Станислав Лем - Салярыс (на белорусском языке)

• Название: Салярыс (на белорусском языке)
• Автор: Станислав Лем
• Жанр: Научная Фантастика

---

Але часiны такiх буйных экспедыцый на планету даўно мiнулiся. Саму Станцыю стваралi, назiраючы за яе будаўнiцтвам са спадарожнiкаў. Зямля магла б ганарыцца маштабамi iнжынернага збудавання, калi б Акiян за некалькi секунд не нараджаў канструкцыi, якiя па велiчынi перабольшвалi Станцыю ў мiльёны разоў. Станцыя ўяўляе дыск дыяметрам дзвесце метраў, чатырох'ярусны ў цэнтры i двух'ярусны па краях. Яна вiсiць на вышынi ад пяцiсот да тысячы пяцiсот метраў над Акiянам дзякуючы гравiтатарам, якiя працуюць на энергii анiгiляцыi, i забяспечана, акрамя абсталявання, якое звычайна бывае на Станцыях i вялiкiх Сатэлоiдах, спецыяльнымi радарнымi ўстаноўкамi, што пры першых жа змяненнях акiянскай паверхнi могуць уключыць дадатковыя магутнасцi, i, як толькi з'яўляюцца вешчуны нараджэння новага жываўтварэння, стальны дыск накiроўваецца ў стратасферу.

Цяпер Станцыя амаль што бязлюдная. З той пары, як робаты па невядомай мне прычыне апынулiся пад замком у нiжнiх трумах, можна было доўга хадзiць па пустых калiдорах, як на дрэйфуючым караблi, абсталяванне якога перажыло яго экiпаж.

Калi я паставiў дзевяты том манаграфii Гiзэ на палiцу, мне здалося, што сталь, пакрытая тоўстым слоем порыстага пенапласту, затрымцела пад нагамi. Я насцярожыўся, але вiбрацыя не паўтарылася. Бiблiятэка была добра iзалявана ад усяго корпуса, i вiбрацыя магла ўзнiкнуць толькi з аднае прычыны - са Станцыi стартавала ракета. Гэтая думка працверазiла мяне. Я яшчэ не ведаў, цi палячу, як хацеў гэтага Сарторыус. Калi б я паводзiў сябе так, быццам падзяляю яго планы цалкам, мог бы ў лепшым выпадку адтэрмiнаваць сутыкненне; я быў амаль перакананы, што справа дойдзе да сутычкi, бо вырашыў зрабiць усё, на што я здатны, каб уратаваць Хэры. Сама галоўнае, цi мае Сарторыус шанцы на поспех. У яго была вялiкая перавага - як фiзiк ён ведаў гэтую праблему значна лепш, чым я; я мог разлiчваць, як гэта нi дзiўна, толькi на бездакорнасць рашэнняў, якiя дарыў нам Акiян.

Пасля я цэлую гадзiну прасядзеў над мiкрафiльмамi, спрабуючы вылавiць нешта разумнае з мора праклятай матэматыкi, на мове якой гаварыла фiзiка нейтрынных працэсаў. Напачатку мне здавалася гэта марнай справай, тым больш што неверагодна цяжкiх тэорый нейтрыннага поля было пяць - яскравы доказ iх недасканаласцi. У рэшце рэшт мне ўдалося знайсцi што-кольвечы пэўнае. Я выпiсваў формулы, калi ў дзверы пастукалi.

Я хуценька падышоў да дзвярэй i адчынiў iх, загароджваючы сваiм целам уваход. З'явiўся блiскучы ад поту твар Снаўта. Больш нiкога ў калiдоры не было.

- А, гэта ты, - сказаў я i шырока адчынiў дзверы. - Заходзь.

- Ага, гэта я, - адказаў Снаўт.

Голас у яго быў хрыплы, вочы пачырванелi, пад iмi з'явiлiся мяшкi. Снаўт быў у блiскучым гумавым антырадыяцыйным фартуху на эластычных шлейках; з-пад фартуха былi вiдаць брудныя калошы штаноў, у якiх ён заўсёды хадзiў. Яго позiрк прабег па круглай, залiтай святлом зале i спынiўся, калi заўважыў Хэры, якая стаяла ля крэсла. Мы iмгненна абмянялiся позiркамi; я апусцiў павекi; тады Снаўт адбiў паклон, а я прыязным голасам прамовiў:

- Гэта доктар Снаўт, Хэры. Снаўт, гэта... мая жонка.

