Иван Пташников - Тартак (на белорусском языке)

• Название: Тартак (на белорусском языке)
• Автор: Иван Пташников
• Жанр: Биографии и Мемуары

---

Пасля самалёты сталi заварочвацца над самай фермай...

Алёша згледзеў праз тын, як закалыхалася зялёная вулiца - далёка, аж да Панковага хлева; пачуў, як на могiлках нечым суха ўдарыла па зямлi, як мацi зноў схапiла яго i прыцiснула да сябе - недзе пад паху...

Не было чым дыхаць. Ад мацi запахла цёплай нажуткай i зямлёй. Алёшу схапiў кашаль...

Ён пачуў, што ляжыць нiц на мяхах, падвярнуў пад сябе галаву, i яму не дае дыхаць. Ён падняў галаву - уваччу закалыхалася высокая зялёная трава ля дарогi; паднiзам цiха загрукалi ў калдобiнах калёсы. З цёплага меха, у тым месцы, дзе ляжала галава i выбiлася ямка, запахла ўпараным ячменем, што стоўчанай груцай, i сырой травой - зайцавым гарохам i пырнiкам. Зайцаў гарох вострымi стручкама паўпiваўся ў шчаку, i яна цяпер балела, як паколатая.

Пасля Алёшу раптам стала холадна; заляскалi зубы. Ён тады сеў, падкорчыўшы пад сябе ногi...

Здалося, што яны едуць назад: конь, махаючы хвастом, iдзе назад, i Янук, седзячы на калёсах, падпёршы рукамi галаву, глядзiць назад, туды, адкуль яны ехалi... Тады Алёша пакруцiўся на возе. Лейцы даўна выехалi з-пад яго i зачапiлiся за ляжэйку. А можа, Наста прывязала iх, падышоўшы?.. Ён хацеў крыкнуць Насце, чаму яны едуць назад, але яе нiдзе не ўбачыў.

Пасля ён згледзеў, што мужчыны ўсе сядзелi на вазах. Падводы былi блiзка адна ля адной, як i ўчора вечарам, калi выязджалi з вёскi. Пярэднi цяпер ехаў Махорка: абмiнуў, мусiць, ноччу Боганчыкавага жарабка на сваiм Сiбiраку.

Развiднелася. Усюды было аж бела. Густы, стары, з павалам ельнiк, праз якi яны ехалi, здаваўся сiвым, як ад iнею; таўстыя, у абхват, елкi з камля былi шэрыя, што асiны.

Ля самай дарогi тырчалi высокiя яловыя пнi, упоравень з возам, старыя, тоўстыя; за iх чаплялiся, абдзiраючы восямi, калёсы. Ля пнёў была вiдаць сiвая зямля, кiдаўся ў вочы белы балотны сiпак i блiшчала вада - чыстая, здавалася, цвёрдая, што лёд; стаяла жоўтая, як салома, высокая, у рост чалавека, мятлiца - кустамi. Над мятлiцай вiсеў туман, белы, як снег.

У калдобах трашчала старое сучча; колы коўзалiся па iм, i калёсы кiдала з боку на бок.

Трасла дрыжыка, як трасца, Алёша соўгаўся на мяхах i не мог сагрэцца. Стала холадна ў рукi - у пальцы: яны пакрэплi i пачырванелi, як буракi. Ён хацеў саскочыць з калёс i пайсцi збоку, узяўшыся за ляжэйку, як Панок, але на траве была раса, што iней. Каб узяў толькi ды сеў конна на каня, з яго дык пара iдзе... Але не дадуць мужчыны - накрычаць.

Хутчэй бы паказалася сонца - адубееш.

Лес кончыўся адразу - выехалi на лог, усё роўна як з пунi на двор. Стала яшчэ больш вiдна i холадна; далёка ўперадзе над лесам, за ракой, зрабiлася белае-белае неба, аж сiняе, i ля самай зямлi лягла густая чырвоная паласа, доўгая, што выцягнулася. На яе не было як глядзець - рэзала ў вачах.

На разводы на мяхi ўзлез Панок; згорбiўся i закашляўся. Варушылася на возе, лежачы, Таня, круцiў у руках лейцы Янук, што вузел усё роўна развязваў. З-за Панковага каня былi вiдаць Боганчыкавы плечы; Боганчык сядзеў у самым перадку i глядзеў на жарабка.

