Николай Дановский - Вводное слово в искусство перевода

• Название: Вводное слово в искусство перевода
• Автор: Николай Дановский
• Жанр: Языкознание

Книга ветерана эсперанто-движения Н.Ф. Дановского (1905–1988) посвящена теории н практике перевода с русского языка на эсперанто.

---

Заводила. Iniciatulo.

Завиральные идеи. Absurdaj ideoj. Piede-super-nuboj-starantaj ideoj.

Загвоздка. Stumbligilo.

Зажимщик критики. Tenajlisto de kritiko. Tenajlulo fanatika por kritiko.

Заковыристый. Embarasa. Ruze kunmetita. Perplekseska. Paraboleska. Mallapidareska.

Затрапезный. Ĉiutaga. Ĝis-forfroto-uzita. Maloriginala.

За каменной стеной. Sub sekura protekto.

Замок на песке. Palaco sur sablo.

И бровью не ведет. Eĉ sen movo de brovo. Eĉ neniu movo de brovo.

Изюминка. Fajrero de spirito. Fajrero de viglo. Fajrero de karaktero. Fajrero de virineca ĉarmo.

И как тут не… Ĉu oni povas ne… Ĉu oni aŭdacus (kuraĝus, kapablus) ne…

Камень преткновения. Stumbliga ŝtono. Bara ŝtono. Ŝtono de kontraŭpuŝo.

Как сыр в масле. Kiel fromaĝo en butero.

Как две капли воды. Kiel du akvogutoj. Kiel du pizeroj. Kkiel sono kaj eĥo.

Кипят страсти. Bolas pasioj.

Кипеть событиями. Bolas eventoj. Svarme pasias eventoj. Remburite per eventoj.

Как перекати-поле. Kiel salsolo laŭ venta volo. Vage ruliĝas kiel salsolo trans lolo. Ruliĝas kiel salsolo sub blovo de eolo.

Короче говоря. Unuvorte. Koncize dirante. Koncizadire. Resume.

Львиная доля. Leona ono. Ono de leono.

Ловкач. Fraŭda lertulo.

Лихач. Ventokapa ŝoforo. Ŝoforo-malobservanto de signaloj. Neglektsignala fuŝ-ŝoforo.

Мороз по коже. Frosto surhaŭta. Formikoj surhaŭtaj. Nokaŭto-sur-haŭto.

Молочные реки, кисельные берега. Laktaj riveroj, kiselaj bordoj.

Миндальничать. Prude teneri. Timo de ago. Neprudentaj mol-agoj.

Нет нужды. Ne estas neceso. Mankas bezono. Ne necesas. Superfluas.

Ни сучка, ни задоринки. Senaspre-senrajpe. Sendorne-senborne. Senkorode-senaspre. Sennajle-senfajle.

Неувязки и недоработки. Neperfektaĵoj kaj fuŝagordoj. Fuŝagoj kaj misĝustigoj. Aĉaj kunlaĉoj. Fuŝfaktaj kontaktoj. Sentaktaj fuŝaktoj. Klaĉaj kunlaĉoj. Malakordoj misordaj.

Ни шатко, ни валко. Rampaprogrese-etsukcese.

Непочатый край. Virga novalo. Virge fekunda grundo. Netuŝita civito. Netuŝita tero ermita. Netuŝita edeno spirita. Netuŝita aero evita. Netuŝita granito. Netuŝita grundo mita. Netuŝita heredito. Netuŝita intermito.

Ни-ни. Nul-nule.

На месте преступления. Dum krimago mem. Ĉe viktimo de ĵusa krimo. Ĉe la loko de krimo farata. Dum krima faro.

Наличие доброй воли с обеих сторон. Ekzisto de bona volo ambaŭflanke. Ĉeesto de bona volo ambaŭparte.

На подножном корму. Vivado per neperlaboritaj bonoj. Vivi per manĝo de subpieda furaĝo.

Носить на руках. Ame porti surbrake.

Наобум. Subite-senmedite. Senpripense. Subite kvazaŭ frap-okcipite.

На пятки наступать. Trafi kalkanojn de antaŭkuranto. Trafi kalkanojn de atingato dum vetkuro.

