Вера Смирнова - Героi Элады (З мiфаў старажытнай Грэцыi) (на белорусском языке)

• Название: Героi Элады (З мiфаў старажытнай Грэцыi) (на белорусском языке)
• Автор: Вера Смирнова
• Жанр: История

---

Зачараваныя гэтай прыгажосцю i багаццем, Язон i яго таварышы спынiлiся каля аднаго з палацаў i моўчкi азiралiся па баках. У гэты час адчынiлiся высокiя дзверы, i ў двор выйшла дзяўчына ў доўгiм чорным адзеннi. Гэта была Медэя, малодшая дачка Ээта. Убачыўшы незнаёмцаў каля сваiх дзвярэй, яна спалохалася i закрычала. На крык выбегла з палаца яе сястра Халкiопа, жонка забiтага Фрыкса. Сыны Фрыкса кiнулiся да мацi, i яна з плачам абняла iх. Яны расказалi Халкiопе, чаму вярнулiся ў Калхiду, i паказалi ёй на сваiх спадарожнiкаў. Язон прывiтаў Халкiопу i папрасiў, каб яна памагла iм. Медэя стаяла збоку i не ўдзельнiчала ў размове, але яе чорныя вочы не адрывалiся ад твару Язона, i тайная пяшчота да гэтага чужога чалавека раптам ахапiла яе з незразумелаю сiлай.

Мiж тым цар, даведаўшыся, што прыехалi ўнукi i з iмi нейкiя чужаземцы, прыслаў слугу паклiкаць усiх да сябе.

Са страхам увайшлi арганаўты ў вялiкi палац, не ведаючы, што iх чакае.

У вялiкай прыгожай зале за сталом на пазалочаным крэсле, пакрытым звярынай шкурай, сядзеў цар Калхiды i абедаў. Ён сустрэў арганаўтаў няветлiва, ледзь кiўнуў галавой i сказаў:

- Будзьце гасцямi, калi прыйшлi. - I, нахмурыўшыся, спытаў у старэйшага сына Фрыкса: - Што прымусiла вас вярнуцца?

Юнак расказаў пра караблекрушэнне i пра тое, як яго i братоў выратавалi арганаўты, якiя плылi ў Калхiду.

- Чаго? - было кароткае пытанне.

Сын Фрыкса збянтэжыўся, паказаў на Язона i назваў яго iмя:

- Цар Iолка загадаў яму раздабыць залатое руно, якое пакiнуў у цябе мой бацька.

- Выдумкi! - грымнуў у адказ Ээт. - Я вас бачу наскрозь, дзецi элiнскага беглага царэвiча! Вы знайшлi сабе абаронцу сярод сваiх родзiчаў i вярнулiся, каб адабраць у мяне царства! Вы прывялi сюды гэтых воiнаў i пасадзiлi за мой стол, як гасцей, каб я не мог забiць iх! Прэч адсюль, пакуль вы жывыя, пакуль я не загадаў схапiць вас усiх да аднаго!

Запальчывы Тэламон усхапiўся са свайго месца i закрычаў:

- Не смей зневажаць нас, варвар*!

* Варвар - варварамi старажытныя грэкi i рымляне называлi ўсiх чужаземцаў.

Але Язон спынiў яго дужаю рукою, выйшаў з-за стала i сказаў цару спакойна:

- Мы праплылi тры моры, мiнулi шмат краiн. Нас прасiлi застацца жыць на Лемнасе; мы перамаглi бебрыкаў; мы знiшчылi велiканаў з Мядзведжай гары. Калi б нам патрэбна была зямля, навошта нам было плыць так далёка? Не хвалюйся, нам не патрэбна тваё царства. Мы прыплылi сюды па залатое руно. Але мы не жабракi i не разбойнiкi. Мы ўмеем трымаць зброю ў руках i гатовы паслужыць табе за руно. Калi ў цябе ёсць ворагi, пашлi нас бiцца з iмi. Клянуся, мы зможам заваяваць залатое руно.

Цар задумлiва слухаў Язона. Ён прыкiдваў: схапiць Язона сiлай зараз жа цi загубiць хiтрасцю?

