Фридрих Ницше - Так сказаў Заратустра (на белорусском языке)

• Название: Так сказаў Заратустра (на белорусском языке)
• Автор: Фридрих Ницше
• Жанр: Философия

---

На тых, хто сёння нядужы, нападае лiха, слушней, - тое, што сёння лiчыцца лiхам: i вось - гэтыя спрагненыя самi спрабуюць зрабiць, каб балела, i пры гэтым праз тое самае, ад чаго iм якраз i балiць. Але былi i iншыя часы, i iншае дабро й лiха.

Калiсьцi лiхам былi паняверка i воля да Самасцi. Ерэтыкамi i чарадзеямi рабiлiся нямоглыя, як чарадзеi i ерэтыкi, цярпелi яны i хацелi iншых увесцi ў цярпеннi.

Але гэта не на вашыя вушы, бо супярэчыць таму, чаму вучаць вас "добрыя", кажаце вы мне. Але што мне да вашых "добрых"!

Шмат што ў iх гiдзiць мяне, i, што праўда, не iхняе лiха. Алё мне хацелася б, каб шал захапiў iх i каб загiнулi яны, як гэты бледны злачынец!

Праўда, хацеў бы я, каб iх шаленства называлася iсцiнай, альбо вернасцю, альбо справядлiвасцю; але ў iх ёсць "цнота", каб жыць доўга ў жалю вартай самазадаволенасцi.

Я - парэнча моста над бурлiвым патокам: трымайся за мяне, хто можа трымацца! А за кульбаку я вам не буду.

Так сказаў Заратустра.

Пра чытанне i пiсанне

З усяго напiсанага я люблю толькi тое, што напiсана сваёй крывёю. Пiшы крывёю, i ты будзеш ведаць, што кроў - гэта дух.

Нялёгка зразумець чужую кроў; я ненавiджу тых, хто чытае з нуды.

Хто ведае чытача, той ужо не працуе дзеля яго. Яшчэ адно стагоддзе чытачоў - i сам дух прасмердне.

Тое, што кожны бярэцца вучыцца чытаць, надоўга псуе не толькi напiсанае, але i самую думку.

Калiсьцi дух быў Богам, потым зрабiўся чалавекам, а сёння - увогуле робiцца чэрняю.

Хто пiша крывёю i прыпавесцямi, той хоча, каб яго не чыталi, а вучылi на памяць.

У гарах сама кароткая дарога з вяршынi на вяршыню, але на гэта патрэбны доўгiя ногi. Прыпавесцi - тыя самыя вяршынi; а тыя, каму яны напiсаны, павiнны быць высокiя i вынёслыя.

Рэдкае i чыстае паветра, блiзкая небяспека, дух, поўны радаснай лютасцi, усё гэта добра стасуецца.

Хай мяне атачаюць горныя духi - я адважны. Мужнасць разганяе прывiды i сама сабе стварае горных духаў, - мужнасць хоча смяяцца.

Я ўжо не адчуваю так, як адчуваеце вы: на гэтыя цяжкiя, змрочныя хмары пада мною, з якiх я смяюся, - на гэтыя навальнiчныя хмары якраз i падобныя вы.

Вы гледзiце ўгору, калi прагнеце вышынi. А я гляджу ўнiз, бо я ўзвысiўся.

Хто з вас можа i смяяцца i быць узвышаным?

Хто падняўся на сама высокiя горы, той смяецца, з усякай трагедыi - i на сцэне, i наяве.

Мужнымi, бестурботнымi, пакеплiвымi, уладнымi - такiмi хоча нас бачыць Мудрасць: яна - жанчына i заўсёды любiць толькi воiна.

Вы кажаце мне: "цяжка несцi жыццё". Навошта ж вам тады ваш гонар ранiцай i слухмянасць увечары?

Цяжка несцi жыццё: не стройце з сябе такiх здалiкатненых! Усе мы - мiлыя, цягавiтыя аслы i аслiхi.

Што супольнага ў нас з ружыным бутонам, якi трапеча, калi на яго ападзе кропля расы?

Праўда: мы любiм жыць, але не таму, што прывыклi жыць, а таму, што прывыклi любiць.

У любовi заўсёды ёсць нешта шалёнае. Але ж заўсёды ёсць i нешта разумнае ў шаленстве.

