Эрих Ремарк - Тры таварышы (на белорусском языке)

• Название: Тры таварышы (на белорусском языке)
• Автор: Эрих Ремарк
• Жанр: Проза

---

- Мне робiцца журботна, калi ты так гаворыш.

Яна нейкi час глядзела на мяне.

- Калi вось так ляжыш, то прыходзяць розныя думкi. I шмат што здаецца дзiўным, на што раней не звяртаў увагi. Ведаеш, што я цяпер не магу зразумець? Што з дваiх закаханых, такiх, як мы, адзiн можа памерцi.

- Супакойся, - сказаў я. - Адзiн заўсёды памiрае першы, заўсёды ў жыццi. Але да гэтага мы яшчэ не дажылi.

- Няхай бы людзi памiралi толькi ў адзiноце. Цi тады, калi адзiн аднаго ненавiдзiць. Але не тады, калi любяць...

Я прымусiў сябе ўсмiхнуцца.

- Сапраўды, Пат, - сказаў я i ўзяў яе гарачыя рукi ў свае. - Калi б мы з табой стваралi свет, ён выглядаў бы куды лепш.

- Так, каханы. