Джон Стейнбек - Гронкi гневу (на белорусском языке)

• Название: Гронкi гневу (на белорусском языке)
• Автор: Джон Стейнбек
• Жанр: Проза

---

Калi дождж толькi пачаўся, вандроўнiкi-перасяленцы згрудзiлiся ў палатках i, седзячы там, гаварылi: гэта ненадоўга. I пыталiся: колькi ж гэта будзе доўжыцца?

А калi заблiшчалi лужыны, мужчыны выйшлi пад дождж з рыдлёўкамi i насыпалi вакол палатак невялiкiя дамбы. Дождж сек па брызенце i нарэшце прамачыў яго наскрозь, i струменьчыкi вады пабеглi з унутранага боку. Потым земляныя валы змыла, вада прарвалася ў палаткi i намачыла матрацы i коўдры. Адзежа на людзях была мокрая. Тады паставiлi скрынi адна на адну i паклалi мiж iмi дошкi. На гэтых дошках людзi сядзелi дзень i ноч.

Каля палатак стаялi старэнькiя машыны, i вада папсавала правады ад магнета, вывела са строю карбюратары. Маленькiя шэрыя палаткi стаялi ў азёрах вады. I нарэшце людзi зразумелi: трэба выбiрацца адсюль. Але маторы не заводзiлiся, бо замкнулiся правады, а тыя машыны, у якiх маторы яшчэ працавалi, заселi коламi ў глыбокай гразi. I людзi пайшлi прэч па вадзе, несучы ў абярэмку мокрыя коўдры. Яны iшлi, плюхаючы па гразi, i неслi на руках дзяцей i драхлых старых. I калi дзе на высокiм месцы стаяла якая адрына, яна была набiтая людзьмi, азяблымi i поўнымi адчаю.

Некаторыя iшлi ў камiсii па выдачы дапамогi i сумныя вярталiся з горада да сваiх.

Тут правiла такое: каб атрымаць дапамогу, трэба пражыць у гэтым штаце не меней як год. Кажуць, урад збiраецца дапамагчы. А калi, невядома.

I непрыкметна да iх падкралася самае жахлiвае, што можна сабе ўявiць.

Цэлыя тры месяцы працы не будзе нiякай.

Людзi сядзелi пад павецямi, у адрынах, збiўшыся ў кучу; на iх насоўваўся жах, i твары ў iх пашарэлi ад яго прадчування. Галодныя дзецi плакалi, а кармiць iх не было чым.

Потым прыйшлi хваробы - запаленне лёгкiх i адзёр з ускладненнямi на вочы i на вушы.

А дождж iшоў не перастаючы, i вада залiвала шашэйныя дарогi, бо маставыя трубы ўжо не паспявалi прапускаць яе.

I тады з палатак, з перапоўненых адрын сталi выходзiць прамоклыя да касцей людзi ў рванай адзежы, у разлезлых, аблепленых граззю чаравiках. Яны iшлi, плюхаючы па вадзе, у гарады, у пасялковыя крамы, у камiсii па дапамозе - iшлi вымольваць харч, вымольваць грашовую дапамогу, красцi, як выпадзе шанц, i iлгаць. Ад гэтых мольбаў, ад гэтых прынiжэнняў у сэрцах у iх затлела бяссiльнае абурэнне. I ў маленькiх гарадках жаль да прамоклых наскрозь людзей змянiўся злосцю, а злосць на гэтых галодных уступiла месца страху перад iмi. Шэрыфы прыводзiлi да прысягi свой штат - так званых шэрыфскiх памагатых, спешна рассылалi заказы на стрэльбы, на газ i на боепрыпасы. А галодныя тоўпiлiся на заднiх дварах бакалейных крам i прасiлi хлеба, прасiлi гнiлой гароднiны i пры выпадку кралi.

Ашалелыя людзi калацiлi ў дзверы лекараў; але лекары заўсёды занятыя, несвабодныя. I прыгнечаныя горам людзi iшлi ў пасялковыя крамы i прасiлi перадаць следчаму па справах аб смерцi - коранеру, каб ён прыслаў машыну. А ў коранераў часу хоць адбаўляй. I закрытыя машыны задам пад'язджалi па гразi куды трэба, бралi нябожчыкаў i адвозiлi.

А дождж настырна сек i сек, i рэчкi выходзiлi з берагоў i затаплялi палi.

У людзей, што набiлiся ў адрыны, у людзей, што ляжалi на прамоклым сене, голад i страх параджалi азлабленне. Падлеткi разбрыдалiся па наваколлi, але не жабраваць, а красцi; i мужчыны нясмела разбрыдалiся - паспрабаваць што-небудзь украсцi.

Шэрыфы набiралi новых памагатых, пасылалi заказы на новыя стрэльбы; а забяспечаныя людзi, якiя жылi пад добрымi, надзейнымi дахамi, прасяклiся спачатку жалем да перасяленцаў, потым агiдай да iх i пад канец нянавiсцю.

У адрынах з дзiравымi дахамi, на мокрым сене, жанчыны, задыхаючыся ад запалення лёгкiх, нараджалi дзяцей. А старыя, скурчыўшыся, валялiся ў закутках i памiралi там, i коранеры не маглi потым распрамiць iх скарчанелыя целы. Па начах апанаваныя роспаччу людзi забiралiся ў куратнiкi i выкрадалi курэй, якiя нема кудахталi. Калi ў гэтых людзей стралялi, яны не кiдалiся бегчы, а змрочна плюхалi па вадзе далей, i калi куля трапляла ў iх, яны стомлена валiлiся ў гразь.

Дождж сцiх. Палi былi залiтыя вадой, у якой адбiвалася шэрае неба, i ўсё наваколле поўнiлася цiхiм, як шэпт, плёскатам. Мужчыны выйшлi з адрын, з павецяў. Яны прыселi на кукiшкi, пазiраючы на затопленыя палi. I маўчалi. Толькi зрэдку цiха перамаўлялiся мiж сабой. Працы не будзе да вясны. Нiякай. А не будзе працы - не будзе нi грошай, нi ежы. Вось ёсць у чалавека конi, ён на iх арэ, i барануе, i косiць, а калi яны стаяць без справы, яму i ў голаў не прыйдзе выганяць iх на галодную смерць. Тое конi, а мы - людзi.

Жанчыны не спускалi вачэй з мужчын, хацелi выведаць, зламалiся яны цi не. Жанчыны стаялi моўчкi i сачылi за мужчынамi. I там, дзе мужчыны збiралiся купкамi па некалькi чалавек, страх пакiдаў iхнiя твары, уступаючы месца злосцi. I жанчыны ўздыхалi з палёгкай, бо ведалi, што цяпер ужо не страшна, мужчыны не зламалiся i нiколi не зломяцца, пакуль страх можа перарасцi ў гнеў.

Маленечкiя стрэлкi травы выбiвалiся з зямлi, i праз некалькi дзён схiлы ўзгоркаў бледнай зеленню адзначылi наблiжэнне наступнага года.

РАЗДЗЕЛ ТРЫЦЦАТЫ

Лагер вакол таварных вагонаў патанаў у лужынах, а дождж усё плюхаў i плюхаў па гразi. Рэчка спакваля падымалася па беразе, падбiраючыся да паляны.

На другi дзень пасля пачатку дажджу Эл зняў брызент, якi вiсеў пасярод вагона. Ён панёс яго да грузавiка, прыкрыў iм капот, вярнуўся ў вагон i сеў на матрац. Цяпер, калi не стала брызентавай перагародкi, абедзве сям'i з'ядналiся. Мужчыны сядзелi разам, змрочныя, прыгнечаныя. Мацi падтрымлiвала невялiкi агонь у печцы, зрэдку падкiдваючы галiнкi, - яна берагла палiва. Патокi дажджу залiвалi амаль зусiм плоскi дах вагона.

На трэцi дзень Уэйнрайты затрывожылiся.

- Можа, нам лепш паехаць адсюль? - сказала мiсiс Уэйнрайт.

Але мацi хацела iх утрымаць.

- Куды вы паедзеце, дзе знойдзеце надзейны дах над галавой?

- Сама не ведаю, але нешта мне падказвае, што трэба адсюль выбiрацца.

Жанчыны заспрачалiся; мацi крадком паглядала на Эла.

Руцi i Ўiнфiлд распачалi нейкую гульню, але неўзабаве i яны панура прыцiхлi, а дождж без спыну барабанiў па даху.

