Уладзімір Караткевіч - ....Трэба церабіць сваю сцежку Дзённік 1965-66 гадоў

• Название: ....Трэба церабіць сваю сцежку Дзённік 1965-66 гадоў
• Автор: Уладзімір Караткевіч
• Жанр: Прочая старинная литература
• Год: 0101

---

Абагаўленне аўтарытэтаў, наконт Фрыда, Блеймана, а часам і такіх, якія нічога, пакуль тое, не зрабілі (Трунін і іншыя); забыццё на свае прынцыпы і г.д.

Але ён, як заўсёды, гарачыцца і гаворыць несправядлівыя рэчы. А ў гэтай спрэчцы яшчэ і непрыемным тонам, бы галоўнае не прадмет сутычкі, а суб’ект, які з ім спрачаецца.

Нібы гэта мы ўсё такое дапусцілі. А я нічога не мог ні дапусціць, ні не дапусціць. Я раблю беларускія характары ў сваіх сцэнарах, даю беларускую абстаноўку, нават даю беларускія дыялогі. Але я ўжо на працягу пяці год раблю гэта дарэмна. Рабі я гэта пасрэдна – я даўно меў бы пару пасрэдненькіх фільмаў (гэтыя пусцілі б, у гэтым небяспекі для манапалістаў не было б, і я, кажучы словамі Рыгора, “замацаваўся б”, а там рабіў, што хачу; не ведае ён, як гэта “даюць” нам рабіць, што мы хочам).

Заваёўваць пазіцыі можна толькі спосабам, які выклікае ўва мне гідлівасць. Таму і валяцца на мяне ўсе шышкі, аж да вялізнага майго доўгу, з якога ледзь пачаў выпаўзаць.

Заваюй ты тут ключавыя пазіцыі: камітэт, другі камітэт, маскоўскі галоўны рэдактар, “майстры”, у якіх што ні галава, то й розум. А пасрэдныя рэчы рабіць не магу. Пасля такога “замацавання” на аўтара і глядзяць адпаведна.

Паглядзім. Будучыня ўсё ж за намі. І ніякім панкам, што рабілі фільмы ў свой час і пад дэвізам “знішчалі і будзем знішчаць” прышчапіць нам свой погляд на свет і сваю манеру пісання – не ўдасца.

А віна пачалася з 20-х гадоў, з таго часу, як адмовіліся ад мовы на экране і палічылі, што патрэбныя нам чужыя майстры.

Тут і сталі на заганны шлях. Лепей было спачатку выпусціць з дзясятак кепскіх фільмаў, але выкуць на іх свае кадры, сваю манеру. Калі за дзіця стане, няхай сабе і не разбіваючы носа, хадзіць суседскі падлетак – гэта, як кожнаму ясна, не самы лепшы выхад са становішча. А суседскім падлеткам, а варагам цалкам усё роўна, ім напляваць на тое, дзе, з якой зямлі яны атрымліваюць свой хлеб.

Вінаватыя ў гэтым і нашы старыя, а ўжо за іх сёрбаем мы. Прыязджаюць хлопчыкі, крычаць аб няведанні спецыфікі, аб “новай хвалі”, кідаюць апарат на закручанай вакол яго вяроўцы з верталёта, цвэнькаюць аб “Свяшчэнніку і ракавіне”, аб “Крыві паэта”. Усё гэта я бачыў. Над усім гэтым я многа думаў. Усё гэта я грунтоўна і свядома забыў. То бок гэта засталося недзе ў падсвядомасці, але калі ісці, то трэба церабіць сваю сцежку. Антаніёні адзін. Другога быць не можа. Ды гэта й не трэба. Ды гэта й нудна, нібы кату. вяртацца на варацакі.

Люблю Феліні, лічу, што ён геній (у адрозненне ад тысяч модных бурбалак і скараспелак), але хай сабе такі і застаецца. Паставіў слупы на сваёй заяўцы – ну і добра. А мы пойдзем шукаць сваё золата. А яно ў нас пад бокам, хаця яго бессаромна за гады занядбалі.

