Эльза Триале - Iвета (на белорусском языке)

• Название: Iвета (на белорусском языке)
• Автор: Эльза Триале
• Жанр: Проза

---

- Я пайду, - сказала Iвета. - Мацi адна ў пасцелi. Плача, бедная, i плача. Як нi ўгаворвалi, як нi супакойвалi, а яна лье i лье слёзы.

- Я, бадай, праводзiць цябе не буду. Ты ж усё роўна на ровары, - неяк нерашуча сказаў Дэдэ i акiнуў яе разумеючым мужчынскiм позiркам...

Ён доўга глядзеў ёй услед... Загадкавая натура гэтая Iвета... Нiколi да канца яе не зразумееш, пра што яна думае, чаго хоча ад жыцця, да чаго iмкнецца?.. Доўга сядзеў Дэдэ, прыгнечаны нейкай беспрычыннай тугой, якая была не пад сiлу нават яму, мужчыну. А парк, гэты страчаны рай, рассцiлаў перад iм свой атлас, аксамiт, муар, свае шырокiя габелены, дзе з-за дрэў выглядваюць бiблейскiя ланi, грацыёзныя, наiўныя, прыгожыя i загадкавыя... Калi побач была Iвета, парк пераставаў быць паркам, ён нiбы рабiўся проста шлейфам яе сукенкi... "З маладымi i больш-менш прыгожанькiмi яны ласкавыя, ветлiвыя... Аж залiшне ласкавыя..." Дэдэ ўявiў сабе камеру. Ён добра ведаў, што такое камера. Уявiў сабе пакой, дзе вядуцца допыты, i афiцэра, высокага лейтэнанта-бландзiна.

Успомнiў позiрк Iветы, калi сам сказаў: "Прастытуткi ўсюды ёсць..."

Дэдэ агарнула страшэнная туга, такая туга, што пакiдае след на ўсё жыццё. Абы толькi Iвета стрымала сваё слова i напiсала яму. А раптам яе зноў забяруць? Немцы - як сабакi. А сабакi любяць вяртацца на тое месца, дзе хоць раз падымалi ножку. Так i гэтыя: калi пабывалi ў доме, то быць не можа, каб зноў не заявiлiся. Дэдэ закашляўся - як быццам у яго ёсць час хварэць!

* * *

"З бацькам я не пабачылася, - пiсала Iвета, - i перадач не прымаюць..."

"Бацьку перавезлi ў Парыж, у турму Фрэн, мне так i не ўдалося з iм пабачыцца", - пiсала Iвета.

"Нiякiх звестак ад бацькi няма", - пiсала яна.

* * *

Жалезныя шторы былi апушчаныя, i Дэдэ зноў мусiў iсцi ў кандытарскую да мадам Бенуа.

- Iвета ў шпiталi, - уздыхнула мадам Бенуа, - у яе перытанiт. Я ўпэўнена, што мацi не вытрывае i ўтопiцца, калi Iвета памрэ. А божа мой, якое няшчасце! Такая прыгожая дзяўчына, такая мiлая, добрая...

- Але ж яна жывая? Скажыце мне праўду!

- Ды што вы... у яе апендыцыт, ну... нейкi злаякасны апендыцыт... Мацi ўсiм кажа, што гэта апендыцыт...

- У якiм шпiталi яна ляжыць?

Не адразу загаварыла мадам Бенуа. Без нiякай на тое патрэбы яна перастаўляла з месца на месца пустыя вазы.

- Вядома, не мая гэта справа - даваць вам парады, але, месьё Дэдэ, лепш не хадзiць туды... Бедная мадам Валон, свету белага не бачыць ад гора...

- Паслухайце, мадам Бенуа, калi Iвета жывая i нават калi мёртвая, скажыце мне, дзе яна!

Мадам Бенуа разглядвала свае карункi на манжэтах, паправiла пярсцёнкi на худых маршчынiстых руках...

- Ну што ж, раз вы такi настойлiвы... Яна ў шпiталi доктара Машона.

Дэдэ куляй вылецеў з кандытарскай, прабег уздоўж крамы з апушчанымi шторамi... Немцы запрудзiлi ўсю вулiцу, кавярнi, крамы, тапталiся ля вiтрын, любуючыся дамскiмi кашулямi, станiкамi, настольнымi гадзiннiкамi, бiжутэрыяй... У касках i з аўтаматамi раз'язджалi на матацыклах, iмчалiся на шыкоўных машынах...

