З. Дашкевіч - Чарвяк

• Название: Чарвяк
• Автор: З. Дашкевіч
• Жанр: Прочая старинная литература

---

— Усё пад кантролем, Дзёня. Вопісі дарабліваю—запарыўся, як пару вагонаў разгрузіўшы.

— Ну так, справа не з прыемных, — паспачуваў мне сябар і прапанаваў:—Мо заварым што на гулку?

— Дык давай. Што варыць будзем?

— Я завару каву, а ты стаканец вазьмі з сабою.

— Дамовіліся.

— І фотаальбом захаплю, паглядзіш на маіх.

— О, я таксама вазьму,—падтрымаў я ідэю, але ўзгадаў чыя змена працуе сёння і выказаў сумнеў, што атрымаецца ў нас фоткі прагледзець:—Толькі трэба будзе неяк дамовіцца з Жорам, каб у суседнія дворыкі завёў, бо гэты лёгка можа занаравіцца.

— Жору бяру на сябе, —запэўніў Дзяніс,—я з ім на адной назе.

Я засмяяўся.

— Ну глядзі.

На прагулку выходзілі мы ўдвох—Санёк на ўмовах ШІЗА на прагулку не меў права. Адчыніўшы дзверы на дах, я паспрабаваў зайсці ў бліжэйшы да Дзёні дворык, але Жора загадаў:

— Давай праз адзін.

Жора быў кантралёр — ды што кантралёр—чалавек, — вельмі моташны. Выдурваў ён галаву зэкам так, як ніхто іншы ў гэтай зоне.

Спыняў ён, напрыклад, брыгаду перад выхадам на працу і палову выправоджваў назад, у атрад, каб лепей выгольваліся—да бляску, а на саміх парушальнікаў рэжыму складаў рапарт за неналежны выгляд. Пяцідзесяцігадовыя зэкі потым апраўдваліся перад начальнкам: “Куды ж я выгалюся, мне шостыдзясятак, а не васемнаццаць годзікаў?! Ды станком, якому другі год.” І нават калі начальства разумела абсурднасць ці беспадстаўнасць рапартаў тых, прызнаць, што зэк мае рацыю — ніяк нельга — гэта ж пахісне аўтарытэт улады! Гэта ж кожны возмецца тады правы свае даказваць!—разважалі кіраўнікі рэжыму. А псіхалогія рэжымаўаднолькавая на ўсіх кантынетах. І хоць ты прывядзеш сведкам Ісуса Хрыста, рапарт супрацоўніка зоны/МУС/амапаі г.д., і г.д. на зэка—ісціна ў апошняй інстанцыі, і зламыснік павінен быць пакараны;таму старыкі пазбаўляліся перадач, сустрэч з роднымі, атаваркі і, абыякавыя, клыпалі да сваіх станкоў на прамзону. Усё адно — перадачы ім не было каму вазіць, на сустрэчы да іх не было каму ездзіць, атаварвацца ім не было за што.

Калі ж зэка трапляўся з характарам, а асабліва такі, каторы на ўмоўна-датэрміновае вызваленне не збіраўся і таму на парушэнні чхаць з Эйфелевай вежы — чытай: з ізалятара — Жору высылалі па месцы непасрэднага прызначэння, і тады Жорык куралесіў на ўсю — рапартаў пісаў столькі, у колькіх накірунках яго прасілі імгненна знікнуць. У такім выпадку зэк загружаўся на сутак 10-30 у пуню.

Апошнімі ж днямі пайшла такая пагалоска, што Жорж збіраецца не абы-куды, а за “вышкаю” (неў гуманны суд РБ, а ў Акадэмію МУС РБ). І ўжо самі кантралёры, сутаварышы ягоныя, скардзіліся парушальнікам: “Вось, цяпер Жора вам душу вымотвае, а стане праз пару год каляровым, будзе нам мозг гвалціць”,—круцілі яны пысамі і дадавалі рашуча:— “Трэба звальняцца!”