- Не аставацца... Паганяйце... Здалёку ўсё вiдаць... Як на даланi... закамандаваў спераду Махорка, цiха i хрыпата.

Алёша схапiў за лейцы, але коней не пагналi - нi Боганчык, нi Панок. Тады Алёша азiрнуўся i ўбачыў, што Наста толькi цяпер выехала з лесу: змарыўся i астаецца Буланчык. Наста паганяе яго, iдучы ля аглабнi, лейцамi...

Далёка ззаду пачуўся стрэл; па лесе пайшло рэха - зашумела; пачакаўшы, пачалi страляць густа, са звонам, усё роўна што сыпалi з кошыка бульбу ў парожнiя калёсы.

- Не аставацца!.. Не трэба было даваць Буланчыку пiць. Напiўся, вiдаць, у Брадку з лужыны... Намэнчышся цяпер... - Махорка саскочыў з калёс з лейцамi ў руках, аглядаўся памiнутне назад.

Буланчык iшоў навыцяжку; было чуваць, як Наста сцёбае яго мокрымi лейцамi, калi ён даставаў траву.

Збоку, недзе ля Панковых калёс, азваўся ўзагнаны дзяркач. Зашыкала воддаль дзiкая качка, мусiць, на малых - вяла недзе iх у лес у Брадок, там, дзе, не сцiхаючы, краталася нiцая лаза. За нiцай лазой пад лесам у трысцi стаяў бацян i глядзеў на людзей i на падводы - выцягнуты, натапыраны, гатовы адразу ўзляцець з зямлi.

Ля дарогi на сушэйшым пайшлi белая мятлiца i крапiва, высокая, па самыя ляжэйкi, чаплялася i мачыла расой мяхi. На крапiве ляжала дробнае птушынае пер'е, намокла, папрылiпала да лiсця.

Пад лесам i воддаль ад дарогi вiсеў туман, падняўшыся ад зямлi. Турчэлi недзе далёка жабы; гудзеў дзiкi голуб, ззаду, на Брадку, у тым баку, дзе нядаўна стралялi. Каркалi вароны, рэдка i цiха, - у тумане iх не было вiдаць. Аднекуль дыхнула працiўным гарам ад торфу - хоць захлынiся. Яго, мусiць, прынясло з туманам - недзе недалёка гарэў лес. Пасля запахла травой, сухой, цёплай i свежай, як хлебам-перапечкай.

Неба на ўсходзе стала жоўтае; высака ўгары зрабiлася белае, як удзень. Уперадзе над самай дарогай зачырванеўся лес, i ў тым месцы на небе выскачылi хмаркi - у ружовыя i жоўтыя палосы. Далёка за елкамi паказаўся чырвоны бераг сонца, цьмяны, як уначы веташок: на яго можна было глядзець, не жмурачы вачэй. Здавалася, яно свецiць праз туман, як праз аснаваную жоўтую пражу. Пража мiтусiцца, калышучыся, усё роўна як хто яе, зблэчаную, папраўляе рукамi.

Пасля сонца адразу выбегла на чыстае. Шырокае, сплюснутае, яно адскочыла ад зямлi i, жаўцеючы, стала дрыжаць i пералiвацца, што жалеза агнём, калi яго дастануць у кузнi з горна з-пад гарачага вуголля. Знiклi чырвоныя хмаркi, як згарэлi ўсё роўна. Елкi зрабiлiся вострыя, што iголкi.

Уперадзе на дарозе нiчога не было вiдаць ад сонца. Над логам папоўз угару туман; цяпер ён быў як разасланы збольшага на стале суравы абрус, што накрываў хлеб, вялiкiя круглыя буханкi. Пад iм ля дарогi загарэлiся чырвоныя дудкi ад старога шчаўя - здавалася, i травы iнакшай на лагу не было, адно шчаўе.

Ззаду над самым лесам вiсеў месяц. Яны ўжо ад'ехалi логам далёка, i месяц быў добра вiдаць: белы, што глiнка, пацямнеў толькi збоку, сцiраўся.

Уперадзе цераз дарогу - над Боганчыкавымi калясьмi - пераляцела дзiкая качка - памалу, чуць несла цяжкае валлё, выставiўшы ўперад, як падплятанку, дзюбу i ледзь кратаючы крыллем. Здавалася, сарвецца на зямлю.

