыкаў, кедравых арэхаў i духмяных траў. А ў ногi былi пакладзены два ягняцi - цяжка далося адбiць iх у пастухоў.

Нарэшце, праз сем дзён падняўся Заратустра на ложку, узяў у рукi чырвоны яблык, панюхаў - i прыемны яму быў пах яблыка. I тады вырашылi ягоныя звяры, што пара загаварыць з iм.

"О Заратустра, - сказалi яны, - вось ужо сем дзён, як ты ляжыш з ацяжэлымi вачыма: цi не хочаш ты нарэшце ўстаць на ногi?

Выйдзi са сваёй пячоры: свет чакае цябе, як сад. Вецер калыша густыя пахошчы, якiя ляцяць да цябе, i ўсе ручаi гатовыя бегчы за табою.

Усе рэчы ўтохлiся па табе, ты ж бо сем дзён ляжаў адзiн: дык выйдзi з пячоры! Усе рэчы хочуць быць табе лекарамi!

Альбо, можа, новая веда прыйшла да цябе, горкая i цяжкая? Як рашчыненае цеста ляжаў ты, i вось - паднялася душа твая i выйшла за свае межы".

О звяры мае, адказаў Заратустра, балбачыце сабе i дайце мне наслухацца вас! Разбiраюць мяне вашы казанi; там, дзе так балбочуць, там свет расхiнаецца мне садам.

Як прыемна, што ёсць словы i гукi: словы i гукi - хiба яны не прывiдныя масты i вясёлкi памiж усiм, што раз'яднана навекi?

У кожнай душы - свой адмысловы свет, i свет iншай душы для яе - свет iншы.

Якраз у рэчах, найбольш памiж сабою падобных, найпрыгажэй хлусiць блiзiр падабенства; бо сама малую прорву найцяжэй пераскочыць.

Цi ж можа быць мне што-небудзь - па-за мною? Нiчога няма па-за намi! Але чуючы гукi, мы забываемся пра гэта; як цудоўна, што мы забываемся!

Цi не на тое падораны рэчам iмёны i гукi, каб чалавек прападаў па любасных рэчах? Гаварыць - гэта цудоўная дурасць: гаворачы, чалавек танцуе над усiмi рэчамi.

Якая прыемная ўсякая казань i падман гукамi! Гукамi танцуе наша любоў па каляровых вясёлках".

"О Заратустра, - сказалi на гэта звяры, - таму, хто думае гэтаксама, як i мы, усе рэчы танцуюць самi па сабе; усё прыходзiць, падаё адно аднаму рукi, смяецца, уцякае i зноў вяртаецца.

Усё сыходзiць, усё вяртаецца; вечна коцiцца Кола Жыцця. Усё памiрае, усё зноў зацвiтае; вечна бяжыць Год Жыцця.

Усё разбураецца, усё будуецца зноў; вечна будуецца ўсё той самы Дом Жыцця. Усё разлучаецца i сустракаецца зноў; вечна вернае сабе застаецца Кола Жыцця.

Кожнае iмгненне пачынаецца жыццё; вакол кожнага "тут" абарачаецца колападобнае "там". Сярэдзiна - усюды. Дарога вечнасцi - крывая".

"Ах вы, шэльмы! Ах вы, катрыншчыкi! - адказаў Заратустра i зноў заўсмiхаўся, - вы добра ведаеце, што павiнна спраўдзiцца ў сем дзён;

- i як пачвара тая запаўзла мне ў горла i душыла мяне! Але я адкусiў ёй галаву i выплюнуў.

А вы, - вы ўжо зрабiлi з гэтага песеньку на катрынку? I вось, я ляжу тут, яшчэ не ачомаўся ад схваткi з той пачварай i яшчэ не ачуняў ад збавення свайго.

I вы гледзiце на ўсё гэта? О звяры мае, няўжо i вы жорсткiя? Няўжо i вам, як людзям, падабалася глядзець на жудасныя пакуты мае? Бо чалавек - сама жорсткi звер.

Трагедыi, крыжаваннi, бой быкоў - усё гэта было ў яго дагэтуль найбольшай радасцю на зямлi; i калi ён прыдумаў пекла, дык пекла зрабiлася яму на зямлi небам.