У гэтыя першыя вераснёўскiя днi было вельмi ветрана. У цэнтральным кiнатэатры iшоў фiльм "Вячэрнiя госцi"*. На крывых вузкiх завулках вакол сабора корпалiся мурзатыя басаногiя дзецi. Пасярод рыначнай плошчы, амаль бязлюднай у гэты час, каля самага фантана курчыўся ад болю хлопчык гадоў чатырох. Яго рвала. Побач стаялi дзецi i сумна пазiралi на пакуты малога. Адна дзяўчынка спагадлiва паклала яму на плячо руку i ўсё паўтарала: "Нiчога, Жано, пацярпi, пацярпi..." Малога рвала крывёю, але ён спрабаваў не падаваць выгляду, што яму балiць, i стараўся трымацца, як дарослы мужчына.

* "Вячэрнiя госцi" - фiльм, створаны паводле сцэнарыя Жака Прэвера. Стылiзаваны пад сярэднявечнае фаблiо, гэты паэтычны фiльм апавядае пра барацьбу Дабра са Злом, аб перамозе Кахання.

Дэдэ хутка перасек плошчу. Яго падбiтыя цвiкамi чаравiкi грукаталi, як падковы. Дыхнула смуродам ад канавы. Нейкiя чарнявыя людзi, не то цыганы, не то армяне, штосьцi абмяркоўвалi памiж сабой, энергiчна размахваючы рукамi...

Дэдэ прайшоў яшчэ з паўкiламетра. Далей горад канчаўся, i пачыналася шаша. Над уваходам вiсела шыльдачка. Там было напiсана, што тут i знаходзiцца шпiталь доктара Машона.

- Так, - сказала санiтарка, - можаце да яе зайсцi. Мадам Валон якраз пайшла трошкi адпачыць... Што вы, што вы, самая страшная небяспека ўжо ззаду...

Iвета ўсмiхнулася, калi ён зайшоў, а Дэдэ стала страшна. Усмешка не магла схаваць слёзы горкiх пакут, i ад гэтага рабiлася страшна.

- Бедненькая мая! Табе зрабiлi аперацыю? Ну як, усё нармальна?

Ён прысеў на светлую табурэтку каля белага жалезнага ложка. На акне вiселi светлыя, у гарошак фiранкi, сцены былi пафарбаваныя ў нябесна-блакiтны колер. На столiку, засланым карункавым настольнiкам, красаваўся букет кветак. Але нельга было схаваць эмалiраваных сасудаў i гэтага спецыфiчнага шпiтальнага паху.

- Нiчога страшнага не было, так сабе, - адказала Iвета i ўзняла на яго свае стомленыя вочы. Божа мой, ды гэта ж зусiм не яе вочы! I раптам яму здалося, што цяпер яна ўдвая старэйшая за яго... У яе былi вочы сталай жанчыны з усiм вопытам жаночага жыцця i жаночых бед. Ох, гэтая недасягальная Iвета...

- Табе не ўсё выразалi? - суха спытаўся Дэдэ. Гэта было не проста пытанне, а прыём следчага, пастка.

Яе як быццам i не здзiвiла гэтае пытанне... Зрэшты, хiба яе разбярэш, гэтую Iвету. Гэта магло азначаць i прызнанне, i неразуменне, а можа, гэта была хiтрасць... Дэдэ расшпiлiў скураную куртку - яму стала горача.

- Не, - адказала Iвета, - мне ўвогуле нiчога не выразалi. Дробязь... Нiчога сур'ёзнага са мной не было...

Далей распытваць пра хваробу Дэдэ не адважыўся.

- Ну, а як бацька? - запытаўся ён.

- Бацьку адправiлi ў Германiю.

Больш пытанняў Дэдэ не задаваў, бо сам стамiўся ад гэтай размовы не меней, чым Iвета. Ён не ведаў, што i думаць, нiяк не мог сабе ўцямiць, што гэта ахвярнасць або легкадумная разбэшчанасць...

Праз месяц Дэдэ прыехаў зноў. Iвета была ўжо на нагах, калi толькi гэтая не вельмi маладая i не вельмi прыгожая жанчына была Iвета. Яна стаяла за прылаўкам i нешта паказвала пакупнiцы.