Неяк на прагулцы, пад час знаходжання майго ў ПКТ, пачуў я, як Жора аднаму са “злоснікаў” даказвае: “Я б тут і задарма працаваў—трэба ж камусці вас, бандытаў, ахоўваць!” І тады я ўжо сам не стрываў і выказаў бескарыснаму вертухаю ўсё, што я, злосны парушальнік рэжыму, аб ім думаю. Зрэшты не, не ўсё—адсоткаў дзесяць, але іх было дастаткова, каб Жора надзьмуўся, пачырванеў і заявіў, што на мяне будзе складзены рапарт і, адпаведна, я сяду ў ізалятар. Я парыраваў пачутым калісць ад бывалага: “Ды мне начхаць, Жора, я ў гэтых ізалятарах вырас!”

Вярнуўшыся тады з прагулкі ў камеру, я адкруціў назад, да сваіх 10%, праглядзеў іх, потым зноў назад прагнаў і рэтрансляваў яшчэ раз, і мне сталася сорамна. Каб хто старонні паслухаў тыя мае дзесяць адсоткаў, дык сказаў бы: “Няўжо гэты так можа?” Я пачырванеў яшчэ больш і вырашыў папрасіць у Жорыка прабачэння. Але як прасіць?—падумае, што баюся ізалятара.

Не, перапрашаць не выпадала. Вось каб я ведаў, што не напіша рапарт, тады б выбачыўся. Але гэты не мог не напісаць, і я пачаў рыхтавацца да дзесяцісуткавага сну на падлозе: адклаў рушнік, мыла, зубную пасту са шчоткаю, рулон туалетнай паперы паболей, што будзе служыць падушкаю, апрануў цяплейшыя шкарпэткі, ізняў лішнюю адзёжу—у ізалятары дазволена мець на сабе толькі споднюю бялізну, лёгенькую аж празрыстую баваўняную кашулю і гэткія ж штонікі. Ну і, у поўным зборы, чакаў калі за мной прыйдуць. Прайшоў той дзень, за ім наступны, потым мінуў яшчэ адзін, і я зразумеў, што Жорык рапарт не напісаў і ў ізалятар я не еду. Я нават абрадваўся: цяпер мог не выходзячы за межы гардыні павініцца. Трэба было толькі падлавіць момант, каб сам насам. І адзін такі я напаткаў, але…так і не сказаў шмат разоў абдуманых словаў.І не тое, каб з-за пыхі, як з-за нейкае сарамлівасці… А мо гэта і ёсць пыха?

Пачуўшы ў жоровай манеры выкананую забарону гуляць нам у суседніх дворыках, я ўжо збіраўся пару адсоткаў выдаць, але тут жа, узгадаўшы нясплачаны Жору даўжок, асёкся, закрыў рот і пачаў тусіць па клетцы, разумеючы, што гаварыць не маю права і прасіць Жоржа бяссэнсоўна.

— Жора, дык дворыкі ж вольныя, давай мы побач пагуляем, — папрасіў спакойна, але трошку абурана Дзяніс.

— Нельга, — няўмольна адказаў той.

— Ды не прасі ты, Дзёня, гэта ж — Жора, — кінуў я Жорына імя як абразу.

— Не, я Жору ведаю іншым, ён нармальны, добры чэл, — не пагадзіўся Дзяніс, прамаўляючы гэтую характарыстыку нам абодвум і павярнуўся на кантралера. — Жора, я ж памятаю цябе харошым хлопцам, як ты яшчэ працаваць прыйшоў: на пякарню да нас завітваў, па-людску мы заўседы з табою, і ты з намі. Калі цябе абазлілі некаторыя, дык ты ж на ўсіх не адыгрывайся, — Дзяніс спыніўся і, счакаўшы, дадаў з усмешкаю: — Тым больш на нас з Дзімонам, мы ж чарвякі ды і толькі.

Жорык нешта прабурчэў у адказ, а мы, засмучаныя, пачалі туды-сюды шпацыраваць. Было шкада, што апошняя мая прагулка ў “Глыбокім” выходзіла так няўдала: вось і фотак паглядзелі, вось і кавы папілі, вось і паразмаўлялі па-людску на развітанне — недзе так разважалі мы.

І тут Жора, ён самы, адчыняе суседнюю з Дзянісам клетку, потым маю і ківае мне:

— Пераходзь.

Гэтым ён агаломшыў так мяне другі раз і канчаткова. А я ўжо амаль стаўся зэкам!.. А выходзіць, каб змякчыць сэрца любога ў свеце “Жоры”, насуперак эмоцыям трэба вось так, па-Божаму: “Жора, я ж памятаю цябе харошым хлопцам! Ты добры, нармальны чэл, Жора! Давай па-людску, Жора, — мы ж проста чарвякі ў гэтым свеце!”.

— Усё ж, Дзімон, суперскі дзянёк сёння! — абвесціў Дзяніс, адліўшы палову кавы са свайго стакана ў мой.

— Суперскі, Дзёня, — адсёрбнуў я гэтага вугальнага колеру пітва і вымушаны быў дапоўніць з усмешкаю: — І кава суперская, заўсёды такую варыш?

Дзёня падняў на святло стакан і, ўглядаючыся ў яго, спрабаваў вызначыць, колькі кілатон прыпадае на паўстакана гэтага чорнага эліксіру.

— Ну, раз на дзень можна, —урэшце быў завершаны ім спектральны аналіз.

— Раз на дзень—так. —Хаця ты ведаеш, каву не піў зусім, лічы да год трыццаці.Гэта ўжо каханая прывучыла мяне да арыстакратыі.

— О, фоткі ўзяў?—падхапіў Дзяніс.

— Канешне,—я дастаў з кішэні фотаальбом і перадаў яго праз краты.

— Твая?—тыкнуў ён пальцам у фота Насценькі.

— Мая! — з гонарам адказаў я. Зэкі заўсёды так адказваюць на гэтае пытанне — такая танальнасць азначае, што хоць ты і ізгой грамадства, але яшчэ камусьці патрэбны ў гэтым свеце.

— Прыго-ожанькая! — працягнуў Дзёня — І колькі ёй?

— Дваццаць два толькі споўнілася.

— Пастой, —Глянуў на мяне ён. —А табе?

— Во, трыццаць адзін ляснуў па рэбрах.

— Дык ты нармальны чэл!

— Ну дык да, —усё яшчэ працягваў лыбіцца я.

— Як яе?

— Анастасія.

— Прыгожа, — гэткім жа ўзнёслым голасам, як і ў мяне, адказаў ён і запытаў: — Я так і не зразумеў, вы жанаты?

Лыбіцца я перастаў і ўздыхнуўшы адказаў:

— Не.

— А што так?

Я набраў поўныя грудзі паветра і пачаў апавядаць гісторыю, па матывах якой яшчэ напішу лірычны кінасцэнар і вазьму “Оскара”.

— Справа такая Дзёня: канчаткова я ўсвядоміў, што не магу жыць без яе, калі быў ужо ў турме. У прынцыпе, за гэта я ёй найперш і ўдзячны, — я ўсміхнуўся і ўдакладніў: — Турме. Але, калі мы вырашылі ў “Горках” распісацца, высветлілася, што няма ў мяне пашпарту. Мы: туды-сюды, — давай шукаць яго, і знаходзім канцы ў КДБ — канфіскавала гэб’ё ў аднаго нашага сябра, па справе аб мітынгах. Як ён ў таго апынуўся?..—пацепаўшы плячыма запытаўся я сам у сябе.—Я і цяпер рады ня дам. Давай мы пісаць чэкістам, але тыя ўрубаюць свой звычайны рэжым — “дурачок”: ці не адказваюць на запыты нашыя, ці адказваюць нейкую ахінею, накшталт: “Не можам высветліць месцазнаходжанне.”

— Як жа так? —абурыўся сябар, разам са мной суперажываючы .

— Я і сам не ведаю, —развёў я рукамі.—Дурню плюй у вочы, а ён кажа: дождж ідзе. Так і гэтыя: я ім—дакуманты аб тым, дзе пашпарт і па якой справе імі ж канфіскаваны, а яны мне: дождж ідзе. Плюнуў я на іх канчаткова і вырашыў рабіць у “Глыбокім” новы. Але і ў гэтых дождж: ня можам рабіць новы, пакуль ты маеш стары—замкнёнае кола. “Бог з ім,— разважылі мы,—на ўсё Ягоная воля, трошку пачакаем”,— я ўздыхнуў і рэзка запытаў: —Але тут што, Дзёня?