Иван Чигринов - Апавяданне без канца (на белорусском языке)

• Название: Апавяданне без канца (на белорусском языке)
• Автор: Иван Чигринов
• Жанр: Русская классическая проза

---

Я мог бы расказаць Чыкiлёнку не толькi пра гэта. Але ён астатняе ведаў.

...У сорак першым Чыкiлёнак пакiнуў Брады, калi апошнiя нашы часцi перайшлi ля Вусаўкi мост. Дома заставалася цяжарная жонка.

Тады стаяла лета, а ўвосень жонка павiнна была радзiць. I ён не павёз яе ў бежанцы - не параiлi людзi. Але як толькi прыйшлi немцы, тыя ж самыя людзi разнеслi чутку:

- Бачылi Чыкiлёнка ў Шурышчы!..

Суседзi пасля гэтага пачалi заходзiць у хату, робячы выгляд, што дарэмна Вольга хавае ад iх сваю тайну.

- Ты, дзеўка, пабойся бога, не будзь такой скрытнай, - гаварыла кожную ранiцу якая-небудзь Хвядосiха, калi Вольга iшла з вёдрамi да студнi. - Ад людзей жа не век хавацца. Бачылi твайго ўчора!..

Вольга доўга не верыла людзям. Але з цягам часу i яна перастала спаць начамi. Чакала, што муж, калi ён сапраўды недзе паблiзу, пастукае аднойчы ў шыбiну.

Нарэшце яе паклiкалi ў камендатуру.

- Мы ведаем, што ваш муж хаваецца ў лесе, - ветлiва ўсмiхаючыся, сказаў камендант. - Ён збiраецца шкодзiць нам. Таму мы i паклiкалi вас. Вы чакаеце дзiця. Дык перадайце свайму мужу, каб ён праз чатыры днi з'явiўся да нас. Вы павiнны ўлiчваць абставiны. Пераканайце яго.

Камендант пазванiў некуды i вылез з-за стала. Ён заставаўся ветлiвы да канца:

- Назад вас павязуць на маёй машыне. Мы, немцы, любiм гасцiннасць. Але ведайце, праз чатыры днi я сам прыеду да вас. Канечне, таксама ў госцi, бо я спадзяюся, што нiякiх непаразуменняў памiж намi не будзе.

Камендант стрымаў слова.

- Вы нас падвялi, шаноўная, - гукнуў ён яшчэ ад парога, i ў голасе яго не было ранейшай ветлiвасцi. - Дзе ваш муж? - ужо наступаў ён.

- Я не сустракала яго. Ён нiколi не прыходзiў дамоў. Мусiць, гэта людзi нагаварылi, што ён недзе тут.

Вольгу павялi да возера i паставiлi там, крокаў за дзесяць ад берагу, у халодную ваду, як сказаў камендант, прымаць ванны.

На дварэ якраз была восень.

Пасля па Вольгу яшчэ прыходзiлi з камендатуры. Але ў яе нарадзiлася дачка. Раней часу.

Пасля пачалася хвароба. Камендантавы ванны так не мiнулiся. Вольга застудзiла ногi, i ёй давялося вучыцца хадзiць нанава. Цяпер ужо разам з дачкой.

Тым часам вайна канчалася. Як i ўсе людзi, Вольга чакала свайго гаспадара, бо ўжо каторы год атрымлiвала ад яго ў ваенкамаце па атэстату грошы. Зрэдку прыходзiлi пiсьмы. Муж пiсаў, мiж iншым, што нiколi за вайну яму не выпала хадзiць паблiзу Брадоў, i таму яго нiхто не мог бачыць у Шурышчы.

Але навошта было варушыць старое? Добра, што ўсё абышлося.

Так думала Вольга.

I вось аднойчы, здаецца, праз тры месяцы пасля вайны, калi жывыя вярталiся пад свае стрэхi, Вольга атрымала пiсьмо. Яно было напiсана чужой рукой.

Значыць, не ўсё яшчэ абышлося!..

Вольга чытала пiсьмо i не давала сабе веры. Лiтары, выведзеныя жаночай рукой, скакалi перад вачмi, расплывалiся. Пiсьмо было кароткае. "Я не збiралася пiсаць, - чытала Вольга. - Спадзявалася, што ён сам напiша. Ды ён усё адмаўляецца. Але ўжо не час маўчаць. У мяне ад яго будзе дзiця. Маё дзiця таксама мае права на бацьку. Таму я не пушчу яго ў Брады..."

Дачытаць да канца неставала сiл.

На другi дзень Вольга спехам сабралася ў дарогу...

Дом, у якiм жыў цяпер яе муж, паказалi людзi. Але калi яна памкнулася было ўзысцi па лесвiцы на другi паверх, яе затрымаў мiлiцыянер.

- Грамадзяначка, - сказаў ён, як мог, стрымана, - сюды вам не паложана. Я вось тут запiшу вас, а вы пачакайце, можа хто выйдзе, тады я паклiчу.

Вольга падалася назад i больш не спрабавала падыходзiць да дзвярэй кватэры. Яна толькi падумала, што вельмi ўжо неспадзявана перамянiлiся часы i што яе жыццё цяпер, вiдаць, перакулiлася назаўсёды. Асаблiва бянтэжыў Вольгу гэты мiлiцыянер. Яго паставiлi тут, здавалася ёй, дзеля таго, каб адгарадзiць iх, каб узвесцi памiж iмi яшчэ большую сцяну. Але яна хацела дачакацца свайго мужа. Яна павiнна была расказаць яму, што перажыла праз яго за вайну... I таму засталася стаяць ля пад'езда.