Калi вялiкi чалавек крычыць - тут i лётам ляцiць да яго маленькi, пажадлiва высалапiўшы язык, i называе гэта - "спагадаю".

З якiм запалам маленькiя людзi - асаблiва паэты - вiнавацяць жыццё на словах! Паслухайце iх, але не прапусцiце задаволенасцi, якая гучыць у кожнай iхняй скарзе!

Жыццё iмгненна перамагае сваiх вiнаваўцаў. "Ты любiш мяне? - пытаецца яно бессаромна.

Пачакай крыху, пакуль што мне няма калi разбiрацца з табою".

З сабою чалавек - сама жорсткi звер; але ў кожнага, хто называе сябе "грэшнiкам", "тым хто нясе крыж свой" альбо "пакаянцам", не прапусцiце пахацiнства, якое гучыць у кожнай ягонай скарзе i асудзе!

Але кажучы ўсё гэта, цi не раблюся i я сам абвiнаваўцам чалавека? О звяры мае, вось адзiнае, чаго я навучыўся да гэтага часу: усё лiхое ў чалавеку патрэбна яму дзеля яго ж дабра i ўсяго найлепшага,

- усё благое i лiхое ёсць найлепшая сiла i цвёрды камень у руцэ ў найвялiкшага творцы; чалавеку трэба рабiцца ўсё лепшым i злейшым.

Але не на тым веданнi я быў распяты, што чалавек злы, наадварот, я крычу, як дагэтуль нiхто не крычаў:

"О,якая нiкчэмнасць усё лiхоцце ягонае! О, якое дробнае ўсё яго найлепшае!"

Запаўзлi мне ў горла i душылi мяне велiзарная перанасычанасць чалавекам i прадказаннi прарока: "Усё роўна нiшто не мае ўзнагароды сваёй, веданне душыць".

Доўгае сутонне слалася перад мною; да смерцi стомленая i на смерць п'яная скруха мармытала, пазяхаючы:

"Вечна вяртаецца ён, той маленькi чалавек, ад якога ты так стамiўся" так, пазяхаючы, казала скруха мая, пацягвалася i не магла заснуць.

Нарокi мае сядзелi на ўсiх магiлах чалавечых i не маглi падняцца; зiтханнi мае i пытаннi ўдзень i ўначы турзалi мяне скаргамi, i душылi, i злавесна кракалi:

"О, чалавек заўсёды вяртаецца! Маленькi чалавек вечна вяртаецца!"

Калiсьцi я бачыў абодвух голых - сама вялiкага чалавека i сама малога: надта падобныя яны адзiн да аднаго - нават у сама вялiкiм яшчэ залiшне чалавечага!

Нават сама вялiкi - якi ж ён яшчэ малы! - гэта было маё перанасычэнне чалавекам! А вечнае вяртанне маленькага чалавека адварочвала мяне ад жыцця агiдаю!

О агiда! Агiда! Агiда!" - так казаў Заратустра, уздыхаючы i здрыгаючыся; бо згадаў ён сваю хваробу. Але звяры не далi яму дагаварыць казань.

"Не гавары болей, о ты, што выздараўлiваеш! - адказвалi яны яму. - Лепей выйдзi вонкi, туды, дзе свет, быццам сад, чакае цябе.

Iдзi да ружаў, i да пчол, i да чародаў галубоў! Але спачатку iдзi да пеўчых птушак - i навучыся ў iх спяваць!

Бо спевы - таму, хто папраўляецца; а здароваму - казанi. Ну, а як што i здароваму закарцiць спяваць, дык песнi ягоныя будуць не такiя".

"Ах вы шэльмы i катрыншчыкi, замоўкнiце! - адказваў Заратустра, смеючыся са сваiх звяроў. - Вы добра ведаеце, якую ўцеху здабыў я сабе за гэтыя сем дзён!

Мне трэба зноў спяваць - вось тая ўцеха i цаленне, якiя ўведаў я: цi не хочаце вы i з гэтага зрабiць вулiчную песеньку?"

"Не кажы болей, - зноў адказвалi яму звяры, - лепей зрабi сабе лiру, о, каторы ацаляецца, новую лiру!