Потым сказаў:

- Сваiх ворагаў я забiваю сам, мне не патрэбна дапамога чужаземцаў. Я зусiм не даражу залатым руном i мог бы падарыць яго табе, ды баюся гэтым падарункам варвара пакрыўдзiць смелых падарожнiкаў. Я дам табе магчымасць зарабiць руно. У мяне ёсць два прыгожыя i магутныя валы - мне падарыў iх божы майстар Гефест, i ёсць пустое поле, дзе нiчога не расце. Запражы маiх валоў, узары гэтае поле, засей яго, i, калi поле зарунее, ты атрымаеш тое, што табе належыць.

Язон здзiвiўся такому простаму даручэнню i падумаў, цi няма тут якога каварства.

Ээт усмiхнуўся:

- Бачу я, ты лiчыш гэту работу простай i ганебнай для сябе. Дарэмна! Гэтая работа вельмi цяжкая, не кожны выканае яе. Я не ведаю, герой, цi хопiць у цябе сiлы справiцца з ёю.

I ён так паглядзеў на Язона, што арганаўт задрыжаў i зразумеў, што работа не такая простая, як яму здалося спачатку.

- Iдзi цяпер на свой карабель, - гаварыў далей Ээт, - раскажы таварышам, якi мiласцiвы да вас цар Калхiды. Заўтра ранiцай прыходзь на той бераг, на поле Арэса. Валы пасуцца там каля ракi. Я прыеду i прывязу табе насенне.

Язон развiтаўся з царом, i арганаўты пайшлi. Калi яны праходзiлi па двары, Язона спынiла старая - служанка Медэi:

- Мая гаспадыня просiць цябе прыйсцi зараз у храм Гекаты. Яна будзе чакаць цябе там. Спяшайся, бо жыццё тваё i тваiх таварышаў у небяспецы.

Язон загадаў Тэламону i Аўгiясу вярнуцца на карабель i чакаць яго там, а сам узяў за праваднiка сына Фрыкса i падаўся ў храм Гекаты.

Чараўнiца Медэя

Храм Гекаты, багiнi зданяў i жахаў, знаходзiўся за горадам, у гаi на пагорку. Там стаяла статуя, якая мела тры твары - у знак таго, што багiнi падуладны неба, зямля i падземнае царства.

У гаi бадзялiся сабакi, прысвечаныя Гекаце, жаласна бляялi ў траве чорныя ягняты, падрыхтаваныя для ахвяраў багiнi.

Калi Язон, пакiнуўшы свайго юнага спадарожнiка, зайшоў у гай Гекаты, Медэя выйшла яму насустрач i сказала:

- Я дачка Ээта, Медэя. Я служу Гекаце i ведаю шмат такога, чаго не ведаюць людзi. Я магу ажывiць забiтага i зрабiць старога маладым. Магу прынесцi ў дом няшчасце, наслаць страх i тугу на чалавека, пазбавiць яго спакою. Сам цар, мой бацька, баiцца мяне. Але табе я не жадаю зла. Слухай! Цар задаў табе страшную задачу. Валы, на якiх ты павiнен узараць поле, насенне для пасеву i само поле - не простыя. У валоў гэтых медныя ногi, агонь вылятае з пашчы - гэта валы бога Сонца. Шалёныя яны, i звычайнаму чалавеку не справiцца з iмi. Замест насення цар дасць табе зубы дракона. Калi ты пасееш iх на полi Арэса, там вырастуць воiны без лiку i заб'юць вас усiх.

Так гаварыла Медэя i пазiрала на Язона з жалем.

Язон апусцiў галаву:

- Ну што ж... Адступаць няма куды. Мяне чакае пагiбель. Але людзi не назавуць мяне баязлiўцам.

Медэя сказала:

- Я не хачу тваёй пагiбелi. Не ведаю чаму - мне шкада цябе, чужаземец! Мне хочацца выратаваць цябе!

- Тады памажы нам, калi ты можаш! - усклiкнуў Язон. - Памажы здабыць залатое руно, i я праслаўлю цябе па ўсёй Эладзе. За трыма марамi, далёка адсюль, мы будзем з удзячнасцю паўтараць тваё iмя.

