Фридрих Ницше - Так сказаў Заратустра (на белорусском языке)

• Название: Так сказаў Заратустра (на белорусском языке)
• Автор: Фридрих Ницше
• Жанр: Философия

---

"Ты ўжо хвалiш мяне тым, што адлучаеш ад сябе, - запярэчыў сумленны духам, - што ж, довад! Але вы, пячорнiчкi мае, я ўсё яшчэ бачу пахацiнства ў вашых вачах:

Вы свабодныя душы, дзе ж ваша свабода, вы свабодныя? Вы рыхтык мне тыя, што доўга тапырылiся на голых танцорак: так i вашыя душы - самыя ў скокi пайшлi!

Мабыць, дужа шмат у вас таго, што чарадзей называе сваiм злым духам чараў i падману: i гэтым я адрознiваюся ад вас.

I сапраўды, мы шмат перагаварылi i перадумалi тут, у пячоры, пакуль не вярнуўся Заратустра, i мне гэтага больш чым досыць, каб зразумець: мы з вамi розныя.

Рознага мы шукаем тут, угары, - вы i я. Бо я шукаю большай надзейнасцi, таму i прыйшоў да Заратустры. Ён - сама трывалая вежа i сама моцная воля

- сёння, калi ўсё расхiсталася, калi трасецца зямля. Але гледзячы вам у вочы, думаю сабе, што вы, наадварот, шукаеце большай няўстойлiвасцi,

- вы хочаце болей жахаў, небяспекi, землятрусаў. Даруйце мне маю самаўпэўненасць, але часам мне здаецца, што вы, вышэйшыя людзi,

- прагнеце якраз такога жыцця, якое мяне больш за ўсё жахае, жыцця брыдкага, поўнага небяспекi, жыцця дзiкiх жывёл; вас вабяць лясы i пячоры, горныя ўрвiшчы i лабiрынты.

I больш за ўсё вам падабаецца не той, хто можа выбавiць ад усякай небяспекi, а змусцiцель, якi зводзiць з любое дарогi. Але калi вашая прага да ўсяго гэтага ёсць нешта сапраўднае, дык у мяне яна - немагчымае.

Бо страх - гэта пачатковае i прыроднае пачуццё чалавека; страхам тлумачыцца ўсё - i першародны грэх, i ўспрычыненая цнота. З страху ўзрасла i мая дабрачынная цнота, якая называецца навукай.

Бо спрадвеку ў чалавеку гадаваўся страх перад дзiкiмi жывёламi, уключаючы сюды i таго звера, якога ён тоiць у самiм сабе i якога сам баiцца: Заратустра называе гэтага звера "ўнутраным быдлам".

Гэты страх, старадаўнi i пачатковы, якi стаў нарэшце вытанчаным I адухоўленым, цяпер, як мне здаецца, называецца навукай.

Так казаў сумленны духам; а Заратустра, якi якраз заходзiў у пячору, - а ён чуў апошнюю казань i разгадаў яе сэнс, - кiнуў яму жменю ружаў, пасмяяўся з ягоных "iсцiн". "Што? - усклiкнуў ён. - , Што я чую? Сапраўды, здаецца мне, адзiн з вас - дурань, а тваю "iсцiну" я момантам пастаўлю дагары нагамi.

- Бо ў нас страх - гэта выключэнне. А мужнасць i дух прыгодаў, прага да нязведанага i на што яшчэ не адважыўся, - мужнасць, вось што на мой клёк ёсць чалавечая перадгiсторыя.

У сама дзiкiх i бясстрашных звяроў чалавек адабраў, з зайздрасцi, усе iхнiя цноты: i толькi так ён зрабiўся чалавекам.

Гэта мужнасць, зрабiўшыся, нарэшце, вытанчанай i адухоўленай, гэта чалавечая мужнасць,з арлiнымi крыламi i змяiнай мудрасцю, я думаю, сёння называецца..."

"Заратустра!" - у адзiн голас крыкнулi ўсе пячорнiкi i зарагаталi ўголас; але нешта падобнае на цяжкую хмару аддзялiлася ад iх i паднялося ўгору. Засмяяўся i чарадзей i сказаў хiтравата: "Вось i майце! Сышоў мой злы дух!

