Станислав Лем - Салярыс (на белорусском языке)

• Название: Салярыс (на белорусском языке)
• Автор: Станислав Лем
• Жанр: Научная Фантастика

---

- Ты не верыш мне? - прамовiў Снаўт. - Даю табе слова, што не ведаю.

Я моўчкi адчынiў шафу са скафандрамi i пачаў рассоўваць цяжкiя пустыя абалонкi. Як я i меркаваў, углыбiнi, на круках, вiселi газавыя пiсталеты для палёту ў прасторы без гравiтацыi. Вядома, гэта не зброя, але газавы пiсталет лепш, чым нiчога. Я праверыў зарад i павесiў пiсталет у футарале цераз плячо. Снаўт уважлiва назiраў за мной. Калi я падбiраў даўжыню раменьчыка, ён з'едлiва ўсмiхнуўся, паказаўшы жоўтыя зубы.

- Удалага палявання! - прамовiў ён.

- Дзякуй табе за ўсё, - сказаў я i накiраваўся да дзвярэй.

Ён ускочыў з крэсла:

- Кельвiн!

Я зiрнуў на яго. Ён ужо не ўсмiхаўся. Бадай што нiколi я не бачыў такога спакутаванага твару.

- Кельвiн, гэта не... Я... я... сапраўды не магу, - мармытаў Снаўт.

Я чакаў, цi скажа ён што-небудзь яшчэ, але ён толькi мыляў губамi, нiбыта хацеў з iх нешта выцiснуць.

Я павярнуўся i моўчкi выйшаў.

САРТОРЫУС

Калiдор быў пусты. Напачатку ён вёў прама, а пасля збочваў управа. Я нiколi не быў на Станцыi, але пад час падрыхтоўкi правёў шэсць тыдняў у яе дакладнай копii, якая знаходзiцца ў Iнстытуце, на Зямлi. Я ведаў, куды вядзе алюмiнiевы трап. У бiблiятэцы было цёмна. Вобмацкам знайшоў выключальнiк. Калi адшукаў у картатэцы дадатак да першага тома "Салярыстычнага штогоднiка" i нацiснуў на клавiшу, у адказ запалiўся чырвоны агеньчык. Я праверыў у рэгiстратары - кнiжка была ў Гiбарыяна, як i другая - "Малы Апокрыф". Я патушыў святло i спусцiўся назад. Я баяўся iсцi да Гiбарыяна, хоць i чуў, што яна выйшла. Але ж яна магла туды вярнуцца. Я пастаяў ля дзвярэй, пасля, сцiснуўшы зубы, прымусiў сябе ўвайсцi.

Асветлены пакой быў пусты. Я пачаў перабiраць кнiжкi, якiя ляжалi на падлозе ля iлюмiнатара; пасля падышоў да шафы i зачынiў яе. Я не мог бачыць пустое месца мiж камбiнезонамi. Ля iлюмiнатара дадатку не было. Я метадычна перакладваў том за томам i нарэшце, калi дайшоў да апошняга стоса кнiг, якiя ляжалi мiж ложкам i шафай, знайшоў тое, што шукаў.

Я спадзяваўся, што знайду ў кнiзе нейкi след, i сапраўды, у змесце ляжала закладка; чырвоным алоўкам было падкрэслена прозвiшча, якое мне нiчога не гаварыла, - Андрэ Бертан. Гэтае прозвiшча сустракалася на дзвюх старонках. Зiрнуўшы на першую, я даведаўся, што Бертан быў запасны пiлот на караблi Шанагана. Наступная згадка пра яго была больш як праз сто старонак. Адразу пасля высадкi экспедыцыя захоўвала надзвычайную асцярожнасць, але калi праз шаснаццаць дзён высветлiлася, што плазматычны Акiян не толькi не выяўляе нiякiх адзнак агрэсiўнасцi, але нават адступае перад кожным прадметам, што наблiжаецца да яго паверхнi, i як можа пазбягае непасрэднага кантакту з апаратурай i людзьмi, Шанаган i яго намеснiк Цiмолiс адмянiлi частку асаблiвых мер, якiя дыктавалiся асцярогай, бо гэтыя меры надзвычай абцяжарвалi i тармазiлi выкананне задання.

