Владимир Шитик - Агеньчык у цемры (на белорусском языке)

• Название: Агеньчык у цемры (на белорусском языке)
• Автор: Владимир Шитик
• Жанр: Научная Фантастика

---

Толькi тады азваўся Скрут. Ён гаварыў шэптам, i Балаш не адразу ўцямiў, што да чаго.

- Якi карабель? - перапытаў ён. Не адказваючы, Скрут нахiлiўся над абрывам i апусцiў трос. Балаш зiрнуў уверх i жахнуўся: нават праз пластык гермашлема было вiдаць, як збялеў твар таварыша. Таропка перабiраючы рукамi, ён iмклiва ўзляцеў угару. З плато адкрываўся шырокi краявiд. Балаш круцiў галавой, дзiвячыся, што магло ўразiць Скрута. Ён нiчога не заўважаў - тыя ж скалы, што яны бачылi i ўнiзе, хiба толькi большыя.

Тады Скрут нарэшце загаварыў выразна:

- Глядзi! - i працягнуў руку.

Балаш зiрнуў i ледзь стрымаў воклiч. Там, сярод каменных сцен цяснiны, прысыпаны абвалам, ляжаў доўгi сiгарападобны корпус зоркалёта. Яны, касманаўты, у гэтым памылiцца не маглi, нават разглядаючы яго здалёк.

Балаш i Скрут падышлi блiжэй. Зоркалёт быў стары, такiя будавалi яшчэ ў пазамiнулым стагоддзi. Цяпер гэта была куча металiчнага лому.

- Трэба было б паглядзець усярэдзiне, - сказаў Балаш, пазiраючы на пустыя праёмы дэфармаваных iлюмiнатараў i ўваходных люкаў.

- Наўрад цi знойдзем там што... - адказаў Скрут. - Агонь, як смерч, пранёсся па адсеках.

Балаш бачыў i сам, што рубка, дзе павiнны былi захоўвацца матэрыялы экспедыцыi, ляжала ў баку ад асноўнага корпуса, пачарнелая, сплюшчаная.

Яны пахадзiлi вакол мёртвага гiганта, спрабуючы вызначыць, што гэта за зоркалёт, каб прынесцi на Зямлю апошнюю вестку пра яго трагiчны лёс. Але i гэтага не было. Корпус аплавiўся, як лядзяш пад веснавым сонцам.

Яны маўклiва пастаялi крыху i пайшлi назад, уражаныя страшнай карцiнай гiбелi. I калi адышлi ўжо далёка, Скрут раптам спынiўся.

- Але што тады свяцiлася? - запытаўся ён.

- Сапраўды, - згадзiўся Балаш i прыпынiўся таксама. - А ты ўпэўнены, што гэта менавiта тут?

- Не... Хаця агеньчык павiнен мець нейкае дачыненне да карабля. Цяпер я ў гэтым не сумняваюся.

Балаш зiрнуў па баках. Горы, скалы, каменнi, сярод якiх ужо не вiдаць i зоркалёта. I зоркi зверху не такiя яркiя, як уначы, аднак прыкметныя ў разрэджаным атмасферным покрыве планеты.

- Вазьмi арыенцiр, - параiў ён Скруту, якi таксама спрабаваў нешта ўбачыць у наваколлi.

Скрут здзiўлена сказаў:

- Гэта ўбаку, бадай, з кiламетр...

- Пойдзем хутчэй, - адказаў Балаш. - Баюся, не паспеем дацямна.

Дарога была пакручастая. Мiнула яшчэ з паўгадзiны, калi Балаш сказаў:

- Недзе тут.

Каменны гушчар, здалося, стаў яшчэ больш непраходны. Наўрад цi можна было ў iм што заўважыць, i Скрут недаверлiва спытаў:

- Тут?

На гэты раз яны не памылiлiся. Выпадкова зiрнуўшы на вяршыню абрывiстай, быццам ссечанай, скалы, Балаш ускрыкнуў. Там было нешта падобнае на пячору. Уваход, нiбыта зашклёны, цьмяна паблiскваў, адлюстроўваючы скупыя барвовыя промнi надвячоркавага свяцiла.

Спатрэбiлася яшчэ з паўгадзiны, пакуль Балаш са Скрутам дабрылi да месца, ад якога можна было дабрацца да пячоры. Угару вяла вузкая палоска, параўнаўча чыстая ад завалаў i, здавалася, сям-там падпраўленая - на схiле былi нiбы вырубленыя ў скалах прыступкi. Моўчкi людзi лезлi на гару. А ёй не было канца.