Цi ж сам я не асцерагаў вас ад яго, кажучы, што ён шэльма i хлус, гэты дух iлжы?

I асаблiва тады, калi паказваецца голы. Але я не вiнаваты, што ён такi падступны! Хiба ж бо я стварыў гэты свет i яго разам з светам?

Вось i майце! Будзем зноў радыя i вясёлыя! I хоць гнеўны позiрк у Заратустры - зiрнiце на яго! Ён злуецца на мяне,

- але яшчэ да ночы ён зноў палюбiць мяне i пачне хвалiць, бо не можа доўга абыходзiцца без такога глупства.

Ён любiць сваiх ворагаў: з усiх, каго толькi я бачыў, ён найлепей авалодаў гэтай штукай. Але за гэтую любоў да ворагаў помсцiцца ён - на сваiх сябрах!"

Так сказаў стары чарадзей, i вышэйшыя людзi ўхвалiлi яго казань: i тады Заратустра пачаў пахаджаць сярод iх, з любоўю i нянавiсцю пацiскаючы рукi сваiм сябрам, быццам хочучы памiрыцца з усiмi i выпрасiць даравання. Але калi ён дайшоў да выхаду з пячоры, яго зноў павяло на свежае паветра i да звяроў, i ён сабраўся непрыкметна ўцячы.

Сярод дочак пустынi

1

"Не адыходзь! - сказаў тады дарожнiк, якi называў сябе Заратустравым ценем. - Застанься э намi, а то ранейшая туга зноў нападзе на нас.

Стары чарадзей шчыра падзялiўся з намi тым найгоршым, што ў яго было, i вось, зiрнi, - у нашага добрага пабожнага Папы на вачах слёзы, i ён зноў гатовы плысцi па моры паныласцi.

Падобна на тое, што гэта каралi спрабуюць стрымлiвацца перад намi: бо за сённяшнi дзень яны лепш за ўсiх нас навучылiся гэтаму! Але я гатовы пайсцi ў заклад, што калi б не сведкi, яны б таксама закалацiлi благую гульню,

- благую гульню марудлiвых воблакаў, вiльготнай маркоты, сырой нуды, хмарнага неба, украдзеных сонцаў, восеньскiх вiскатлiвых вятроў!

- благую гульню нашых галашэнняў i крыкаў на дапамогу: застанься ж з намi, о Заратустра! Тут шмат схаваных гаротаў, якiя хочуць выказацца, шмат воблачнага i вечаровага, шмат душнага паветра!

Ты накармiў нас моцай, мужчынскай ежай i бадзёрымi прыпавесцямi: дык жа не дапусцi, каб дух жаноцкасцi i песты авалодаў намi за дэсертам!

Ты адзiн робiш паветра вакол сябе моцным, бадзёрым i чыстым! Нiдзе на зямлi не знаходзiў я паветра чысцейшага, чым у тваёй пячоры!

Хоць i пабачыў я шмат краёў, а нос мой адвык пазнаваць i ацэньваць розныя пахi; а ў цябе, у тваёй пячоры, цешыцца нюх мой як нiколi раней!

Хiба што аднаго разу, - о, даруй мне адзiн успамiн! Не крыўдуй за старую застольную песню, якую я склаў, жывучы сярод дочак пустынi:

- бо там таксама было добрае, здаровае, светлае паветра Ўсходу: там адышоў я далей за ўсё ад захмаранай, ад сырой, панурай, струхлелай Эўропы!

Тады я любiў дзяўчат Усходу i iншых паднябесных краiн, чые блакiтныя нябёсы не азмрочвалi нiводнае воблачка, нiводная думка.

Вы не паверыце, як жа манерна сядзелi яны, калi не скакалi - глыбокiя, але пры гэтым бяздумныя, быццам маленькiя таямнiцы, быццам упрыгожаныя стужкамi загадкi, быццам дэсертныя арэшкi,

- стракатыя, яркiя i чужыя, сапраўды так! Але не азмрочвала iх нiводная аблачынка - гэтыя загадкi давалiся адгадваць сябе: i вось - у гонар гэтых дзяўчат склаў я тады застольную псальму - псальму за дэсертам".

