Жан Сартр - Начальнiкава дзяцiнства (на белорусском языке)

• Название: Начальнiкава дзяцiнства (на белорусском языке)
• Автор: Жан Сартр
• Жанр: Проза

---

Неўзабаве ён навучыўся не паддавацца дыскусiям; Гiгар, якi быў усяго толькi рэспублiканец, засыпаў яго заўвагамi, i Люсьен спачатку яго ветлiва слухаў, але пасля - адключаўся. Гiгар усё гаварыў i гаварыў, а Люсьен ужо нават не глядзеў на яго: ён разгладжваў на штанах складку цi пазiраў на дзяўчат, забаўляючыся цыгарэтным дымком i выпускаючы з яго колцы. Праўда, ён усё роўна крыху яшчэ чуў Гiгаравы словы, але раптам яны страчвалi вагу i слiзгалi па iм, здаючыся нiкчэмнымi i пустымi. Нарэшце Гiгар, вельмi ўражаны, змаўкаў таксама.

Люсьен расказаў пра сваiх новых сяброў бацькам, i пан Флёр'е запытаўся, цi не збiраецца ён таксама пайсцi ў камелоты. Люсьен завагаўся i сур'ёзна сказаў:

- Мяне спакушае гэтая думка, яна сапраўды вельмi мяне спакушае.

- Люсьен, прашу цябе, не рабi гэтага, - пачала малiць мацi, - яны такiя неспакойныя, а няшчасцю нядоўга здарыцца. Цi ты хочаш, каб цябе аддубасiлi цi пасадзiлi ў турму?

Люсьен адказаў непакорнай усмешкай, i пан Флёр'е яго падтрымаў.

- Дарагая, дай яму вырашаць самому, - ласкава прамовiў ён, - няхай робiць, як сам думае; праз гэта таксама трэба прайсцi.

З гэтага дня, як здалося Люсьену, бацькi пачалi ставiцца да яго з пэўнай павагай. I ўсё-такi ён не рашаўся; апошнiя тыднi яго шмат чаму навучылi: ён перабiраў у памяцi лагодную бацькаву зацiкаўленасць, трывогi панi Флёр'е, з кожным днём усё большую пашану ў Гiгара, Лемарданаў напор, нецярплiвасць Рэмi i, кiваючы галавой, казаў сабе: "Гэта не жартачкi!" Ён меў доўгую размову з Лемарданам, i той выдатна зразумеў яго довады, пагадзiўшыся, што спяшацца не варта. У Люсьена яшчэ здаралiся прыступы нуды: часам, калi ён сядзеў на лаве ў кавярнi, у яго ўзнiкала ўражанне, што ён усяго толькi дрыготкая студзянiстая кашыца, i шумлiвая сумятня камелотаў здавалася яму абсурднай. Але ў iншыя моманты ён адчуваў сябе цвёрдым i важкiм, як камень, i быў амаль шчаслiвы.

У бандзе яму пачувалася ўсё лацвей i прывольней. I аднойчы ён праспяваў "Рэбекiна вяселле", якое пачуў на мiнулых канiкулах ад Эбрара. Хлопцы заявiлi, што гэта было вельмi пацешна. Тады, натхнiўшыся, Люсьен выдаў некалькi з'едлiвых заўваг у адрас жыдоў i сказаў пра Берлiяка, якi быў вялiкi жмiнда:

- А я вось i думаў увесь час: i чаго гэта ён такi скупенда, гэта ж немагчыма быць гэткiм скупендам. А потым сцямiў: ён жа з iхняга племя.

Усе зарагаталi, i Люсьена раптам ахапiла гарачая ўзбуджанасць: ён адчуў сапраўдную нянавiсць да ўсiх жыдоў, i ўспамiн пра Берлiяка быў яму глыбока непрыемны. Лемардан зiрнуў яму ў вочы i сказаў:

- Ты сумленны француз.

Потым хлопцы часта прасiлi Люсьена: "Ану, Флёр'е, раскажы нам якую фацэцiю пра жыдоў", - i Люсьен расказваў жыдоўскiя гiсторыi, якiя некалi чуў ад бацькi; варта яму было пачаць з адмысловаю iнтанацыяй: "Зустрракае аднойцы Лефi Плюма..." - i сяброў ужо апаноўвала весялосць. Аднойчы Рэмi з Патнотрам расказалi, як сустрэлi на набярэжнай Сены аднаго алжырскага жыда i як той жудасна напалохаўся, калi яны рушылi на яго з такiм выглядам, нiбыта збiраюцца скiнуць у ваду.