I нават мне, хто дабром прымае жыццё, здаецца, што матылькi i мыльныя пузыры, альбо на iх падобныя людзi, найбольш ведаюць шчасце.

Гэтыя лёгкiя, дурныя, далiкатныя i рухавыя душы, i тое, як яны пырхаюць, даводзяць Заратустру да слёз i песняў.

Я паверыў бы толькi ў такога бога, якi ўмее скакаць.

I калi я глядзеў на свайго д'ябла, я знайшоў у iм сур'ёзнасць, грунтоўнасць, глыбiню i ўрачыстасць; гэта быў Дух Цяжару, праз яго ўсё падае.

Забiваюць не гневам, а смехам. Устаньце, давайце заб'ём Дух Цяжару!

Я навучыўся хадзiць: з таго часу я дазваляю сабе бегаць. Я навучыўся лётаць: з таго часу не трэба, каб мяне штуршком зрушвалi з месца.

Цяпер я лёгкi, цяпер я лётаю, цяпер сябе бачу пад сабою, цяпер нейкi бог скача ўва мне.

Так сказаў Заратустра.

Пра дрэва на гары

Заратустрава вока змецiла, што адзiн хлопец пазбягае яго. I вось ён, калi аднаго разу ўвечары iшоў гарамi вакол горада, якi называўся Пярэстая Карова, раптам убачыў гэтага хлопца; той сядзеў, прыхiлiўшыся да дрэва, i стомленымi вачыма глядзеў у далiну. Заратустра дакрануўся да дрэва, каля якога сядзеў хлопец, i сказаў:

"Калi б я захацеў страсянуць гэтае дрэва рукамi, я не змог бы.

А вось вецер, якi мы нават не бачым, тузае яго i гне, куды хоча. Найгорш нас гнуць i тузаюць нябачныя рукi".

Хлопец устаў i сказаў, сумеўшыся: "Я чую Заратустру, а якраз я толькi што думаў пра яго".

Заратустра спытаўся: "Чаго ж ты палохаешся? З чалавекам адбываецца тое самае, што i з дрэвам.

Чым больш ён iмкнецца ўгору, да святла, тым мацней каранi яго iмкнуцца ў глыбiню зямлi, унiз, у змрок - у зло".

"Так, у зло! - усклiкнуў хлопец. - Як жа ты здолеў зяглянуць мне ў душу?"

Заратустра засмяяўся i сказаў: "Некаторыя душы нельга адамкнуць: на тое iх трэба спачатку выдумаць".

"Так, у зло! - зноў усклiкнуў хлопец. - Ты сказаў праўду, Заратустра. Я перастаў верыць самому сабе з таго часу, як памкнуўся ўгору, i нiхто ўжо цяпер не верыць мне. Як жа такое сталася?

Я мяняюся занадта хутка: маё "сёння" абвяргае маё "ўчора". Падымаючыся, я часта пераскокваю прыступкi, i гэтага не даруе мне нiводная прыступка.

Калi я ўгары, я заўсёды адчуваю сябе самотна. Нiхто не гаворыць са мною, холад адзiноты кiдае мяне ў дрыжыкi. Чаго ж мне трэба на вышынi?

Мая пагарда расце разам з запалам; чым вышэй я падымаюся, тым больш пагарджаю тым, якi падымаецца. Чаго ж мне трэба ўгары?

Мне брыдка за тое, што я падымаюся i што спатыкаюся! Я смяюся са сваёй задышкi! Як ненавiджу тых, якiя лётаюць! Як я стамiўся на вышынi!"

Тут хлопец змоўк. А Заратустра зiрнуў на дрэва, каля якога яны стаялi, i сказаў:

"Самотна стаiць на гары гэта дрэва, высока ўзнялося яно над чалавекам i над зверам.

I калi б яно загаварыла, не знайшлося б нiкога, хто зразумеў бы яго, - так вынёсла яно вырасла.

I вось яно чакае i чакае, - а чаго яно чакае? Так блiзка ссуседзiлася яно з хмарамi: цi не чакае яно першай маланкi?"

