Франсуа Мориак - Клубок гадзюк (на белорусском языке)

• Название: Клубок гадзюк (на белорусском языке)
• Автор: Франсуа Мориак
• Жанр: Проза

---

У ноч з трынаццатага на чатырнаццатага лiпеня, калi я развiтаўся з Рабэрам, я ледзьве даплёўся да свайго пакоя i лёг у пасцель. Страшэнны груз душыў мяне. Я задыхаўся, а памiраць не памiраў... Акно было адчыненае. Калi б пакой мой быў на пятым паверсе!.. А так, з другога паверха, i не заб'ешся, толькi гэтая думка мяне i спыняе. Дрыготкай рукой ледзьве дацягнуўся да таблетак, якiя звычайна мне дапамагаюць.

Пад ранiцу нарэшце пачулi мой званок. Паклiкалi доктара, ён даў мне ўкол. Дыхаць стала лягчэй. Мне загадалi некалькi дзён не ўставаць з пасцелi. Моцны боль робiць нас вельмi паслухмянымi, i я баяўся нават пальцам паварушыць. Брыдкiя шпалеры ў маiм пакоi, смурод, дабiтая мэбля, святочны шум i гул у дзень Чатырнаццатага лiпеня - нiчога мяне не гняло: боль сцiх, а большага я i не хацеў. Неяк вечарам заходзiў Рабэр. Пасядзеў трохi i больш не паказваецца. А мацi яго прыходзiць кожны дзень. Дапамагае мне, робiць сякiя-такiя паслугi, прыносiць пошту (пiсьмы мне дасылалi да запатрабавання, - з дому, праўда, нiводнага радка).

Я не скардзiўся, трымаўся спакойна, лагодна i прымаў усе лякарствы, якiя мне прыносiлi. Пра наш сумесны план мацi гаварыць не хацела. "А куды спяшацца?" - i адразу пераводзiла гаворку на што-небудзь iншае. "Як куды спяшацца?" - уздыхаў я i паказваў на свае грудзi.

- Мая мама дажыла да васьмiдзесяцi гадоў, а прыступы ў яе былi цяжэйшыя, чым у вас, - супакойвала яна мяне...

Аднойчы ранiцай мне стала намнога лягчэй. Такiм бадзёрым я даўно сябе не адчуваў. Я прагаладаўся, але ўсё, што давалi ў гэтым доме, немагчыма было есцi. У мяне з'явiлася спакуслiвая думка схадзiць паабедаць у невялiкi рэстаранчык на бульвары Сэн-Жэрмэн. Кухня там была адмысловая. Дый каштавала ўсё нядорага. А то зойдзеш, бывала, у якi невядомы рэстаран i дрыжы, бойся, што зараз як налiчаць!..

На таксi даехаў да вулiцы Рэн. Прайшоўся трохi, каб паспрабаваць свае сiлы. Што ж, здаецца, здароўе маё пайшло на лад. Час быў яшчэ раннi - гадзiн дванаццаць, - i я вырашыў зайсцi ў кавярню "Дэ Маго" выпiць шклянку мiнеральнай вады. Сеў у мяккае крэсла i рассеяна глядзеў на бульвар...

Раптам мне кальнула ў сэрца. У акне на тэрасе кавярнi я ўбачыў знаёмыя вузкiя плечы, лысiну, сiваватую патылiцу, адтапыраныя вушы... Хюбэр... Ён унурыўся ў газету i з-за сваёй блiзарукасцi амаль носам вадзiў па радках. Наўрад цi ён мяне бачыў. Сэрца маё памалу супакойвалася. Мяне нават ахапiла нейкая радасць: я за табой сачу, а ты, дурань, i не падазраеш...

Цiкава!.. Я зусiм не здзiвiўся б, калi б сустрэў свайго сынка дзе-небудзь у шыкоўным рэстаране на Вялiкiх бульварах. Але тут!.. Як ён апынуўся ў гэтым квартале?.. Значыць, прыйшоў ён сюды з нейкай мэтай... Я вырашыў пачакаць. Загадзя расплацiўся за мiнеральную, каб можна было адразу пайсцi, калi спатрэбiцца.

Хюбэр кагосьцi чакаў i ўсё паглядаў на гадзiннiк. Я крыху здагадваўся, хто зараз крадком падыдзе да яго, i быў амаль расчараваны, калi пад'ехала таксi i адтуль вылез мой дарагi зяць Альфрэд. Ён быў у пiжонiстым саламяным капелюшы-канацье. Пакiнуўшы далёка жонку, гэты саракагадовы таўстун зусiм ажыў. Вунь як выфранцiўся: белы касцюм, яркiя жоўтыя туфлi... На фоне гэтай правiнцыяльнай крыклiвасцi вельмi добра выглядаў Хюбэр у сваiм строгiм элегантным касцюме. Ну, гэты-то ўмее глядзець сябе. Недарэмна Iза гаворыць пра яго: "Апранаецца, як сапраўдны Фандадэж".

Альфрэд зняў капялюш i выцер потны лоб. Потым залпам выпiў чарачку каньяку. Хюбэр устаў i паглядзеў на гадзiннiк. Я падрыхтаваўся iсцi следам за iмi. Мусiць, пойдуць браць таксi. Што ж, я зраблю тое самае i высачу iх. Хоць, вiдаць, не так гэта будзе проста. Добра ўжо тое, што я ўбачыў... Я пачакаў, пакуль яны адышлiся. У таксi яны не селi... Пехатой пайшлi цераз плошчу. Пра нешта гамоняць i кiруюць у бок Сэн-Жэрмэн-дэ-Прэ... Вось дзе нечаканасць, вось дзе цуд: абодва зайшлi ў царкву!.. Наўрад цi палiцэйскi, якi бачыць, што злодзей сам лезе ў пастку, адчувае такую радасць, як я ў той момант. Я аж задыхаўся ад радасцi. Я зноў трохi пачакаў - яны маглi хутка вярнуцца: сын мой блiзарукi, затое ў зяця вочы як у ястраба. Я ледзьве прымусiў сябе пастаяць пару хвiлiн на тратуары, а потым таксама падаўся ў царкву.

Было гэта ў пачатку першай гадзiны. Асцярожна прайшоўся я па цэнтральным нефе. Людзей было мала, i хутка я пераканаўся, што тых, каго я шукаў, тут не было. На нейкае iмгненне я засумняваўся: можа, яны бачылi мяне i зайшлi сюды, каб заблытаць сляды, а самi выйшлi цераз бакавыя дзверы. Я павярнуў назад i, хаваючыся за вялiзнымi калонамi, пайшоў па правым бакавым прыдзеле. I раптам у самым цёмным кутку, у глыбокай нiшы, я ўбачыў iх. Абодва сядзелi на крэслах, а пасярод iх затаiлася яшчэ адна згорбленая, пакорлiвая асоба. Прысутнасць гэтага чалавека мяне зусiм не здзiвiла. Некалькi хвiлiн назад у кавярнi я чакаў, што менавiта гэты нiкчэмны чарвяк Рабэр падпаўзе да столiка майго законнага сына.

Я прадчуваў такую здраду, але ўсё адганяў ад сябе гэтую думку. Пасля самай першай сустрэчы з Рабэрам мне стала ясна, што ў гэтага шчанюка, гэтага раба не хопiць адвагi, каб паслухацца мяне. Дапускаў я i тое, што мацi гэтага дурня, якая занадта добра помнiць свае непрыемнасцi з прадстаўнiкамi правапарадку, напэўна ж будзе раiць сыну ўпотай згаварыцца з маёй сям'ёй i прадаць мой сакрэт як мага даражэй... I шкада, i агiдна было мне глядзець на Рабэра: моцна яго зацiснулi гэтыя два кiты! Адзiн з iх - Альфрэд - неблагi хлопец, як кажуць. Думае толькi пра сваю выгаду, далей свайго носа нiчога не бачыць (што, зрэшты, iдзе яму на карысць). А вось другi - сынок мой Хюбэр!.. У гэтага ёсць i празорлiвасць, i асцярожнасць, i вострыя iклы, i выключная ўладарнасць над людзьмi (рыса, канешне, атрыманая ад мяне). Рабэр тут, вядома, бездапаможны... Я сачыў за iмi з-за калоны так, як глядзiш часам на барацьбу павука i мухi, калi ўжо загадзя ведаеш, што зараз ад аднаго ўдару загiне i павук i муха. Рабэр усё нiжэй i нiжэй схiляў сваю галаву. А пачынаў ён, мусiць, бадзёра: "Усё дзелiм папалам!" Гэты звярок, бачыце, убiў сабе ў галаву, што сiла на яго баку... Эх, дурань!.. Ды з таго моманту, як ты падаў свой голас, цябе адразу раскусiлi, i не табе цяпер ставiць умовы... I толькi я, сведка гэтай барацьбы, бачыў яе абсалютную безнадзейнасць i непатрэбнасць! Я адчуваў сябе як усемагутны Бог! Я збiраўся знiшчыць гэтых гнюсных насякомых, растаптаць гэтых мярзотных гадзюк, i цiхенька смяяўся.

