Альбер Камю - Ёна, або Мастак за працай (на белорусском языке)

• Название: Ёна, або Мастак за працай (на белорусском языке)
• Автор: Альбер Камю
• Жанр: Проза

---

Аднойчы ў суботу, у другой палове дня Рато прынёс Луiзе мудрагелiстую сушылку бялiзны, якую можна было б усталяваць на кухнi пад столлю. Кватэра была ўжо бiтком напакавана гасцьмi, у маленькiм пакойчыку ў цесным гурце сапраўдных знаўцаў Ёна рабiў партрэт той, што падаравала яму сабак, а побач нейкi iншы мастак маляваў самога Ёну. Як сказала Луiза, гэта быў дзяржаўны заказ. "Карцiна будзе называцца "Мастак за працай"". Рато адышоўся ў кут i пачаў назiраць за сябрам, якi, вiдаць, вельмi занурыўся ў работу. Адзiн знаўца, якi Рато раней нiколi не бачыў, нахiлiўся да яго i шапнуў: "Гляньце, якi ў яго выгляд, га!" Рато нiчога не адказаў. Але той не сунiмаўся: "Вы мастак, я таксама. Дык вось, верце мне, ён здае". - "Ужо?" - сказаў Рато. "Але. Гэта ўсё поспех. Поспеху не вытрымлiвае нiхто. Як мастак, ён ужо прапаў". - "Дык ён здае цi ўжо прапаў?" - "Калi мастак здае, ён прапаў. Гляньце - яму няма чаго маляваць. Цяпер малююць яго самога - а потым павесяць на цвiк".

Многа пазней, калi было ўжо за поўнач, Луiза, Рато i Ёна сабралiся ў спальнi. Ёна стаяў, Луiза i Рато сядзелi на ложку, усе маўчалi. Дзецi спалi, сабакi былi ў вёсцы, куды iх удалося звезцi за невялiкую плату, толькi што Луiза перамыла гару пасуды, Ёна з Рато яе перацерлi, усе былi вельмi стомленыя. Калi яны былi ў кухнi, Рато, гледзячы на стос талерак, прапанаваў: "Вазьмiце сабе пакаёўку". Але Луiза маркотна адказала: "Ды дзе ж яна тут прыткнецца?" Цяпер яны маўчалi. "Ты задаволены?" - раптам запытаўся Рато. Ёна ўсмiхнуўся, хоць выгляд у яго быў змораны. "Але. Усе са мною вельмi прыязныя". - "Не, - сказаў Рато. - Пасцеражыся. Не ўсе яны такiя добрыя". - "Ты пра каго?" - "Пра тваiх сяброў-мастакоў, напрыклад". - "Я ведаю, - сказаў Ёна. Але амаль усе мастакi такiя. Нiхто з iх не ўпэўнены, што iснуе, як мастак. Вось, каб знайсцi такую ўпэўненасць, яны i пачынаюць шукаць розныя доказы, крытыкуюць, ганяць. Гэта дае iм сiлу, гэта азначае ў iх пачатак iснавання. Усе яны вельмi самотныя!" Рато адно кiваў галавой. "Дай мне веры, - сказаў Ёна, я iх ведаю. Iх трэба любiць". - "Ну а ты, - сказаў Рато, - ты, значыцца, iснуеш? Ты ж нiколi нi пра каго не кажаш, што ён дрэнны". Ёна засмяяўся: "О, я часта думаю пра iх дрэнна. Але я не злапомны". Потым ён пасур'ёзнеў: "Не, я не ўпэўнены, што iсную. Але ў тым, што буду iснаваць, - перакананы".

Рато спытаўся ў Луiзы, што думае пра ўсё гэта яна. Луiза схамянулася, скiнула з сябе стому - Ёна мае рацыю: тое, што думаюць госцi, не так ужо важна. Важна толькi тое, што робiць Ёна. I яна добра бачыць, як замiнае яму ў працы дзiця. А яно ж расце, i хутка трэба будзе купiць канапу, якая таксама зойме месца. Што зробiш, пакуль яны не знайшлi большай кватэры! Ёна азiраў спальню. Вядома, гэта не iдэал, ложак тут занадта шырокi. Затое ўвесь дзень гэты пакой пусты. Ёна параiўся з Луiзай, тая задумалася. Прынамсi, тут ужо Ёну турбаваць не будуць - не адважацца ж госцi забiрацца на iхнi ложак. "А што думаеце вы?" - у сваю чаргу запыталася Луiза ў Рато. Той зiрнуў на Ёну. Ёна глядзеў на вокны суседняга дома. Потым падняў вочы да бяззорнага неба, падышоў да акна i завесiў шторы. Вярнуўшыся, ён усмiхнуўся Рато i моўчкi сеў побач. Луiза, у якой быў зусiм змардаваны выгляд, сказала, што iдзе ў душ. Сябры засталiся адны, i Ёна адчуў, як Рато падсунуўся блiжэй i ткнуўся яму ў бок плячом. Ёна не павярнуўся i толькi сказаў: "Я люблю маляваць. I хацеў бы маляваць усё жыццё, i ўночы, i ўдзень. Цi ж гэта не шчасце?" Рато пяшчотна глядзеў на сябра. "Але, - сказаў ён, - гэта шчасце".