У нiцай лазе крычаў i крычаў дзяркач. Недзе ў самым кутку над логам зноў глуха каркалi вароны, што ўвосень дома на загуменнi.

Сонца паменшала, пабялела; зверху над iм ляглi, выцягнуўшыся, чорныя тулягi. На лагу было яшчэ больш холадна. Крэплi рукi - не бралi лейцаў - i шчыпала за вушы, як у мароз. З рота iшла пара i вiсела над калясьмi, што кудзеля. Туман падымаўся высока, уровень з лесам, i рудзеў - палосамi.

Тарахцелi калёсы, i скрыпелi драбiны; чыркалi дразды на лагу ў альшэўнiку, i шыпелi сiваваронкi ля дзвюх старых дуплаватых асiн - мусiць, ля гнёздаў.

Моклi, дастаючы да травы, спушчаныя з ляжэйкi ногi; на iх налiпала халоднае насенне ад мятлiцы, дробнае, што аўсюк.

Ззаду калёсы дагнаў Буланчык; выцягнуў шыю i даставаў з-пад меха зайцаў гарох, адвесiўшы губу i бразгаючы цуглямi. З-пад грывы, чорнай i мяккай, што воўна, глядзелi ў бакi вялiкiя i круглыя блiскучыя вочы. Збоку ля калёс па траве, узяўшыся рукой за ляжэйку, iшла Наста; другой рукой яна трымала паднятую вышай калень спаднiцу. З-пад спаднiцы ў яе была вiдаць белая палатняная кашуля - мокрая з самага нiзу ад расы i з дробным насеннем ад мятлiцы. Шчокi ў Насты былi чырвоныя, заружавелiся, што ля печы; яна выцiрала рогам белай хусткi лоб: мусiць, угрэлася, паганяючы Буланчыка.

Алёшу было здалося, што пацяплела на возе. Запахла з дарогi з-пад ног у каня сухiм сенам.

Канчаўся лог. Уперадзе блiзка быў лес - здалёку былi вiдаць чырвоныя, што ад агню, сосны.

Далёка, у канцы логу, з правага боку, была рака; там густа расла лаза усё роўна як зграблi ў вал сухое сена i яно ляжала цяпер ворахам. Над ракой нахiлiлiся старыя вольхi; з-за iх вытыркалiся востранькiя елкi; вiдаць быў i белы дробны бярэзнiк - за ракой. Там было балота.

Пасушэла; дыхнула аднекуль з зямлi духам, што з хаты; запахла сырым пяском, усё роўна як з ям ля вёскi.

Захацелася есцi - блiноў з бульбы, якiя мацi пякла кожную ранiцу, устаўшы такой парой.

Павузела дарога, пачаўся малады, густы сасновы лес. Ён, мусiць, iшоў гарой аж за Пунiшча, адступаючы ад яго, як баючыся; пасля паварочваў пад Дальву i цямнеў здалёку, чорны, што ноч. Там пачынаўся Палiк. З Дальвы да Палiка далёка... З Дальвы туды рэдка хадзiлi.

Ля самай дарогi рос верас, высокi, стары i руды; чапляўся дудкамi за атосы - яны аж звiнелi.

У каляiнах быў пясок, сухi, жоўты i глыбокi; у яго хавалiся колы, i конь iшоў навыцяжку. Ехалi памалу.

На самай гары, справа, дзе недалёка ўнiзе была рака, рос невысокi сасняк; над iм паказалася сонца i пачало калоцца ў вочы. З неба з'ехалi хмары: днём зноў стане пячы сонца, як учора.

Мужчыны пазлазiлi з вазоў i iшлi ля Боганчыкавых калёс. Пярэднi iшоў Махорка. З мяхоў злез i Янук, узяўся за ляжэйку i трымаў у руцэ лейцы. Ззаду зноў не было чуваць Насты - асталася.

З-пад калёс падымаўся пыл, мяккi, як з-пад падсiтка, i лез у горла. Было чуваць, як цiха кашляе Панок: зацiскаў, мусiць, рот.

Збоку за ракой недзе далёка загудзела, цяжка, з натугай, усё роўна як пад гару iшлi леспрамгасаўскiя машыны з гружонымi прычэпамi.