Успомнiлi пра яе пад самы вечар.

- А я i не здагадвалася, што ў вас хопiць смеласцi так хутка прыехаць, падышла да яе спакойная, яшчэ зусiм маладая жанчына. Яна была вельмi прыгожая, гэта жанчына. Можа таму яна так спакойна i трымалася перад Вольгай. I хто ведае, можа яна адчула гэту сваю перавагу яшчэ задоўга да таго, як сустрэла Вольгу.

- Толькi я не ведаю, - пачала яна, - чаго вы сваёй паездкай дамагаецеся? Ён не хоча з вамi жыць. Дык што вам патрэбна? Вы нарэшце павiнны зразумець, што ўжо не пара яму. У яго цяперашнiм становiшчы такая жонка будзе адно замiнаць...

О, гэтая жанчына была занадта шчырая ў сваiх довадах. Яна нават не заўважала, як балюча даймала гэтым сваю маўклiвую ахвяру.

- Я размаўляю з вамi як жанчына з жанчынай, - гаварыла далей яна. - Вы не крыўдуйце. Бо я магла нават не падысцi да вас. Вы ўпершыню апынулiся ў вялiкiм горадзе. Мужа няма дома, i наогул яго доўга яшчэ не будзе, дык я павiнна паклапацiцца сама. I потым ён сказаў... Але ж лепш хадземце, я завяду вас да аднаго чалавека.

Вольга адчувала сябе дрэнна яшчэ з ранiцы, калi прыехала на вакзал. Затым доўга стаяла ля пад'езда. А зараз гэта жанчына сваёй непадробнай шчырасцю адбiрала ў яе апошнюю надзею. Неставала волi на супрацiўленне. I яна пайшла следам, спярша па вулiцы, гарачай i дымнай, потым па нейкiх бясконцых калiдорах, засланых прыгожымi дыванамi.

Цяпер Вольгу непакоiла ўжо iншае - каб не трапiць неспадзявана на вочы свайму мужу, бо не хацелася, каб ён пабачыў яе поплеч з гэтай модна апранутай, выпешчанай жанчынай. У душы яна ўжо нават рада была, што яго не аказалася дома.

У кабiнеце, куды яе прапусцiлi адразу, - не абышлося без намаганняў спадарожнiцы, - сядзеў, напэўна, той самы чалавек да якога яны iшлi.

- Дык чым я магу быць карысны вам? - пасадзiўшы Вольгу ў крэсла насупраць сябе, спытаў ён вялым голасам.

- Я прыехала да мужа, - i Вольга назвала прозвiшча.

- Ну i што?

Чалавек, вiдаць, не зусiм разумеў, чаго дамагалася ад яго гэта вясковая жанчына. Тады Вольга падала яму пiсьмо, якое, уласна, i змусiла яе сабрацца ў дарогу. Ён чытаў тое пiсьмо, а Вольга ўпотай выцiрала слёзы.

- Так, - прамовiў нарэшце чалавек i зацiкаўлена агледзеў Вольгу. - Я штосьцi прыпамiнаю. Але пачакайце. - Ён адчынiў шуфляду стала i дастаў адтуль сiнюю папку. Доўга гартаў старонкi, чытаў паперкi, якiя былi ўшыты ў папку, потым усклiкнуў:

- Ага, вось яно!..

Ад гэтага воклiчу Вользе зрабiлася млосна. Сэрца раптам пачула штосьцi нядобрае.

- Тут ёсць выпiска з метрыкi... Марына нарадзiлася дваццаць шостага жнiўня тысяча дзевяцьсот сорак другога года. Так?

- Так, - адказала Вольга, не разумеючы, куды хiлiцца гаворка.

- Добра. Тады прачытаем, што пiша ваш муж: "Мая жонка нарадзiла дзiця ад немца. Бо я пакiнуў Брады ў лiпенi сорак першага года, а Марына, гэта значыць мая так званая дачка, нарадзiлася... што i пацвярджае метрыка... Таму я i не магу жыць разам".

У Вольгi пахаладзела на сэрцы.

- Гэта няпраўда, - захвалявалася яна. - Тут звычайная памылка. Так запiсалi ў сельсавеце. Людзi могуць сказаць. Дачка нарадзiлася якраз у сорак першым. I не ад якога немца. Гэта яго дзiця. Уся вёска ведае. Я толькi не дагледзела, як яны там запiсвалi. Бо цi думаў тады хто!..

- Дапусцiм, што вам можна паверыць, - спынiў яе той жа вялы голас. - Але ж i мужу вашаму я мушу паверыць. Тым больш, што дакументы пацвярджаюць. Вы толькi правiльна зразумейце мяне...

Ён гаварыў i далей, але Вольга больш не слухала: сёння чамусьцi ўвесь час угаворвалi Вольгу, каб яна нешта зразумела, i нiхто не разумеў яе...

Ужо каторы год Марына высаджвала на матчынай магiле барвiны.

Гэта магiла i мяне параднiла з Брадамi. Я палюбiў i цiхую раку, i лазнякi над ёю, i пясчаныя пагоркi, на якiх аж да самай восенi хвалюецца пад ветрам жыта.

Мне палюбiлася скупая прырода таго ўсходняга кутка Беларусi, дзе прамiнула дзяцiнства чалавека, якi мне на ўсё жыццё стаў дарагi.

Я нiколi не спадзяваўся сустрэць тут Марынiнага бацьку.

Зараз ён меў нешта сказаць мне пра Пычаў бераг. Але я пабрыў далей.

Над ракою па-ранейшаму дымiўся цёплы туман.

1962 г.