Так казаў дарожнiк, якi называў сябе Заратустравым ценем; i перш чым хто паспеў адказаць яму, ён схапiў арфу старога чарадзея i, скрыжаваўшы ногi, азiрнуўся вакол, спакойны i мудры: павольна i выпрабавальна ўцягнуў у сябе паветра, быццам спрабуючы на смак новае, незнаёмае паветра чужой краiны. А пасля заспяваў у нейкай адмысловай манеры, з лямантам i завываннем.

2

Пустыня расце:

гора таму,

хто пустынi хавае

- О! Урачыста!

Сапраўды ўрачыста!

Годны пачатак!

Па-афрыканску ўрачыста!

Годна iльва,

Альбо высокамаральнае малпы

- але не вас,

Любасныя дзяўчаты,

Каля чыiх ног мне,

Эўрапейцу, пад пальмамi

Дазволена сядзець. Сэля.

Проста дзiвосна!

Там i сяджу цяпер,

Паблiзу пустынi, i ўжо

Зноў ад пустынi далёка,

Але яшчэ не спустошаны:

Бо ўжо паглынуты

Гэтым маленькiм аазiсам...

- ён якраз бо разявiў

Сваю любасную пашчу,

Сама духмяную пашчу:

I я ўпаў туды,

У салодкую пашчу - i вось

Я сярод вас, любасныя дзяўчаты! Сэля.

Слава, слава таму кiту,

Якi даў прытулак госцю!

Цi зразумелi вы

Мой вучоны намёк!

Слава таму жывату

За тое, што ён

Стаў утульным аазiсам,

Як вось гэты цяпер мне:

Але што паняверыць мяне

Гэта, што я сын Эўропы; яна

Сама недаверлiвая

З усiх старых жанок.

Няхай гэта Гасподзь паправiць!

Амiн!

I вось я тут,

У гэтым маленькiм аазiсе,

Як фiнiк,

Салодкi, руды, паспелы, духмяны,

Прагны вуснаў дзявочых,

Яшчэ болей прагны ўкусу

Беласнежных, халодных,

Вострых дзявочых зубоў,

Якога прагна жадаюць

Сэрцы ўсiх фiнiкаў палкiх. Сэля.

Да названых паўднёвых пладоў

Падобны, нават дужа падобны,

Я ляжу тут сярод рою

Гуллiвых назолаў-жукоў,

Сярод марнасцi прахлай

Нясцiплых, маленькiх, пошлых жаданняў,

I намыслаў грэшных,

Сярод вас,

О маўклiвыя i прадчувальныя

Коткi-дзяўчаты,

Дуду i Зулейка

А сфiнксаваны, хоць адным словам

Выславiць мог бы пачуццi свае:

(Даруй мне, Божа,

Гэты грэх супраць мовы!)

Сяджу тут, удыхаючы водар паветра,

Празрыстага, райскага, свежага,

У залацiстых палосках,

Такога паветра

Месяц яшчэ не пасылаў

Анi выпадкова,

Анi з капрызу,

Як расказваюць старажытныя паэты.

Але я скептык,

Я сумняваюся ў гэтым,

Я паходжу з Эўропы, а яна

Сама недаверлiвая баба на свеце.

Хай выправiць гэта Гасподзь!

Амiн!

П'ючы духмянасць паветра,

Уцягваючы ноздрамi прагнымi,

Без будучынi, без успамiнаў,

Сяджу я тут,

О любасныя сяброўкi мае,

I пазiраю на пальму,

Як яна, нiбы танцорка,

Гнуткiм станам чаруе,

Сцёгнамi пругкiмi вабiць,

Пераймаеш яе, загледзеўшыся!

Яна падобная на танцорку, якая

Доўга - о, як небяспечна доўга!

Стаiць на адной назе

Можа, яна пра другую забыла?

Прынамсi, дарма я шукаў

Каштоўную другую палавiну,

У святой блiзкасцi я шукаў

Лёгкай тканiны блiскучых адзежын,