Пячора адкрылася раптоўна - дарога вывела Скрута i Балаша на невялiкую пляцоўку перад уваходам у яе.

- Будан... - шапнуў Скрут.

- Сакля... - сказаў Балаш.

Перад iмi стаяла сцяна. Гладкая i роўная, авальнай формы, яна паблiсквала адлюстраваным святлом, нiбы адшлiфаваны агат.

Стомленыя крутой дарогай, людзi стаялi перад дзiўнай пабудовай, не разумеючы, што гэта.

- Маяк, - выказаў здагадку Скрут.

- Для каго? - Балаш ва ўсiм хацеў бачыць сэнс.

Менавiта ў маяку ён яго не ўбачыў. Ён паўтарыў пытанне:

- Для каго? Да карабля не меней кiламетра, i яго не вiдно адсюль. Хто ставiць знакi, якiя нiчога не гавораць?

- Можа, маяк быў пастаўлены кiмсьцi раней? Астралётчыкi заўважылi яго сiгналы, павялi сюды зоркалёт i неспадзявана тралiлi ў аварыю. Думаю, гэта слушна.

- Хутчэй рамантычна. А слушна?.. - Балаш пакiваў галавой. - Нагадвае стары касмiчны дэтэктыў.

Звычайна нешматслоўны, Балаш раптам зрабiўся гаваркi. Скрут са здзiўленнем адзначыў гэтую перамену ў паводзiнах таварыша. Вiдаць, i яго знаходка вывела з раўнавагi.

- Што гадаць. - Скрут пастукаў па чорнай сцяне кулаком, насцярожана прыслухаўся, недаверлiва паглядзеў на сваю руку, якая ў пальчатцы скафандра выглядала тоўстай i кароткай, i няўпэўнена сказаў: - Пустата.

Балаш падышоў да сцяны, сам пастукаў.

- Будзем ламаць? - запытаў Скрут.

- Зламаць проста. А што там? Хто рабiў, навошта? Ты можаш мне сказаць? Не? Дык цi маем мы права разбураць?

Скрут адчуў, што логiка Балаша пачала яго раздражняць. Калi так думаць, то нельга нават на чужыя планеты апускацца. Раптам што пашкодзiш. I, стрымлiваючы злосць, Скрут павольна, стараючыся таксама быць лагiчным, загаварыў:

- Маем. Маем права. На планеце няма жыцця. Толькi рэшткi зямнога зоркалёта. Гэтая сцяна мае да яго нейкае дачыненне. Калi гэта нават чужы маяк, то ён мог паслужыць прычынай гiбелi зямлян. Мы проста абавязаны даведацца, што гэта такое!

Балаш слухаў не пярэчачы. Калi Скрут скончыў, ён, згаджаючыся, сказаў:

- Адыдзi, схавайся.

- Давай я, - запратэставаў Скрут. - Табе весцi планеталёт. I ўрэшце... Я заўважыў агеньчык.

- Права першаадкрывальнiка? - усмiхнуўся Балаш. - Згодзен.

Сцяна сапраўды аказалася шкляная. Толькi шкло было спецыяльнае. Цвёрдае, трывалае, здольнае вытрымаць моцны ўдар. Ультрагукавым нажом Скрут выразаў праход i прасунуў галаву. Ужо наступiў вечар, i ў сярэдзiне пячоры панаваў змрок. Скрут пакруцiў галавой. Зазначыў, што праз гэта шкло праменнi святла iдуць толькi ў адным напрамку - знутры, i калi вочы прывыклi, ён у дальнiм кутку заўважыў нейкае ўзвышэнне. А на iм... У Скрута моцна забiлася сэрца.

- Балаш, - паклiкаў ён сябра i ўвайшоў у пячору.

Ён не памылiўся. Гэта было ложа, а на iм у скафандры ляжаў... чалавек. Ён быў нежывы, i, вiдаць, даўно. Скрут памкнуўся быў расшпiлiць скафандр на чалавеку. Балаш спынiў яго:

- Не трэба...

Скрут падумаў, што сапраўды гэтаму землянiну ўжо нiчым не дапаможаш. Ён пастаяў, патрымаў руку на яго плячы, нiбы развiтваючыся назаўсёды, i пайшоў аглядаць пячору.