Наконт жа Рыгора, то з тым самым поспехам я мог бы спытаць яго, чаму ён не захапіў “ключавых пазіцый” – ну, скажам, у выдавецтве ці ў часопісе “Беларусь”. Не намі гэта зроблена, і не так хутка мы гэта зломім. Але зломім, талент сваё возьме.

Дзіўна адно. Даслалі мне Фрыд з Дунскім [19] ліст наконт “Хрыста”. Пакуль пісаў сярэднія рэчы – хвалілі, давалі варыянты і г.д. А тут, не ведаючы Беларусі, чужыя ёй і ўвогуле люду, як толькі можа быць чужы “вытанчаны” сучасны інтэлігент, лаюцца.

Я, магчыма, больш за іх “вытанчаны”, у сучасным сэнсе гэтага слова, але я хаця разумею, што так болей нельга, што гэта – бездань, разрыў. Гэта – засохнуць з абсечанымі карэннямі. І таму я вяртаюся, адкідаю ўсё, каб стаць побач з тымі, якія давеку будуць мець рацыю, хаця і не ведаюць, хто такі, скажам, Стравінскі.

І вось яны, якія адвеку не ведалі, па якім баку можна выявіць, сытая карова ці толькі напілася, і якія, аднак, з асалодаю хвошчуць малако, вучаць мяне, як мне апісваць народ, магнатаў і бацькоў царквы. Бог з імі, яны надзвычай харошыя хлопцы і вельмі таленавітыя кінадраматургі, але гэта прыгажосць архідэі, а не прыгажосць коласа, не прыгажосць чабору, не прыгажосць валошкі, не стойкасць, не трываласць скрыпеню на выгарынах. І толькі таму яны не маюць рацыі нават перада мною, які таксама павінен быў адвеку не ведаць аб тым, што правы бок каровы – гэта вада, і які, аднак, вярнуўся да гэтага, прымушаны самім жыццём і сваім сумленнем.

У народзе іх вабяць “сочныя, грубыя дыялогі”. Няхай так. І не падабаецца ім, як падаюцца Жаба, Лотр і іншыя, і што героі спачатку падобныя да іх. І не разумеюць, што героі спачатку такія самыя зладзеі, як бацькі царквы, і толькі потым выломліваюцца і вяртаюцца да людзей (і тут пачынаецца іх асуджанасць).

Магнаты ж і айцы веры не могуць быць зусім жывыя і гаварыць на мове гародзенскіх мяшчан, сялян, на мове шляхцюка ў карчме. У іх могуць быць толькі асабістыя адзнакі (прага рабіць патоп у карыце – Жаба, вынаходніцтва клетак – кат, езуіцтва – Басяцкі, велікапышнасць – Лотр).

Гэта перш за ўсё таму, што яны – сімвалы. Мала было б мне гонару абсмяяць уладу маючых людзей пачатку XVI стагоддзя. Каму гэта трэба?

Усе яны – сімвалы езуіцтва ўсіх вякоў, дурной пыхі – усіх вякоў, дэмагогіі – усіх стагоддзяў. Яны не мяняюцца. Мяняюцца толькі абставіны, у якіх яны дзейнічаюць. Яны, вядома, не робяць працэсаў над мышамі і не вінавацяць чалавека за тое, што ён пераваўсоблены чорны кот, які належаў раней касцёльнаму арганісту. Але яны ўчыняюць малпіны працэсы і сучасныя “паляванні за ведзьмамі”, ды яшчэ й карыстаюцца пры гэтым не герольдамі і вестунамі, а дзесяціфунтовымі газетамі і камбінатамі жоўтай прэсы.

У астатнім жа яны – нашчадкі і двайнікі тых. Яны сімвалы цемрашальства, кажанства, нянавісці да навукі, ведаў, гуманізму, братэрства, волі, святла.

Дарэмна было б шукаць на большасці афортаў Гоі (і прытым – лепшых), якога часу, нацыі, прыналежнасці той ці іншы апакаліптычны звер.

Ён з апакаліпсісу, ён прыкідваецца анёлам, і гэтым ён і страшны.