- Я... сябра экiпажа... мяне цяжка сустрэць, i таму... - паўза небяспечна зацягвалася, - я не меў мажлiвасцi пазнаёмiцца...

Хэры ўсмiхнулася i працягнула яму руку, ён пацiснуў яе, як мне падалося, крыху знiякавелы, памiргаў i ўперыўся позiркам у Хэры. Я паклаў руку яму на плячо.

- Выбачайце, - сказаў Снаўт, звяртаючыся да Хэры. - Я хацеў бы пагаварыць з табой, Кельвiн...

- Калi ласка, - адказаў я са свецкай нязмушанасцю; усё гэта нагадвала мне фарс, але нiчога не зробiш. - Хэры, дарагая, мы табе не будзем замiнаць? Нам з доктарам трэба абмеркаваць нашы сумныя справы.

Я за локаць падвёў Снаўта да маленькiх крэслаў на супрацьлеглым баку залы. Хэры ўселася ў крэсла, на якiм толькi што сядзеў я, яна падсунула яго так, што калi адкрывала галаву ад кнiгi, то магла бачыць нас.

- Як справы? - цiха спытаўся я.

- Я развёўся, - адказаў ён шэптам з прысвiстам.

Калi б мне некалi расказалi гэтую гiсторыю, перадалi такi пачатак гаворкi, я рассмяяўся б, але на Станцыi маё адчуванне гумару атрафiравалася.

- Кельвiн, з учарашняга дня я пражыў некалькi гадоў. Ды якiх гадоў! А ты?

- Я... нiчога... - прамовiў я праз хвiлiну, не ведаючы, што казаць далей.

Я добра адносiўся да Снаўта, але адчуваў, што зараз мне трэба асцерагацца яго, дакладней, таго, што ён збiраецца мне паведамiць.

- Нiчога? - перапытаў Снаўт такiм самым тонам, як i я. - Ага, нават так?..

- Што ты маеш на ўвазе?

Я зрабiў выгляд, што не разумею яго. Снаўт прымружыў пачырванелыя вочы i нахiлiўся да мяне так блiзка, што я адчуў яго дыханне. Ён зашаптаў:

- Мы загразлi, Кельвiн. З Сарторыусам ужо нельга звязацца, я ведаю толькi тое, што напiсаў табе i што ён сказаў мне пасля нашай цудоўнай канферэнцыi...

- Ён выключыў вiдэафон? - спытаўся я.

- Не, у яго кароткае замыканне. Здаецца, ён зрабiў яго знарок, альбо... Снаўт махнуў кулаком, нiбыта нешта разбiваў.

Я моўчкi пазiраў на яго. Левы куточак яго вуснаў скрывiўся ў непрыемнай усмешцы.

- Кельвiн, я прыйшоў таму... - Ён не дагаварыў. - Што ты хочаш рабiць?

- Ты маеш на ўвазе тое пiсьмо? - паволi прамовiў я. - Зраблю, не маю падстаў адмаўляцца, таму я i сяджу тут, хачу разабрацца...

- Не, - перапынiў ён, - я не пра тое...

- А пра што? - спытаўся я з наўмысным здзiўленнем. - Я слухаю.

- Сарторыус, - прамармытаў ён, - яму здаецца, што ён знайшоў шлях... ведаеш...

Снаўт не спускаў з мяне вачэй. Я сядзеў спакойна, спрабуючы захаваць абыякавы выраз твару.

- Перш за ўсё тая гiсторыя з рэнтгенам. Тое, што рабiў з iм Гiбарыян, памятаеш? Магчыма пэўная мадыфiкацыя...

- Якая?

- У Акiян пасылалi проста пучок прамянёў i мадулявалi толькi iх магутнасць згодна з пэўнымi формуламi.

- Так, я ведаю пра гэта. Нiлiн ужо рабiў так. I многiя iншыя.

- Так, але яны скарыстоўвалi мяккае выпраменьванне. А тут было жорсткае, мы калашмацiлi Акiян як маглi, усёй магутнасцю.

- Могуць быць непрыемнасцi, - зазначыў я. - Парушэнне Канвенцыi Чатырох i ААН.

- Кельвiн... Не прытварайся. Якое гэта мае значэнне цяпер? Гiбарыян жа мёртвы.

- Ага, Сарторыус хоча ўсё звалiць на яго?