На трэцi дзень скрозь пошчак дажджу пачуўся гул вады. Бацька з дзядзькам Джонам стаялi ў дзвярах, пазiраючы на ўспучаную рэчку. З абодвух канцоў лагера вада падабралася зусiм блiзка да шашы, але самi вагоны яна агiнала, так што яны былi абкружаныя ззаду дарожным насыпам, а спераду рэчкай. Бацька запытаўся:

- Ну, Джон, што скажаш? Калi рэчка выйдзе з берагоў, каб хоць нас не затапiла.

Дзядзька Джон раскрыў рот i пацёр далонямi шчацiнiсты падбародак.

- Эге... - сказаў ён. - Усё можа быць.

Ружа Сарона ляжала моцна прастуджаная, шчокi ў яе гарэлi, у вачах стаяў лiхаманкавы бляск. Мацi падсела да яе з кубкам гарачага малака ў руцэ.

- Вось выпi, - сказала яна. - Я свiнога сала туды падлiла, сiлы падмацоўвае. Ну, пi ж!

Ружа Сарона квола пакруцiла галавой:

- Не хочацца.

Бацька правёў пальцам крывую лiнiю ў паветры.

- Выйсцi б нам усiм сюды з рыдлёўкамi i насыпаць плацiну. Ручаюся, усю ваду затрымалi б. Толькi трэба вунь адтуль i дагэтуль.

- Ага, - пагадзiўся дзядзька Джон. - Можна было б. Але не ведаю, цi пойдзе хто. Хутчэй захочуць выбiрацца адсюль.

- Але ж тут у вагонах суха, - стаяў на сваiм бацька. - Сушэйшае месца наўрад цi дзе знойдзем. Пачакай. - Ён выцягнуў з кучы ламачча пруток, збег па сходках унiз, заплюхаў па гразi да берага рэчкi i ўваткнуў пруток у зямлю каля самага краю бурлiвай вады. Паспешлiва вярнуўся ў вагон, сказаў: - Во каб яго, наскрозь прамок.

Абодва сачылi за тонкай галiнкай, якая тырчала каля самай вады. Яны бачылi, як вада паволi акружала яе i папаўзла яшчэ вышэй па беразе. Бацька сеў на кукiшкi ў дзвярах.

- Хутка прыбывае, - сказаў ён. - Па-мойму, трэба пагаварыць. Можа, згодзяцца вал насыпаць. А не, дык давядзецца ехаць. - Бацька кiнуў позiрк на другi канец вагона, дзе мясцiлiся Ўэйнрайты. Эл быў у iх - сядзеў побач з Эгi. Бацька пайшоў на тую палову. - Вада падымаецца, - сказаў ён. - А што, калi насыпаць плацiну? Толькi трэба, каб усе ўзялiся.

Уэйнрайт сказаў:

- А мы тут якраз раiмся. Бадай што, лепш выбiрацца адсюль.

Бацька не здаваўся:

- Вы тут шмат дзе пабылi. Самi ведаеце, якi ёсць шанц знайсцi сухое месца для жылля.

- Яно так. А ўсё ж такi...

Загаварыў Эл:

- Калi яны паедуць, я з iмi, та.

Бацька атарапеў.

- Табе нельга, Эл. А грузавiк?.. Нiхто з нас не ўмее яго вадзiць.

- А мне што? Мы з Эгi павiнны быць разам.

- Не, пачакай. Вось хадзiце сюды, - сказаў бацька. Уэйнрайт з Элам паднялiся з матраца, i ўсе трое падышлi да дзвярэй. - Бачыце? - Бацька паказаў рукой: - Мы зробiм насып ад таго вунь месца i дасюль. - Ён глянуў на сваю вешку. Вада бурлiла вакол яе, падкрадаючыся да краю берага.

- Тут працы шмат, а вада, можа, усё роўна перальецца, - не згаджаўся Ўэйнрайт.

- Чаму ж не папрацаваць, усё роўна сядзiм склаўшы рукi. А такога добрага прыстанiшча больш нiдзе цяпер не знойдзем. Пайшлi. Пагаворым з суседзямi. Калi ўсе возьмемся, справiмся.

Эл сказаў:

- Калi Эгi паедзе, я з ёю.

- Паслухай, Эл, - сказаў бацька. - Калi нiхто не згодзiцца, усiм давядзецца ехаць. Ну, пайшлi пагаворым. - Яны ўцягнулi галовы ў плечы i хуценька спусцiлiся па сходках, падышлi да суседняга вагона i паднялiся да адчыненых дзвярэй.