- Дапамагаю вось маме, - сказала Iвета, калi пакупнiца пайшла, - яна адна тут не ўправiцца...

А мадам Валон не давала ёй спакою:

- Не стой, Iвета, табе нельга стаяць... Пакупнiкi i не здагадваюцца, што я ледзьве ў труну не паклала дачку. Дэдэ! Яна ж пятнаццаць кiлаграмаў страцiла. Iвета, дарагая мая, сядай, прашу цябе, сядай, не стой...

Мадам Валон была непрычасаная, хадзiла ў запэцканым халаце i стаптаных туфлях. У краме таксама панаваў беспарадак. Усюды валялiся нейкiя скрынкi, пакеты, паламаныя крэслы... У бакоўцы побач з прылаўкам вiдаць была гурба вугалю, i на ўсiм, да чаго нi дакранешся, ляжаў тоўсты слой чорнага пылу. Вугаль паскрыпваў нават пад нагамi. I ў бакоўцы, i ў самой краме стаяў змрок пабiтыя шкляныя вiтрыны амаль усюды былi залатаны дошкамi i фанерай.

- Нас абакралi, - растлумачыла Iвета, - пабiлi шкло i вынеслi ўсё, што можна было панесцi... Як не шанцуе, дык не шанцуе, - неяк мiла падагульнiла яна.

А Дэдэ аж кiпеў ад злосцi. Гэта ж трэба! Над ёй наглумiлiся, наздзеквалiся, змяшалi з гразёю, а ёй, бачыце, не шанцуе! Толькi i бяды! Якая сцiпласць...

- А што з бацькам? - запытаўся ён, спадзеючыся пачуць у адказ штосьцi страшнае, абы толькi выбiць яе з раўнавагi, абы толькi яна заплакала, загаласiла, пачала раскiдаць праклёны!..

- Тата ў Германii. Атрымалi дазвол на пасылкi. Паслалi ўжо некалькi... Невядома толькi, цi даходзяць яны да яго...

Яна гаварыла спакойна i яшчэ спрабавала хоць трохi прыбраць на прылаўку. Пазногцi ў яе вельмi адраслi i чаплялiся за шоўк сукенкi, якую яна складвала ў скрыначку, а збялелыя, бяскроўныя пальцы здавалiся яшчэ даўжэйшымi. Дэдэ чамусьцi прыгадалася бульбiна, якая пусцiла парасткi... Звычайна Iвета коратка падстрыгала свае густыя чорныя валасы. Цяпер яны падалi на шыю няроўнымi жорсткiмi прамымi пасмамi. I сама Iвета, здавалася, яшчэ больш вырасла... Голыя худыя бледныя ногi, пакрытыя чорнымi валаскамi, выцягнулiся i сталi да непрыгожага доўгiмi. Цяпер Iвета трохi сутулiлася, i ад гэтага яе грудзi здавалiся ўпалымi. Як i раней, зачароўвала яе ўсмешка, але цяпер ужо толькi таму, што яна была недарэчы на гэтым твары...

- А я вось атрымаў позву ў Германiю, - сказаў Дэдэ, адхiнуўшы заслону над сваiм замкнёным загадкавым жыццём, - дык я змываюся...

- А куды?

- Ну, ведаеш, у мяне няма нiякага жадання пакiдаць табе мой адрас! зарагатаў Дэдэ. - Я з ахвотай прыхапiў бы i цябе з сабой, ды падполле - гэта не для хворых дам. А зрэшты, табе адно пальцам пакажы - да немцаў ты пабегла б без аглядкi...

Дэдэ пацалаваў у руку мадам Валон, а Iвеце па-ваеннаму аддаў чэсць.

* * *

Вярнуўся ён акурат пасярод зiмы.

- Ну, як маешся, Iвета?

Як i тады, у iх апошнюю сустрэчу, парадку ў краме не было.

- Можа, пройдземся ў парк?

- Давай пройдземся.

Яна хуценька зняла свой старэнькi швэдар i апранула чорнае паношанае палiто з футравым каўнерыкам. Яна заўсёды ўлазiла ў палiто, падняўшы ўгару абедзве рукi, нiколi не чакаючы нiчыёй дапамогi.

Маўчанне парушыла Iвета, калi яны сышлi з апошнiх прыступак белай лесвiцы: