Витовт Черопко - Навь-Явь-Правь (на белорусском языке)

• Название: Навь-Явь-Правь (на белорусском языке)
• Автор: Витовт Черопко
• Жанр: История

---

* * *

Спачатку яны прабiралiся вузкай сцежкай, над якой шумелi вершалiнамi старыя ялiны. Уперадзе ехаў на гнядым канi Вышак. За iм барадаты воiн, у скураной куртцы i нагавiцах, у пасталах, з мячом на пасе, вёў за паводдзе каня, на якiм ехала Бажэна. Iшоў са звязанымi рукамi Завейка.

Мiнуўшы дуброву, яны выбралiся на луг. Трава, якая нiколi не ведала касы, вымахала па пояс. Людзi з цяжкасцю прабiралiся праз жорсткiя сцяблiны. З-пад конскiх капытоў узляталi птушкi.

То шлях iх праходзiў па хвойнiку, дзе на крохкiх нiцях павуцiння зiхацелi сонечныя промнi, то ехалi ўздоўж берага нейкай рачулкi, над якiм нiцма схiлiлiся вербалозы. I ўвесь час азiраўся Вышак назад на Бажэну. Запала дзявочая прыгажосць у яго сэрца. I калi спынiлiся нанач, калi ваяры пачалi разбiваць стан, Вышак падышоў да дзяўчыны. Ён палохаўся, што яна не адкажа яму, але наважыўся на гэты крок.

Бажэна сядзела на канi i паглядала паверх яго галавы, нiбыта не заўважала княжыча.

- Вось ты якая? Нездарма брат упадабаў цябе.

Дзяўчына не адказала княжычу. Маўчала яна i тады, калi селi вячэраць. I нечакана для яго нясмела ўсмiхнулася; яе маленькiя губы затрапяталi i агалiлi шэраг беласнежных зубоў. Ноччу, калi воi леглi спаць, паклаўшы пад бок звярыныя скуры, калi заснулi нявольнiкi i толькi вартавыя не ведалi сну, Вышак падышоў да дзяўчыны. Яна спала на мядзведжай скуры каля вогнiшча. I калi схiлiўся над Бажэнай, захацелася пацалаваць яе. Ён так i зрабiў, i адчуў вуснамi пяшчотную цеплату яе твару.

Назаўтра апоўднi атрад Вышака дабраўся да агароджанага драўлянымi сценамi паселiшча, якое знаходзiлася на высокiм пагорку. Вой, якi стаяў на вартавой вежы, убачыўшы людзей, што падышлi да брамы, нешта крыкнуў унiз. Зарыпелi жалезныя засаўкi, i два чалавекi павольна адчынiлi дубовую браму.

Тут за гэтымi сценамi, знайшоў сабе прытулак князь Воўк.

Вышак увёў Бажэну ў хату. На сценах святлiцы вiселi звярыныя скуры i зброя. З другога пакоя выйшаў насустрач Воўк. Князь быў у льняной срачыцы i партах, у ботах, на пасе вiсеў у скураных похвах кароткi меч. У прыцемках твар Воўка здаўся ёй злавесным i нядобрым. Ды i само маўчанне князя палохала Бажэну.

- Князь, я прывёў яе, - мовiў Вышак i выйшаў са святлiцы.

- Вiтаю цябе ў маiм новым доме! - прамовiў князь i ўзяў Бажэну за далонi.

- Нявольнiцай я ўвайшла ў твой дом.

Гэты голас пранiкаў у яго душу, i здрыганулася сэрца ад успамiнаў пра тую чароўную ноч, калi дзяўчына пакорлiва аддалася яму.

- Каханая, дарагая, я вельмi сумую па табе i буду сумаваць заўсёды, калi расстаюся з табой на дзень, на два, на тыдзень, на месяц. Таму што я кахаю цябе, таму што не магу без цябе. Мiлая мая, харошая мая, дарагая, як пакутлiва я жыў столькi дзён без твайго кахання, як чакаў нашай сустрэчы i як доўга цягнецца наша разлука, - ён казаў тое, што вынасiў у душы за гэтыя доўгiя днi iх расстання. Казаў, каб вызвалiцца ад пакуты. Колькi разоў, прачынаючыся ранiцай, уяўляў ён побач з сабой на ложы каханую. I здавалася князю, што адчувае цяпло яе цела, чуе яе дыханне. Працягнi толькi да яе руку, i яна, прачнуўшыся, даверлiва прытулiцца. I як жахлiва было чакаць новага дня, бо ён пройдзе без каханай. I з кожным днём у душы яго расла туга па Бажэне. I ён рашыўся.

- Калi ты кахаеш мяне - адпусцi майго бацьку, - холадна гучаў голас Бажэны. - Адпусцi бацьку.

- Добра. Я падарую яму волю, але цяпер ты будзеш маёй.

Ён асцярожна, нiбыта чакаў, што рэзкiм рухам спужае дзяўчыну, абняў яе. Калi б яна ўзмалiлася, пачала вырывацца, ён бы зразумеў, што яна ненавiдзiць яго. Але яна моўчкi, сцяўшы вусны, прыняла яго пацалунак - яна ахвяравала сабой дзеля бацькi. Ён даможацца свайго - верне яе каханне. Ён гатовы чакаць, ён цярплiвы. Нi грубым словам, нi насiллем не пакрыўдзiць яе. Ён не хоча з-за спатолення сваёй страсцi страцiць яе каханне. Яму не патрэбна суложнiца, якая моўчкi i з агiдай будзе прымаць яго ласкi. Хай гучыць яе смех у гэтым доме, хай будзе яна шчаслiвай з iм. Слёзы, якiя яна стрымлiвала, пацяклi з вачэй. А той, у чыёй уладзе яна апынулася, бачыў, як дрыжаць яе плечы ад плачу, чуў яе ўсхлiпы. Ён кахаў яе i мучыўся ад таго, што яна плача. I што рабiць, ён не ведаў: суцешыць яе, упэўнiць, што нiчога благога не зробiць ёй? Або проста пакiнуць адну, даць выплакацца? I ён выйшаў на вулiцу. Завейка пад аховай ваяроў сядзеў на зямлi. Падняў галаву, асуджана зiрнуў на Воўка.

- Я дарую табе. Iдзi з мiрам.

Але навошта яму гэтае жыццё, калi яго Бажэны не будзе з iм? Калi стане яна суложнiцай нялюбага ёй чалавека. Што яму гэтае жыццё, што ён стане рабiць у iм?

- А як жа Бажэна? - спытаў Завейка.

- Будзе воля багоў, i ты ўбачыш яе.

- Адпусцi яе, я дам выкуп.

- Яна мая заручоная княгiня.

* * *

Мiналi днi. Не расплялi Бажэне косаў, не абстрыглi iх, i не накiнуў Воўк на дзявочую галаву павоя. Не наважыўся князь загаварыць з дзяўчынай пра жанiцьбу. Цяжка пераносiў ён дзявочае маўчанне, i калi загаворваў з Бажэнай, яна без ахвоты адказвала яму. Ды толькi не мог ён страцiць каханую - занадта цяпер недасягальнай стала яна, а таму яшчэ больш жаданай. А ёй заставалася перанесцi да канца гэтае выпрабаванне долi i спадзявацца, што рана цi позна яна вернецца ў бацькоўскi дом. Не заставацца ж тут ёй з князем-iзгоем, якога заўтра разаб'юць русы i звязеняць.

I аднойчы Воўк пачуў размову Бажэны з Вышакам. Яны не бачылi яго. Ён вяртаўся вечарам пасля абходу цвержы. Падышоў да хаты i пачуў галасы.

- Дапамажы мне, Вышак.

- Я дапамагу. Не плач.

- Пацалуй мяне.

Боль разануў яго па сэрцы. I з адчаем Воўк зноў пераканаўся, што не здолее адмовiцца ад Бажэны, аддаць яе другому, нават крэўнаму брату. I нават калi яна ўжо не кахае яго, ён не ў сiлах перажыць тое, што яна шчаслiвая з другiм. У гэты момант iм авалодалi пачуццi, а не розум. Меней яго хваляваў лёс брата. Нельга дапусцiць, каб Вышак забраў у яго Бажэну. Хто-небудзь iншы, але толькi не брат, бо разам з дзяўчынай ён згубiў бы i Вышака i за стаўся б адзiнокiм. Але ён тут жа авалодаў сваiмi пачуццямi. Бажэна абмарочыла яго. Ды гэта толькi дурань злуецца, што двое людзей пакахалi адно аднаго. Яму стала шкада самога сябе. Яго лепшыя памкненнi растаптаныя. Ён павярнуўся i цiхенька пайшоў ад хаты.