Прайшло яшчэ хвiлiн дзесяць, i Рабэр зусiм анямеў. Затое ўвесь час гаварыў Хюбэр, - вiдаць, аддаваў распараджэннi, а малады чалавек пакорлiва слухаў i ўгодлiва кiваў галавой. Ён усё больш горбiўся: спiна была ўжо зусiм круглая. Альфрэд развалiўся ў саламяным крэсле, закiнуў нагу на нагу i зрэдку задаволена адкiдаў назад галаву, i я мог бачыць яго чорную бараду, яго вясёлы тлусты твар.

Нарэшце яны ўсталi i не спяшаючыся пайшлi да выхаду. Я рушыў следам. Панура плёўся Рабэр, нiбы злодзей памiж двума жандарамi. Нязграбнымi чырвонымi рукамi камячыў ён свой паношаны шэры капялюш. I ў той самы момант, калi я падумаў, што больш тут ужо нiхто мяне нiчым не здзiвiць, я ўбачыў, як Хюбэр адстаў ад Альфрэда i Рабэра, апусцiў руку ў крапiльнiцу са "святой вадой", павярнуўся да алтара i ўрачыста перахрысцiўся.

Больш мне не было куды спяшацца. Навошта турбавацца, сачыць за iмi далей? Цяпер я ведаў, што сёння ўвечары або заўтра ранiцай Рабэр прымчыцца да мяне, скажа, што ён з усiм згодны, i будзе прасiць хутчэй брацца за наш план. Як жа мне яго сустрэць? Трэба падумаць. Часу ў мяне яшчэ хапае... Я стамiўся i прысеў перадыхнуць. Сынава ханжаства, яго пачварны жэст перад алтаром... "святая вада...". Вось што ашаламiла мяне, вось што балюча паранiла мяне i засланiла сабой усё астатняе!..

Маладзенькая, сцiпла апранутая дзяўчына села побач, паклала нейкi клуначак i стала на каленi. Я добра бачыў яе профiль, крыху схiленую наперад шыйку. Погляд яе быў прыкаваны да таго самага алтара, на якi так урачыста хрысцiўся Хюбэр...

Зайшлi два семiнарысты. Адзiн высокi, худы, - ён нечым нагадаў мне абата Ардуэна. Другi быў невялiчкага росту, з пухленькiм дзiцячым тварам. Яны таксама ўкленчылi i застылi. Вочы iх умольна ўпiвалiся ў алтар. А я не мог зразумець, што яны там бачаць. "Ну што, - думаў я, - нiчога тут асаблiвага няма, акрамя цiшынi, халадку, паху ладану, воску ды каменных сырых сцен..." I зноў мой позiрк спынiўся на твары маладзенькай дзяўчыны. Цяпер вочы яе былi заплюшчаныя. У яе былi доўгiя вейкi, i мне ўспомнiлiся заплюшчаныя вочы нашай Мары, калi яна ляжала ў труне. Я адчуваў, што вось тут, зусiм блiзка, побач са мной, i разам з тым бясконца далёка ад мяне, iснуе невядомы мне свет дабрынi... Iза часта гаварыла мне: "Ты бачыш усюды благое, адно толькi благое..." Гэта было i праўда, i няпраўда.

XVI

Абедаў я з добрым настроем. Такой раскаванасцi, свабоды, упэўненасцi даўно я не адчуваў. Нiбы здрада Рабэра не толькi не перакрэслiла ўсiх маiх планаў, а, наадварот, паспрыяла iм. У маiм узросце чалавеку, жыццё якога можа абарвацца ў кожную хвiлiну, не варта шукаць прычын перамены свайго настрою: яны фiзiялагiчныя. Мiф аб Праметэю недарэмна сцвярджае, што ўвесь сусветны смутак залежыць ад печанi. Але хто адважыцца прызнаць такую простую, грубую iсцiну? Боль пакiнуў мяне. Я з задавальненнем з'еў смажанае мяса з кроўю. Я радаваўся, што кавалак дастаўся мне вялiкi i не давядзецца трацiць грошы на другiя стравы. А на дэсерт вырашыў узяць сыру - тады i пад'ясi, i танна заплацiш.