Невзначай. Eksterdezire. Surpriz-hazarde. Senintence.

Невпроворот. Ŝarĝo super eblecoj. Netrafarebla laborpleno. Amasiĝo de laboroj super homaj kapabloj.

Навылет. Traen.

Ни зги. Nula videblo. Neniu videblo. Sen spureto de videblo.

Ни с того ни с сего. Nek pro kaŭzo, nek pro klaŭzo. Nek pro tio, nek pro alio. Nek de tio, nek de alio. Nek pro genio, nek pro nenio.

На седьмом небе. Sur la sepa ĉielo.

На запятках. Sur lakea loko.

Ну и натворил! Jen kian aĉon faris!

Наяривает. Kaskadi (sinforgese) per sonoj, piruetoj, ĵonglaĵoj.

Открыть новую страницу в летописи. Malkovri (malfermi, foliumi) novan paĝon en la analo.

Озарение творца. Ekkonscio de kregenio. Epifanio de kreanto.

Очертя голову. En nebremsebla elano. Kun stoika aŭdaco. En senretreta impeto. Sinĵete-impete.

Перебои с… Malregulaĵoj (paŭzoj, misoj, interrompoj, intermitoj, fuŝado) en livero (fluo, procedo)…

Погорел. Fiaskis. Malprosperis. Bankrotis.

По первому зову. Laŭ unua alvoko. Laŭ unua signalo. Laŭ alvoka sono de trumpeto (tamburo).

По сути дела. Laŭ esenco de scienco. Laŭ vero de afero. Laŭ artikolo de interpolo. Laŭ realo de materialo. Laŭ litero (karaktero, konsidero) de l' afero. Laŭ esenco (kerno) de la afero.

По необходимости, а не от души. Laŭ bezono, sed ne impono. Laŭ igo, sed ne anima inklino. Laŭ determino, sed ne anima inklino.

По пути. Laŭ vojo. Laŭvoje. Samvoje. Samdirekte. Oportunavoje por ambaŭ (ĉiuj). Vojo, akceptebla por kelkaj. Vojoj, irotaj de opoj.

Проще простого. Pli simpla ol simplo. Pli simpla ol pomo. Pli simpla ol samovaro.

Принять в штыки. Renkonti urtike. Akcepti histrike per bajonetoj.

Пруд пруди. Dense-intense. Mile-defile. Abunde-fekunde. Gige-dige.

Повести бровью. Ekmovo per brovo. Mieni per brovo.

Прохлаждаться. Dolĉe farnienti. Malhaste prokraste. Atende-kontente.

Полно! Sufiĉas! Plu ne necesas! Ne plu!

Речь идет о… Temas pri…

Рытвины и ухабы. Kavoj kaj buloj. Fendoj kaj faŭkoj. Truoj kaj stumpoj. Blokoj kaj ŝokoj. Breĉoj kaj faŭkoj. Tuberoj kaj kavoj. Ravenoj kaj blokaj terenoj.

Рука об руку. Paralele kun… Brak-ĉe-brake kun… Man-en-mane kun…

Разбить наголову. Frakasavenke disbati. Frakase venki.

Сорвал. Fiaskigis. Malprosperigis. Malsukcesigis. Malaranĝis.

След в след. Sekvi laŭspure.

Сплошь и рядом. Malrare kaj are. Ofte kaj ope. Ĉiuloke-ĉiutempe. Apude kaj fore.

Сноровисто. Elanalerte. Lertakapable. Certe-lerte. Lerte-majstre.

Склоняться к мысли. Inklini al la penso. Adheri al la penso (ideo). Aliĝi al penso.

Сыграть на… Gajne ekludi (elludi) ion. Fari prosperan finon al… per…

Семенить ногами. Altfrenvenca movo per piedoj. Altfrekvenca paŝado.

Стоять на своем. Defendi sian pozicion. Firme adheri sian vorton (diron, proponon). Insiste pledi por sia pozicio. Obstine adheri propran vidpunkton.

С кандачка. Menssalte-pensfalte. Elpafi proponon de rezono histriona.

С грехом пополам. Pene-svene.

Скрипят перьями. Knaras per plumoj.