Стала ўжо зусiм цёмна. Балаш уключыў лiхтар. Пячора была амаль пустая. Няроўныя каменныя сцены, такi ж каменны ложак. Побач нешта падобнае на стол. Сям-там Скрут заўважыў раскiданы iнструмент, дэталi, вузлы прыбораў, машын.

- Тут павiнна быць сховiшча... - уголас падумаў ён.

- Так... - згадзiўся Балаш. - Чалавек пражыў у пячоры нямала. Ён недзе трымаў свае прыпасы. Яшчэ павiнна быць недзе рэгенерацыйная ўстаноўка. Без яе ён доўга не вытрываў бы.

Сховiшча было побач з ложкам. Знайшоўшы яго, Балаш зноў падышоў да зямлянiна. Доўга-доўга стаяў над iм, потым працягнуў руку i дакрануўся да яго ног. Пад нячуткiмi ад таўшчынi ахоўнага касцюма пальцамi аказалася пустата. Балаш адышоў i доўга глядзеў праз празрыстую адсюль сцяну ў чорную ноч. Потым, не абарочваючыся, папрасiў:

- Пашукай... Павiнны быць дзённiкi.

Скрут не здагадаўся, што так уразiла таварыша, i, аглядаючы нiшы, раз-пораз кiдаў на яго няўцямныя позiркi.

- Вось, - нарэшце знайшоў ён касеты з крышталiкамi, на якiх касманаўты звычайна запiсвалi ўсё, што лiчылi вартым увагi.

Скрут патрымаў iх у руках, нiбы ўзважваючы, яшчэ раз зазiрнуў у нiшы i закуткi пячоры i спытаў:

- Пачытаем на караблi?

- Тут, - сурова выгукнуў Балаш.

Скрут здзiвiўся незвычайнай суровасцi, якая прагучала ў яго голасе. Але згадзiўся i сеў на камень, што, напэўна, некалi служыў гаспадару сталом. Потым уставiў крышталiкi ў гуказдымальнiк, якi за многа дзесяцiгоддзяў iстотна не змянiў сваёй канструкцыi, падключыў рацыю, каб можна было чуць запiс у шлемафонах, i сказаў:

- Гатова...

Толькi тады Балаш павярнуўся да святла - рэзкi, рашучы.

- Уключай! - загадаў ён i пайшоў да ложка. Так i стаяў ён увесь час, пакуль зямлянiн няспешна расказваў пра сваё жыццё.

А ў Скрута не хапiла адвагi стаць побач з iм - ён не мог глядзець на рэшткi гэтага чалавека, чый раздумны голас прыглушана i павольна гучаў у шлемафоне.

Невыносна замаруджана цяклi хвiлiны, раскрываючы вялiкую трагедыю зоркалёта i таго, хто застаўся адзiн з вялiкага экiпажа.

"...Перада мной выбар, - нiбы раячыся з субяседнiкам, гаварыў астралётчык, - памерцi зараз цi паспрабаваць жыць... Я не агаварыўся. Iменна паспрабаваць. Гэта жыццё не прынясе мне радасцi. Я не змагу калi-небудзь вярнуцца на Зямлю. Пра мяне, напэўна, нiколi нiхто нават не даведаецца наўрад цi якi карабель забрыдзе ў гэты раён. Я не змагу нават выбрацца з пячоры - косцi абедзвюх ног раструшчаны ў час катастрофы. Я не магу сам сабе зрабiць аперацыю, бо калi змог бы вытрываць боль, то трэба мець яшчэ герметычную камеру - яе таксама няма. Такiм чынам мая будучыня - адзiнота, нерухомасць, безнадзейнасць. Але я не прымаю смерць. Пакуль я магу - я павiнен жыць. Не таму, што iнстынкт мацнейшы за волю i я чапляюся за жыццё. Я павiнен жыць, бо я - чалавек i ў мяне яшчэ дзейнiчае мозг..."

Скрут слухаў i ўяўляў сабе разбiты выбухам зоркалёт, мёртвую планету i адзiнокага скалечанага чалавека, якому шчаслiвы, а хутчэй нешчаслiвы выпадак падараваў жыццё i якому належала пакутаваць ад бездапаможнасцi i бяссiлля доўгiя-доўгiя днi, месяцы, гады.