Дзецi раслi, i Ёна радаваўся iх весялосцi i здароўю. Яны хадзiлi ў школу i а чацвёртай гадзiне вярталiся дамоў. Апроч таго, Ёна мог бачыцца з iмi ў суботу, калi яны прыходзiлi апоўднi, у чацвер i цэлымi днямi на працягу частых i доўгiх канiкул. Дзецi былi яшчэ не настолькi дарослыя, каб гуляць цiха i спакойна, але досыць жвавыя, каб у гульнях спрачацца, крычаць i смяяцца на ўсю хату. Iх даводзiлася супакойваць, ушчуваць, а часам дзеля выгляду даваць i пару плескачоў. Апроч таго, трэба было мыць iх бялiзну, ушываць гузiкi, i Луiзiнага часу на гэта ўжо не ставала. Праз вялiкую цеснату бацькi не маглi наняць пакаёўкi, нават такой, якая прыходзiла б толькi на дзень. I таму Ёна прапанаваў запрасiць на дапамогу Луiзiну сястру Розу, якая засталася ўдавой i жыла цяпер адна з дарослаю дачкою. "I праўда, - сказала Луiза, - з Розай клопату ў нас не будзе. Калi захочам, мы заўсёды зможам яе турнуць". Ёна быў рады, што праблема нарэшце вырашылася, бо гэта абяцала палёгку не толькi Луiзе, але i яго сумленню, якое не давала спакою мастаку, калi ён бачыў змэнчаную вечнымi клопатамi жонку. А палёгка сапраўды аказалася вялiкая, бо часта Роза прыводзiла з сабой i дачку. У абедзвюх было найдабрэйшае сэрца, ва ўсiм свеце няможна было б знайсцi людзей такiх бескарыслiвых i зычлiвых. Яны адразу кiнулiся дапамагаць маладой сям'i i, не шкадуючы часу, рабiлi, здаецца, нават немагчымае. На гэта жанчын натхняла нуда iх самотнага жыцця i тая прыемная натуральнасць, з якой iх сустрэлi ў Луiзы. Сапраўды, як i прадугледжвалася, нiхто са сваячкамi асаблiва не цырымонiўся, i з першага ж дня яны адчулi сябе тут як дома. Вялiкая зала ператварылася ў гасцiную i адначасова служыла сталовай, кладоўкаю пад бялiзну i пакоем пад дзiцячыя гульнi. У маленькiм пакоi, дзе спаў малодшы, трымалi палотны i часам, калi Роза прыходзiла адна, ставiлi ёй раскладны ложак.

Ёна займаў спальню i працаваў там на маленькiм пятачку памiж ложкам i акном. Ранiцай яму даводзiлася трошкi пачакаць, пакуль следам за дзiцячым прыбяруць i гэты пакой. Затое пасля ўжо нiхто яго не турбаваў; хiба што заходзiлi ўзяць што-небудзь з бялiзны, але што зробiш - адзiная ў хаце шафа стаяла тут. Праўда, i госцi, хай цяпер i не такiя шматлiкiя, хутка прызвычаiлiся да новага становiшча. Насуперак спадзяванням Луiзы, яны без асаблiвых ваганняў узлягалiся на сямейным ложку, каб выгодней гаманiць з Ёнам. Часам даць тату буськi забягалi i дзецi. "Дай зiрнуць на малюнак". Ёна паказваў малюнак, над якiм працаваў, пяшчотна цалаваў малых i, адсылаючы iх, адчуваў, як непадзельна i поўна пануюць яны ў яго сэрцы. Каб iх не стала, вакол яго засталiся б толькi самота i пустата. Ёна любiў iх, любiў гэтак жа моцна, як i свой жывапiс, бо ва ўсiм свеце толькi ў iх было столькi ж жыцця.