Пакіньце лепшыя рысы ўсіх людзей і вось гэтай нацыі з усёй яе адметнасцю складу, мовы, душы – людзям з народа. І не пніцеся ўзяць у яго хоць частку і аддаць ляльцы з воску, якая апранута ў залатую парчу. Лялька – яна лялька і ёсць.

І, акрамя таго, памятайце, што кожнаму сваё. Харошы рацыяналізм, харошая і неўтаймаванасць, глыбіня, супярэчлівасць, гнеўныя выбухі, нібы лавай з вулкана. Рэдкія могуць сумясціць. Пытанне: “Чаму? А якім чынам ён сказаў так, калі большасць рацыяналістаў сказала б гэтак, а які механізм таго, што ён тут яе пацалаваў у лоб, а не ў вочы, а як ён мог стаць на бок тых, калі па паходжанні ён не той і не гэты?”

Такія вучылі Шолахава, як трэба яму распарадзіцца Грышкам. І сапсулі б адзіную ягоную вялікую рэч, адзіную, увогуле, ягоную Рэч. Такія з непаразуменнем глядзяць на Настассю Філіпаўну. Здаецца, чаго прасцей выйсці за Мышкіна. Лагічна разважаючы, гэта ж адзіны разумны і рацыянальны выхад.

Словам, ёсць Флабер і ёсць Дастаеўскі. І дарэмна адзін стаў бы вучыць другога пісаць.

17 верасня. Пятніца

Аж во колькі не пісаў. Перашкодзілі абставіны. Сёмага выехалі на машыне з аператарам, Героем Савецкага Саюза і цудоўным хлопцам Віктарам Кузняцовым, з Уладзівастока. Закусілі на 19 кіламетры, ды й рушылі. Такі быў я стомлены папярэднімі днямі, што заснуў і праспаў Арсеньеў. Думаю, нічога, тым больш што амаль не спыняліся. Там толькі, дзе здымалі, вылазіў і дапамагаў. А паколькі выехалі позна, то скора і сцямнела. Горы, перавалы, скача па скалах святло фараў. На адным з перавалаў ледзь не збілі дзікую казу. І так прыехалі ў Цецюхе, да сваякоў Віці. Пераначавалі, раніцай лазіў я па сопках, зрываў ліяны лімонніку. Шэрае неба паўзло над скаламі, булькацела рака.

Паехалі на Цецюхе-Прыстань. Абмінулі даволі адкрытую гавань з адным караблём, сталі. Галечнік і ўламкі каменя. Скалы, падобныя на прасы. Пад шэрым небам страшна расхадзілася зялёнае Японскае мора. Шкляныя валы. Пацук ратуецца ад небывала высокага прыліву, кінуўся быў нават да мяне.

Хадзіў берагам пад валамі і між імі і скалой, прыліў заліваў ногі, лакіраваныя стужкі марской капусты круціліся ля ног… Пасля ўцякалі машынай ад прыліву.

Пасля другой начоўкі глядзелі калекцыю крышталяў у аднаго майстра. Я ўзяў дзве-тры штукі, ён дазволіў. І адразу – гарамі цераз Кенцухінскі перавал. Зялёная, кучаравая шкура сопак, сонца, скачуць рэкі. Слупы высакавольтнай перадачы ў прорвах – як запалкі.

Бачыў на прыпынку аленя.

Спыніліся ў Кавалераўцы ў гасцініцы. Спалі. Дзясятага паехалі да ракі Лудзье. Ільмавае бервяно над жоўтай шумлівай вадой. Хлопцы не рызыкнулі ісці, я перабег з усёй апаратурай, а аператар двойчы зваліўся. Такі ён, вядома, ісці не мог, – уся гісторыя са здымкамі скалы Халаза і расклеілася.

Ну, я пайшоў адзін, палазіў па тайзе. Лёталі блакітныя сарокі і нешта падобнае на нашу сойку. Дзіўна быць у лесе, дзе большасць раслін і жывёл – твае незнаёмыя. Я цяпер разумею гараджан, што прывозяць кошыкамі мухаморы. Так і я ішоў вельмі асцярожна. Сваіх змей ведаю і забіваю, хаця інстынктыўна аж калоціць усяго ўнутры гідлівасцю, а тут – чорт іх ведае, якія яны тут.