- Я тады падумаў сабе, - сказаў пад канец Рэмi, - шкада, што з намi няма Флёр'е.

- А можа, якраз i добра, што не было, - перапынiў яго Дэсперо, - а то ён мог бы сапраўды шпурлянуць яго ў раку.

Люсьен не меў сабе роўных вызначаць жыдоў па адной толькi форме носа. Калi яны гулялi з Гiгарам, ён штурхаў яго локцем i цiха казаў:

- Толькi не азiрайся: той карантышка-таўстун, ззаду, - з iхнiх.

- Ну i ну, - здзiўляўся Гiгар, - ды ў цябе на iх нюх!

Фанi таксама цярпець не магла жыдоў. Аднойчы ў чацвер, калi яны ўсе чацвёра сядзелi ў пакоi ў Мод, Люсьен заспяваў "Рэбекiна вяселле". Фанi памiрала ад смеху i ледзь выцiскала з сябе: "Вой, хопiць, хопiць, бо я зараз нацурчу ў штаны", - а калi ён скончыў, зiрнула на яго шчаслiвым i амаль пяшчотным поглядам.

У пiўной "Пальдэр" з Люсьена нарэшце пачалi на гэту тэму пакеплiваць. Кожны дзень знаходзiўся нехта, хто нiбы незнарок прамаўляў: "Наш Флёр'е, якi так любiць жыдоў..." або: "Леон Блюм, вялiкi Люсьенаў сябар..." - а ўсе астатнiя, затаiўшы подых i разявiўшы рот, з захапленнем чакалi. Люсьен чырванеў i, грукнуўшы па стале, крычаў: "Ну, вашу так!.." - i ўсе заходзiлiся ад смеху, кажучы: "Во пайшоў, во пайшоў! Ды не пайшоў: пабег!"

Люсьен часта хадзiў з хлопцамi на розныя палiтычныя сходы, дзе чуў прафесара Клода i Максiма Рэал дэль Сарта. Вучоба праз такiя новыя абавязкi, вядома, крыху цярпела, але таму што, як бы там нi было, разлiчваць на поспех ва ўступных экзаменах у Цэнтральную Вышэйшую школу Люсьену ў той год не даводзiлася, то i пан Флёр'е глядзеў на ўсё гэта памяркоўна.

- Нiчога, - казаў ён жонцы. - трэба нарэшце i яму навучыцца мужчынскай прафесii.

Пасля падобных сходаў галава ў Люсьена i ягоных сяброў гарэла, i яны пачыналi выкiдаць розныя хлапечыя штучкi. Аднойчы, гуляючы ўдзесяцёх па Сэнт-Андрэ-Дэзар, яны напаткалi нейкага невысокага смуглявага мужычка, якi пераходзiў вулiцу, чытаючы "Юманiтэ". Яны прыцiснулi яго да сцяны, i Рэмi загадаў:

- Ану, кiнь газету.

Тып хацеў быў занатурыцца, але Дэсперо шмыгнуў яму за спiну i ўзяў рукамi ў замок, а Лемардан магутнаю пяцярнёй выдраў газету ў яго з рук. Усё гэта выглядала дужа пацешна. Мужычок пачаў разлютавана дрыгаць у паветры нагамi i з нейкай дзiўнаю iнтанацыяй закрычаў: "Пусцiце мяне, пусцiце мяне!" - а Лемардан тымчасам спакойна раздзiраў газету на кавалкi. Аднак калi Дэсперо выпусцiў тыпчыка, справа пачала псавацца: той кiнуўся на Лемардана i збiраўся ўжо яго ўдарыць, але Рэмi своечасова ўляпiў яму добрага грымака амаль у самае вуха. Тып адляцеў да сцяны i, зiрнуўшы на ўсiх злым вокам, прамовiў:

- Паскудныя французы!

- Паўтары, што ты сказаў, - халодным голасам спытаў Маршэсо.

Люсьен зразумеў, што зараз адбудзецца што-небудзь кепскае: Маршэсо не дапускаў жартаў, калi гаворка заходзiла пра Францыю.

- Паскудныя французы! - зноў прамовiў чужынец.

У той жа момант на яго абрушыўся жудасны ўдар. Мужык схiлiў галаву, рынуўся наперад i загарлаў:

- Паскудныя французы, буржуi паскудныя, каб вы падохлi ўсе, усе, усе! - i яшчэ цэлы паток розных нечуваных абраз, з такою нянавiсцю, якой Люсьен раней не мог сабе ўявiць.

Тады хлопцы страцiлi астатняе цярпенне i вымушаны былi ўзяцца за мужычка ўсёй талакой, каб задаць яму добрага дыхту. Праз пэўны час яны нарэшце яго пусцiлi: тып прывалiўся да сцяны i ледзь стаяў на нагах, ад удара кулаком у яго зацякло правае вока. Стамiўшыся бiць, хлопцы стаялi вакол i чакалi, калi ён упадзе. Але тып скрывiў рот i плюнуў.

- Паскудныя французы. - прамовiў ён.

- Ты што, хочаш яшчэ, - спытаў Дэсперо, цяжка пераводзячы дых.

Тып нiбы не пачуў: ён з выклiкам глядзеў на хлопцаў сваiм ацалелым вокам i паўтараў:

- Паскудныя французы, паскудныя французы!

На хвiлiну хлопцы завагалiся, i Люсьен зразумеў, што яны зараз адступяцца. I тады ў яго выйшла неяк само сабой: ён скочыў наперад i з усяе сiлы ўдарыў. Пад рукой нешта хрупнула, мужычок млява i здзiўлена зiрнуў на яго i прабалбатаў:

- Паскуды...

Але яго набрынялае ад удара вока раптам шырока расплюшчылася, агалiўшы чырвонае вiрла без зрэнкi, ён упаў на каленi i змоўк.

- Цякаем, - цiха крыкнуў Рэмi.

Яны кiнулiся бегчы i спынiлiся толькi на плошчы Сэн-Мiшэль: нiхто за iмi не гнаўся. Яны паправiлi гальштукi i прычасалi адзiн аднаго пяцярнёй.

За рэшту вечара хлопцы нi разу не згадалi пра тое, што адбылося, былi адзiн з адным надзвычай ветлiвыя i пакiнулi тую сарамлiвую рэзкасць, якою звычайна прыхоўвалi свае пачуццi. Яны гутарылi памiж сабою пачцiва, i Люсьен падумаў, што ўпершыню, вiдаць, бачыць iх такiмi, якiя яны ў сваiх сем'ях. Сам ён таксама адчуваў сябе ўзрушана: у яго зусiм не было звычкi бiцца пасярод вулiцы з рознымi там нягоднiкамi. I ён з пяшчотай падумаў пра Фанi i Мод.

Уначы сон доўга не iшоў да яго. "Я больш не магу ўдзельнiчаць у iх вылазках як аматар, - падумаў ён. - Цяпер, калi ўсё ўзважана i абдумана, я мушу падзялiць iх адказнасць". Паведамляючы гэтую добрую навiну Лемардану, ён адчуваў сябе важна i амаль набожна.

- Вырашана, - сказаў ён, - я з вамi.

Лемардан ляпнуў яго па плячы, i ўся банда адсвяткавала падзею, выпiўшы некалькi добрых бутэлек. Да iх зноў вярнуўся звычайны грубавата-вясёлы настрой, але пра ўчорашняе здарэнне яны не гаманiлi. I толькi перад тым як расстацца, Маршэсо нiбы мiж iншым сказаў Люсьену:

- У цябе выдатны накаўтуючы ўдар.

- Гэта быў жыд! - адказаў Люсьен.

Праз два днi, iдучы на спатканне з Мод, Люсьен прыхапiў тоўсты трысняговы кiй, куплены напярэдаднi ў краме на бульвары Сэн-Мiшэль. Мод адразу ўсё зразумела.

- Значыць, такi ўступiў, - сказала яна, зiрнуўшы на кiй.

- Уступiў, - усмiхаючыся, адказаў Люсьен.

Мод, вiдаць, гэта ўсцешыла; асабiста яна мела большую прыхiльнасць да iдэй левых, але ўвогуле прытрымлiвалася шырокiх поглядаў. "Па-мойму, ва ўсiх партыях ёсць нешта добрае", - сказала яна. У той вечар яна часта казытала Люсьену патылiцу i называла яго сваiм камелоцiкам. На наступным спатканнi, суботнiм вечарам, Мод паскардзiлася, што адчувае сябе стомленаю.

- Я, напэўна, пайду дадому, - сказала яна, - але ты, калi абяцаеш мне быць рахманым, можаш пайсцi са мной: ты будзеш трымаць мяне за руку i будзеш вельмi ласкавы са сваёй маленькаю Мод, якой усё так балiць. I будзеш расказваць мне розныя гiсторыi.