Калi Заратустра сказаў гэта, хлопец усклiкнуў, пляснуўшы рукамi: "Ты маеш рацыю, Заратустра. Я хацеў сваёй пагiбелi, калi iмкнуўся ўгору, i ты маланка, якое чакаў я! Паглядзi, што зрабiлася са мною, пакуль ты тут са мною: зайздрасць да цябе развалiла мяне!" - так гаварыў хлопец, горка плачучы. А Заратустра абняў яго i павёў за сабою.

I калi прайшлi яны крыху дарогi, загаварыў Заратустра: "Заходзiцца сэрца маё. Лепш за ўсякiя словы гавораць мне твае вочы, што табе пагражае небяспека.

Ты яшчэ не свабодны - ты толькi шукаеш свабоды. Стамiлi цябе твае пошукi i забралi твой сон.

Ты iмкнешся ў свабодную вышыню, зорак прагне твая душа. Але i благiя твае памкненнi прагнуць свабоды.

Твае дзiкiя сабакi рвуцца на волю; яны брэшуць ад радасцi ў сваiх падзямеллях, пакуль твой дух iмкнецца разбурыць усе вязнiцы.

Ты сам яшчэ вязень, прагны свабоды: мудрая душа ў такiх вязняў, але разам з тым падступная i нядобрая.

Свабодны духам павiнен ачысцiцца. Бо ў iм яшчэ шмат астрожнага змроку i цвiлi - вока яго павiнна ачысцiцца.

Так, я ведаю небяспеку табе. Але заклiнаю цябе сваёй любоўю i надзеяй: не адкiдай сваёй любовi i надзеi!

Высакародна ты любiш пакуль што, i высакародна любяць цябе, а твае нелюбы злосна зiркаюць табе ў плечы. Ведай, што высакародны ўсiм папярок дарогi.

"Добрым" таксама ён заважае; калi ж яны яго называюць добрым, дык гэтым самым хочуць прыняць яго з дарогi.

Высакародны хоча стварыць новае i новую цноту. Добры хоча захаваць старое, каб яно заставалася цэлае.

Але не ў тым небяспека высакароднаму, што ён зробiцца добры, а што знахабiцца, зробiцца перасмешнiкам i знiшчальнiкам.

Я ведаў высакародных, якiя страцiлi сваю найвышэйшую надзею. I вось цяпер яны ўзводзяць паклёпы на ўсе высокiя памкненнi.

I вось цяпер яны жывуць, зрываюць без сораму кароткiя ўцехi i ставяць перад сабою мiзэрныя мэты - не больш як на дзень выстарчае гэтых мэтаў.

"Дух - таксама салодкi шал" - так кажуць яны. I разбiлiся крылы ў iх духу, i цяпер ён поўзае ўсюды i апаганьвае ўсё, што грызе.

Калiсьцi яны мерылiся стаць героямi, сёння яны ласуны. Сёння смутак i жудасць - iм за герояў.

Але любоўю сваёй i надзеяй заклiнаю цябе: хавай героя ў сваёй душы! Як святыню хавай сваю найвышэйшую надзею!"

Так сказаў Заратустра.

Пра прапаведнiкаў смерцi

Ёсць прапаведнiкi смерцi, i на зямлi поўна людзей, якiм патрэбна пропаведзь агiды да жыцця.

Зямля кiшыць лiшнiмi, жыццё сапсавана процьмай жывых. О, калi б можна было абяцаннем "вечнага жыцця" вынадзiць iх з гэтага жыцця!

Прапаведнiкаў смерцi называюць "жоўтымi" або "чорнымi". А я хачу паказаць вам iх у iншых колерах.

Вось яны, гэтыя жахлiвыя, што носяць у сабе драпежнага звера i не маюць iншага выбару, акрамя пажады i самакатавання. Але i пажада iхняя - таксама самакатаванне.

Яны яшчэ нават не рабiлiся людзьмi, гэтыя жахлiвыя: няхай жа яны прапаведуюць агiду да жыцця i гiнуць самi!

Вось яны, сухотныя душою - толькi нарадзiлiся, а пачынаюць ужо памiраць i трызняць вучэннем пра стому i адмаўленне.

Яны вельмi хацелi б смерцi, дык давайце ж пахвалiм iх волю! Будзем асцярожныя, каб не ажывiць гэтых мерцвякоў i не пашкодзiць гэтыя жывыя трупы!