Пазней экспедыцыя была падзелена на невялiкiя групы з двух-трох чалавек, якiя выконвалi палёты над Акiянам часам на некалькi соцень мiль; выкiдальнiкi прамянёў, якiя раней прыкрывалi i засцерагалi ўчастак вывучэння, былi пакiнуты на Базе. Першыя чатыры днi пасля гэтых змен прайшлi без анiякiх здарэнняў, калi не лiчыць, што час ад часу псавалася кiслародная апаратура скафандраў, бо вывадныя клапаны былi адчувальныя да ядавiтай атмасферы планеты. Таму амаль штодзённа iх даводзiлася мяняць.

На пяты дзень, або на дваццаць першы з моманту высадкi, двое вучоных, Каручы i Фехнер (першы быў радыебiёлаг, а другi фiзiк), выправiлiся ў даследчы палёт над Акiянам на маленькiм (на два месцы) аэрамабiлi. Гэта быў не лятаючы апарат, а машына на паветранай падушцы.

Калi праз шэсць гадзiн яны не вярнулiся, Цiмолiс, якi ўзначальваў Базу пад час адсутнасцi Шанагана, аб'явiў трывогу i выслаў на пошукi ўсiх, хто трапiў пад руку.

У вынiку фатальнага збегу абставiн радыёсувязь у той дзень перапынiлася прыкладна праз гадзiну пасля выхаду пошукавых груп; прычынай гэтага з'явiлася вялiкая пляма на чырвоным сонцы, якое выкiдвала ў верхнiя слаi атмасферы магутны струмень часцiнак. Працавалi толькi ўльтракароткахвалевыя перадатчыкi, якiя давалi магчымасць весцi перамовы на адлегласцi не больш як дваццаць мiль. Акрамя таго, перад заходам сонца апусцiўся густы туман, i пошукi давялося спынiць.

Калi выратавальныя групы ўжо вярталiся на Базу, адна з iх за восемдзесят мiль ад берага знайшла аэрамабiль. Матор працаваў, i спраўная машына слiзгала над хвалямi. У празрыстай кабiне знаходзiўся толькi адзiн напаўпрытомны чалавек - Каручы.

Аэрамабiль даставiлi на Базу, а Каручы перадалi дактарам; яшчэ ў той самы вечар ён апрытомнеў. Пра лёс Фехнера ён нiчога не ведаў. Памятаў толькi, што, калi яны ўжо збiралiся вяртацца, ён адчуў удушша. Вывадны клапан яго апарата заядала, i ў скафандр з кожным уздыхам трапляў ядавiты газ.

Фехнеру, якi спрабаваў адладзiць яго апарат, давялося адшпiлiць пасы i ўстаць. Гэта было апошняе, што памятаў Каручы. Падзеi, згодна з заключэннем спецыялiстаў, верагодна, адбывалiся так: iмкнучыся адладзiць апарат Каручы, Фехнер адчынiў кабiну, вiдаць, таму, што над нiзкiм купалам яму было цесна. Гэта было мажлiва, бо кабiны ў падобных машынах не герметычныя, яны проста засцерагаюць ад ападкаў i ветру. Пад час гэтых манiпуляцый кiслародны апарат Фехнера, вiдаць, сапсаваўся, вучоны ў амаль непрытомным стане вылез праз люк i звалiўся ў Акiян.

Такая вось гiсторыя першай ахвяры Акiяна. Пошукi цела - у скафандры яно не магло патануць - не далi нiякiх вынiкаў. Зрэшты, мо яно i плавала дзе-небудзь: у экспедыцыi не было магчымасцi ўважлiва даследаваць тысячы квадратных мiль вадкай пустынi, якая амаль заўсёды ахiнута пасмамi туману.

Да змяркання - я вяртаюся да падзей таго дня - усе выратавальныя машыны вярнулiся назад, за выключэннем вялiзнага грузавога гелiкаптэра, на якiм вылецеў Бертан.

Бертан з'явiўся над Базай амаль праз гадзiну пасля таго, як сцямнела, калi за яго пачалi ўжо турбавацца. Бертан знаходзiўся ў стане нервовага шоку; ён самастойна выбраўся з гелiкаптэра, але адразу ж пачаў уцякаць; калi яго спрабавалi затрымаць, ён плакаў i крычаў; для мужчыны, за плячыма якога семнаццаць гадоў касмiчных палётаў, часам у сама цяжкiх умовах, гэта было неверагодна.