Слово за слово. Vorto vokis vorton. Vorto kroĉis vorton. Vorto tiris vorton. Vorto ĉenis vorton. Vorto sekvis vorton.

С бухты-барахты. De vorto-lukto barakta. De senca-lukto-barakta. De logiko-lukta barakto. De penso-lukta barakto.

Тут как тут. Venis pli baldaŭ ol oni atendis. Surprize li jam estis tie. Aperis, kiel falis de ĉielo. Tuje venis. Surprize aperis.

Точь-в-точь. Strek-streke. Punkt-punkte. Strikt-strikte.

Трах-тарарах. Frap-tra-frapar'. Frap-bru-triktrak'. Krak-tra-krak'.

Твердый как булат. Duro kiel silika naturo. Malmola kiel ŝtalo. Malmola kiel dura alojo.

Туда-сюда. Tien-reen.

Так-сяк. Tiel-aliel.

То да это. Tio-plio-alio.

То да сё. Tio-alio. Tio kaj jeno. Jeno kaj diveno.

То-то и оно. Ĝuste en tio estas la kerni (esenco, ĉefaĵo, plej grava punkto).

То и дело. Oftas egalpaŭze (kun regulaj paŭzoj, intermitoj).

То же, что и… La samo, kio (kiel)…

То ли дело … Kiel estus ĝue… Kiel estus ĉarme (agrable, bone, rave)…

Узы дружбы. Amikaj ligoj.

Умиляться до слёз. Ekzalti ĝis larmoj (senhaltaj).

У разбитого корыта. Reveni ronde al mizera komenco. Ĉe la fendita trogo. Fali en fino en primitivan mizeron. Fali en fino en mizeron de origino. Fino per komenca ruino.

Формула, лишенная конкретного содержания. Sentenco sen konkreta senco. Formulo, senigita de konkreta enhavo.

Фигли-мигли. Malicaj sagacoj. Afablaj fraŭdoj. Flataj friponaĵoj.

Царит дух взаимопонимания и доверия. Dominas (regas) la spirito de interkompreno kaj reciproka fido (konfido).

Что толку? Kie estas enhavo? Kie estas senco? Forestas senco. Estas sensence.

Чистить перышки. Purigi plumojn (antaŭ parado, revuo). Sin beligi antaŭ alveno de atendataj gastoj.

Что есть духу. Plenspire. Plenvapore. Plengase. Tutaforte. Tutapotence.

Шпарит. Impetas plenpove. Impetas kun plena rapido.

Яблоко раздора. Pomo de kontesto.

Сложные слова. Аффиксы

Рассматривая лексическое соответствие как одну из граней переводческого комплекса, мы не делили лексики по признакам частей речи. Это является областью второго члена пары формального соответствия, а именно грамматического или структурного. Но и внутри этой пары есть некоторого рода своеобразный переходный или мостовой элемент. Это область сложных слов и аффиксов.

Относительно сложных слов мы ограничимся лишь самой общей классификацией и самыми общими соображениями, необходимыми переводчику в работе. А понадобится ему это искусство буквально на каждой странице его перевода, если не на каждой строчке. Поэтому ему придется хорошо усвоить принципы построения сложных слов. Что же касается суффиксов и приставок, то их регламентация дана во всех учебниках и словарях эсперанто. Поэтому мы коснемся лишь нескольких из них, чтобы дополнить то, что обычно говорится об этом предмете в учебниках. Естественно, и аппаратом аффиксов переводчик должен овладеть в совершенстве.

Словообразование путем сложения двух или более корней либо слов для получения третьего в эсперанто является одним из мощных каналов выхода в область множественности лексики, пользуясь ограниченным набором исходных слов. В реальной практике языка человек непрерывно в ходе выражения своих мыслей составляет нужные слова, как бы извлекая их из расположенной перед ним клавиатуры или наборной кассы. Два слова с разных сторон, характеризующие отдельные особенности третьего (в языке фактически отсутствующего), образуют это третье недостающее слово. Вследствие этого переводчик должен научиться этому колдовству составления отсутствующих слов при помощи двух (или более) известных, как это делает любой оратор, любой писатель.