А пасля ў братоў адбылася размова.

- Ты павiнны забыцца пра яе, - сурова мовiў Воўк.

Забыць Бажэну! Але гэта немагчыма. Ён кахае яе i не адмовiцца, калi гэтага патрабуе нават брат. Яна выбрала яго, Вышака, яна кахае яго.

- Не, - першы раз у жыццi Вышак супярэчыў брату.

I гэтае "не" сведчыла, што Вышак настроены рашуча i не саступiць яму. Чаго палохаўся Воўк, тое i здарылася - Бажэна зачаравала брата.

- Ты павiнен забыць пра яе. Вышак, браце, яна згубiць цябе, - ён паклаў руку на яго плячо, але той скiнуў руку.

- Я не выракуся яе!

Гэтая ўпартасць, з якой брат змагаўся за сваё каханне, пужала Воўка. Перад iм стаяў зусiм iншы чалавек, не той бесклапотны i мяккi юнак. Гэты Вышак быў зусiм iншым: упартым, брата не прызнаваў.

- Усё, - мовiў Воўк, - угаворваць цябе я не буду. У галаве тваёй вецер.

- Князь, - спынiў Вышак яго за руку, - ты задумаў супраць яе нядобрае?

Ён удзячны Бажэне за тыя светлыя хвiлiны кахання. Але ён гатоў адмовiцца ад каханай, каб толькi не страцiць брата. Заўтра ранiцай ён загадаў Гваю праводзiць Бажэну дадому.

- Не табе мне ўказваць, - груба абарваў брата Воўк.

* * *

Уцекачы выбралiся з падземнага ходу ў лес. Перапляценнi галiн перагароджвалi iм шлях. I на кожным кроку Вышаку даводзiлася мячом прасякаць дарогу. Ён мог павесцi дзяўчыну па сцежках, ды асцерагаўся пагонi цi наткнуцца на вартавыя заставы i таму вырашыў прабiрацца праз гушчар, арыентуючыся па зорках. I ўпарта, не зважаючы на стому, сек галiны i хмызняк, каб можна было прайсцi Бажэне. Неўзабаве яны трапiлi ў хвойнiк. Iсцi стала лягчэй. Ногi танулi ў мяккiм iмху. Каля невялiчкай ручаiны, што зiхацела ў месячным святле сярод парослых травой нiзкiх берагоў, уцекачы спынiлiся. Вышак апусцiўся на кукiшкi i сунуў руку ў ваду.

- Халодная, - мовiў ён.

- А пiць яе можна? Я хачу пiць.

- Гэта ж крынiчная вада.

Ён чакаў, што Бажэна, апусцiўшыся на каленi, нахiлiцца да ручаiны i прыпадзе вуснамi да вады, як звычайна пiў ён з крынiц. Але яна прысела на кукiшкi, чэрпнула вады ў складзеную лодачкай далонь i паднесла яе да вуснаў. I гэты рух Бажэны ачараваў яго вытанчанасцю i прыгажосцю.

- Смачная, - мовiла дзяўчына. - Паспрабуй, - яна зачэрпнула далонню вады i паднесла да яго вуснаў. - Пi хутчэй, - засмяялася Бажэна, - а то выцеча.

Ён прыпаў вуснамi да яе маленькай далонi. Колькi там той вады - кропля, але i не пiў ён ваду, а цалаваў дзявочую далонь.

- Ну вось i выцекла, - наўмысна незадаволеным голасам мовiла Бажэна.

I зноў дзяўчына зачэрпнула вады i паднесла да вуснаў Вышака, i ён не пiў, а цалаваў яе руку. А пасля пяшчотна ўзяў яе за тонкiя запясцi i пацалаваў дзяўчыну ў вусны. I з кожным яго пацалункам, адчуваючы яго блiзкасць, яна трацiла тую волю, якая дапамагла ёй перацягнуць на свой бок Вышака. Дзiўна, ёй хацелася быць слабой, бездапаможнай, каб ён, мужны i моцны, клапацiўся пра яе, абараняў. Iх прытуленыя адна да адной постацi адбiвалiся ў вадзе.