Дактары дапускалi, што Бертан таксама атруцiўся. Нават калi ён адносна супакоiўся, то нiяк не згаджаўся выйсцi з унутраных адсекаў галоўнай ракеты экспедыцыi i не асмельваўся падысцi да iлюмiнатара, з якога быў вiдаць Акiян; ён заяўляў, што хоча падаць рапарт аб сваiм палёце. Ён даказваў, што гэта надзвычай важна. Савет экспедыцыi вывучыў рапарт Бертана i прыйшоў да высновы, што ён народжаны хворым розумам, якi атручаны атмасфернымi газамi. Таму рапарт быў далучаны не да гiсторыi экспедыцыi, а да гiсторыi хваробы Бертана. Тым усё i скончылася.

Гэта ўсё значылася ў дадатку. Вiдаць, у рапарце Бертана гаворка iшла пра сутнасць справы - што менавiта давяло пiлота дальняй касмiчнай экспедыцыi да нервовага зрыву. Я зноў пачаў перабiраць кнiгi, але "Малы Апокрыф" знайсцi не ўдалося. Я адчуваў усё большую стомленасць, таму адклаў пошукi на заўтра i выйшаў з кабiны. Калi iшоў мiма алюмiнiевага трапа, на прыступках заўважыў водблiскi святла, якое падала зверху. Значыць, Сарторыус усё яшчэ працуе! Я вырашыў, што павiнен зайсцi да яго.

Наверсе было значна цяплей. У шырокiм нiзкiм калiдоры гуляў лёгкi ветрык. Палоскi паперы трапяталiся ля вентыляцыйных адтулiн. Дзверы галоўнай лабараторыi ўяўлялi тоўстую плiту з непалiраванага шкла ў металiчнай раме. Знутры шкло было затулена нечым цёмным; святло прасочвалася толькi праз вузкiя iлюмiнатары пад столлю. Паспрабаваў адчынiць дзверы. Як я i думаў, яны не паддавалiся. У лабараторыi панавала цiша, час ад часу нешта цiха пасвiствала напэўна, газавая гарэлка. Я пастукаў - нiякага адказу.

- Сарторыус! - паклiкаў я. - Доктар Сарторыус! Гэта я, навiчок, Кельвiн! Хачу з вамi пабачыцца, калi ласка, адчынiце дзверы!

Цiхае шамаценне, быццам нехта ступаў па скамечанай паперы, i зноўку цiшыня.

- Гэта я, Кельвiн! Вы ж пра мяне чулi! Я прыляцеў з "Праметэя" некалькi гадзiн таму! - гукаў я ў шчылiну, якую ўтваралi дзверы i металiчная рама. Доктар Сарторыус! Тут нiкога няма, акрамя мяне! Я адзiн! Адчынiце.

Маўчанне. Пасля цiхае шамаценне. Праз некалькi хвiлiн выразнае бразганне металiчных iнструментаў аб металiчны латок. I раптам я аслупянеў. Пачулiся дробныя крокi, нiбыта гэта ступалi малыя ножкi: здавалася, што з падскокам бегла дзiця. Або... або нехта надзвычай удала iмiтаваў гэта, стукаючы па нейкай пустой, з добрым рэзанатарам, кардонцы.

- Доктар Сарторыус!!! - гукнуў я. - Адчынiце вы цi не?!

Адказу не было, толькi зноў гэты дзiцячы тупат i адначасова з iм некалькi хуткiх, ледзь чутных шырокiх крокаў, нiбыта чалавек iшоў на пальчыках. Але калi гэта так, то не мог жа ён адначасова iмiтаваць дзiцячыя крокi? "А якая мне да гэтага справа?" - падумаў я i, не стрымлiваючы свайго шаленства, гукнуў:

- Доктар Сарторыус!!! Я ляцеў сюды шаснаццаць месяцаў не для таго, каб удзельнiчаць у вашай камедыi!!! Лiчу да дзесяцi. Пасля гэтага выб'ю дзверы!!!