- Не ведаю. Я з iм пра гэта не гаварыў. Гэта не мае значэння. Сарторыус мяркуе, раз "госцi" з'яўляюцца тады, калi мы прачынаемся, значыць, Акiян выведвае ў нас рэцэпт вытворчасцi пад час сну. Акiян лiчыць, што сама важны наш стан - сон, i таму паступае iменна так. Сарторыус хоча даслаць яму нашыя думкi, думкi наяве - разумееш?

- Якiм чынам? Па пошце?

- Жарты ты дашлеш асобна, сам. Гэты пучок прамянёў будзе мадулявацца бiятокамi мозга аднаго з нас.

Нарэшце я сёе-тое зразумеў.

- Ага, - сказаў я, - адзiн з нас - гэта я! Так?

- Так. Ён думаў пра цябе.

- Шчыра дзякую.

- Што ты пра гэта скажаш?

Я нiчога не адказаў. Снаўт моўчкi паглядзеў спачатку на захопленую чытаннем Хэры, затым на мяне. Я адчуваў, як кроў адхлынае ад майго твару, але не мог з сабой саўладаць.

- Ну як?.. - спытаўся Снаўт.

Я пацiснуў плячыма.

- Гэтыя рэнтгенаўскiя байкi пра дасканаласць чалавека я лiчу глупствам. I ты таксама. Хiба не так?

- Так.

- Вельмi добра, - прамовiў Снаўт i ўсмiхнуўся, быццам я апраўдаў яго спадзяваннi. - Значыць, ты супраць задумы Сарторыуса?

Я яшчэ не ўсвядомiў, якiм чынам, але ён дамогся свайго - я прачытаў гэта ў яго позiрку. Што я мог яшчэ сказаць?

- Цудоўна, - прамовiў Снаўт. - Ёсць i iншы праект. Перарабiць апарат Роша.

- Анiгiлятар?..

- Ага. Папярэднiя разлiкi ў Сарторыуса ўжо ёсць. Гэта рэальна. I нават не спатрэбiцца вялiкая магутнасць. Устаноўка можа працаваць цэлыя суткi, без абмежавання часу, ствараючы антыполе.

- Па... пачакай! Як гэта, на твой погляд, адбудзецца?

- Вельмi проста. Гэта будзе нейтрыннае антыполе. Звычайная матэрыя застаецца без змяненняў. Знiшчаюцца толькi... нейтрынныя сiстэмы. Разумееш?

Снаўт задаволена ўсмiхаўся. Я сядзеў як аглушаны. Ён перастаў усмiхацца, дапытлiва паглядзеў на мяне, зморшчыў лоб i чакаў.

- Першы праект - "Думка" - адкiдваем. А другi? Сарторыус ужо займаецца iм. Назавём праект "Свабода".

На iмгненне я заплюшчыў вочы. Нечакана прыйшло рашэнне. Снаўт - не фiзiк. Сарторыус выключыў або разбiў вiдэафон. Цудоўна!

- Я назваў бы праект "Бойня"... - паволi прамовiў я.

- Не выдавай сябе за святога. Зараз усё будзе iначай. Нiякiх "гасцей", нiякiх утварэнняў Ф - нiчога. У момант матэрыялiзацыi пачынаецца распад.

- Гэта непаразуменне, - усмiхнуўся я i пакiваў галавой; я спадзяваўся, што мая ўсмешка выглядае натуральна. - Снаўт, гэта не пакуты сумлення, а толькi iнстынкт самазахавання. Я не хачу памiраць.

- Што?..

Снаўт разгубiўся. Ён падазрона паглядаў на мяне. Я дастаў з кiшэнi скамечаны лiст з формуламi.

- Я таксама думаў пра гэта. Ты не верыш? Як вядома, я першы прапанаваў нейтрынную гiпотэзу. Праўда? Паглядзi. Антыполе можна ўзбудзiць. Для звычайнай матэрыi яно не ўяўляе небяспекi. Гэта праўда. Але ў момант дэстабiлiзацыi, калi нейтрынная сiстэма распадаецца, вызваляецца лiшняя энергiя сувязi. Калi на кожны кiлаграм масы, што знаходзiцца ў спакоi, прыпадае 108 эргаў, то на кожнае ўтварэнне Ф - ад 5x108 да 7x108 эргаў. Ты можаш уявiць, што гэта такое? Невялiкi ўранавы выбух унутры Станцыi.