Тады чараўнiца дала яму ракавiну з цёмнай маззю i сказала:

- Недалёка адсюль, у гарах, да скалы над морам прыкаваны тытан Праметэй. Ён выкраў у багоў iскру боскага агню i падарыў людзям. За гэта багi жорстка пакаралi яго. Кожны дзень прылятае арол i дзяўбе яго печань. Кроў капае з раны на скалу i на пясок каля мора. На пяску, палiтым крывёю Праметэя, вырастае дзiкая i страшная кветка. З чорнага кораня гэтай кветкi я здабыла чарадзейны сок i прыгатавала гэтую мазь. Вазьмi яе. Апоўначы апранiся ў чорнае, iдзi да ракi, пакупайся ў цiхай вадзе, а ранiцай натры гэтай маззю ўсё сваё цела, i яно зробiцца дужым i непаражальным, i агонь з пашчаў валоў не пашкодзiць табе. Змаж таксама ўсю сваю зброю - меч, i кап'ё, i шчыт. Гэта мазь дае сiлу на адзiн толькi дзень. Але ў цябе хопiць часу, каб выканаць усё, што патрабуе цар. Калi з зубоў дракона, якiя ты пасееш на полi, вырастуць узброеныя людзi, шпурнi адразу ж у iх каменем. Яны не ўбачаць, хто гэта зрабiў, падумаюць адзiн на аднаго, пачнуць бiцца мiж сабою - i ты зможаш адзiн пазабiваць iх усiх. Цяпер iдзi, жадаю табе ўдачы. Але калi ты возьмеш залатое руно, паедзеш адсюль i будзеш шчаслiва жыць на сваёй радзiме, не забывай мяне. Абяцай, што ты мяне не забудзеш!

Яна глядзела на Язона з любоўю i здалася яму ў гэту хвiлiну такой добрай i прыгожай, што ён пачаў прасiць яе:

- Паедзем са мною. Я вазьму цябе на "Арго", звязу ад твайго лiхога бацькi, i ты будзеш маёй жонкаю i царыцай у Iолку.

Медэя маўчала i круцiла галавою, хоць словы Язона i радавалi яе.

Доўга стаялi яны разам у гаi Гекаты i пазiралi адно на аднаго.

Сонца пачало хiлiцца да захаду, i Язону пара было вяртацца на карабель.

- Заўтра, калi цар аддасць мне залатое руно, я папрашу яго адпусцiць цябе са мною, - сказаў Язон.

I яны рассталiся.

На полi Арэса

Ранiцай цар Калхiды надзеў свае даспехi, што падарыў яму бог вайны Арэс, сеў на каляснiцу i паехаў на Арэсава поле. Яго суправаджаў натоўп колхаў усiм хацелася паглядзець, як валы бога Сонца разарвуць чужаземца.

А Язон, як навучыла яго Медэя, нацёр цудоўнай маззю сваё цела i зброю i адчуў у сабе вялiкую сiлу. Ён быў увесь нiбы выкаваны з жалеза, i нi кап'ё, нi меч не маглi прычынiць яму шкоды.

Арганаўты селi на карабель i паплылi да поля Арэса, дзе iх ужо чакаў Ээт.

Язон узяў у цара зубы дракона i адзiн выйшаў у поле. На краi поля ляжалi ярмо i плуг. Тут жа быў уваход у падземны хлеў, дзе стаялi валы. Раптоўна, нiбы адчуўшы, што герой iдзе да iх, яны з рыкам выскачылi са стойла i рынулiся проста на Язона. Ён прыкрыўся шчытом i стаяў спакойна, упэўнены ў сваёй цудоўнай сiле. Валы стукнулi рагамi ў шчыт i адскочылi прэч. Яны зараўлi, выпусцiлi сноп агню, хацелi спапялiць героя, але полымя, даляцеўшы да яго, раздвоiлася, абмiнула Язона i сышлося за яго галавой. Жывы i здаровы ў кальцы агню, ён смела схапiў рукою за рог аднаго вала, потым другога i надзеў на iх ярмо. З дапамогаю двух арганаўтаў Язон запрог валоў у плуг i пагнаў па полi. Арганаўты радасна закрычалi, убачыўшы гэта. Шум узняўся сярод колхаў. Сам цар Ээт здзiвiўся незвычайнай сiле героя.

Шпарка iмчалiся па полi валы, рэжучы плугам глыбокiя барозны, i Язон кiдаў на ўзараную зямлю зубы дракона.

Шмат разоў прабеглi валы з канца ў канец Арэсава поля, i вось усё яно было ўзарана i засеяна. Скончыўшы работу, Язон выпраг валоў i кап'ём загнаў iх назад у стойла. Потым чакаючы, пакуль з зубоў дракона вырастуць воiны, ён пайшоў на бераг ракi, зачэрпнуў шлемам вады i напiўся. I адчуў, што сiлы ў iм анi не паменшала. Ён глядзеў на поле i чакаў.