Аднак Ёна працаваў менш, хоць i сам не мог уцямiць - чаму. Ён па-ранейшаму быў старанны, але цяпер беручы ў рукi пэндзаль, адчуваў нейкi цяжар, нават калi заставаўся адзiн. У такiя хвiлiны ён стаяў ля акна i пазiраў на неба. Ён i раней быў няўважлiвы, заўжды паглыблены ў свае думкi, цяпер ён стаў летуценны. Замест таго каб маляваць, ён думаў пра жывапiс, пра сваё прызначэнне. "Я люблю маляваць", - яшчэ казаў ён сабе, а пэндзаль звiсаў у яго руцэ ўздоўж цела, i ён прыслухоўваўся да гукаў далёкага радыё.

У гэты час яго рэпутацыя пачала падаць. Водгукi на яго працу, што з'яўлялiся ў друку, усё часцей рабiлiся стрыманымi цi нават благiмi, а некаторыя былi такiя злыя, што ў Ёны сцiскалася сэрца. Але ён казаў сабе, што i з гэтых нападак можна атрымаць карысць - яны прымусяць яго працаваць лепей. Тыя, хто яшчэ завiтваў да Ёны, абыходзiлiся з iм ужо без былой павагi, як са старым сябрам, з якiм няма чаго цырымонiцца. Калi Ёна хацеў вярнуцца да карцiны, яму казалi: "Ды ну! Паспееш яшчэ!" I Ёна адчуваў, што гэтыя няўдальцы пачынаюць ужо лiчыць яго за свайго сабрата па няшчасцi. Але з другога боку, у новых адносiнах было нешта прыемнае. Рато пацiскаў плячыма: "Ты проста дурань. Яны зусiм не любяць цябе". - "Цяпер трошкi любяць, - адказваў Ёна. - А трошкi любовi - гэта ўжо вельмi многа. Цi ёсць рознiца, чым ты яе заслужыў!" I ён па-ранейшаму гаманiў з гасцьмi, адказваў на лiсты i сяк-так, калi мог, маляваў. Зрэдку ён браўся за пэндзаль па-сапраўднаму, гэта здаралася асаблiва ў нядзелю, калi дзецi з Луiзай i Розай iшлi пасля абеду на шпацыр. I ён радаваўся, калi пад вечар праца над карцiнай трошкi пасоўвалася наперад. У тыя днi ён маляваў неба.

Аднойчы гандляр паведамiў Ёну, што попыт на яго палотны значна панiзiўся, i таму, на жаль, ён вымушаны паменшыць заробак; Ёна згадзiўся, але Луiзу гэта занепакоiла. Быў верасень, дзецям да новага навучальнага года трэба было купляць адзенне. I Луiза са звычайнаю мужнасцю ўзялася за гэта сама. Праўда, надоўга сiлы ў яе не хапiла. Роза магла нешта зацыраваць, ушыць гузiк, але шыць яна не ўмела. Затое стрыечная сястра ў яе мужа была швачка; яна i падрадзiлася дапамагчы Луiзе. Час ад часу яна прыходзiла ў пакой, дзе працаваў Ёна, i сядала на крэсле ў самым куце. Зрэшты, гэта негаваркая асоба паводзiла сябе заўсёды вельмi спакойна. Настолькi спакойна, што Луiза параiла Ёну намаляваць "Краўчыху". "Добрая думка", - сказаў Ёна. Ён паспрабаваў, сапсаваў два палатны i зноў узяўся за сваё неба. На другi дзень, замест таго каб маляваць, ён доўга хадзiў па кватэры i разважаў. Раптам прыбег распалены вучань, сунуў яму нейкi доўгi артыкул, якi б у iншым выпадку Ёна нават не прачытаў. У артыкуле пiсалася, што яго жывапiс адначасова прэтэнцыёзны i старамодны. Тут якраз пазванiў гандляр i зноў выказаў занепакоенасць знiжэннем попыту на палотны. Але Ёна па-ранейшаму летуценiў i разважаў. Вучню ён сказаў, што ў артыкуле ёсць доля праўды, але наперадзе ў яго яшчэ шмат часу, i ён ускладае на яго пэўныя надзеi. А гандляру адказаў, што разумее яго заклапочанасць, але не падзяляе яе. У яго ёсць задума стварыць нешта вялiкае i сапраўды новае; так што ўсё зноў пойдзе добра. Гаворачы гэта, Ёна адчуў, што кажа праўду, што зорка зноў спрыяе яму. Досыць толькi наладзiць усё як след.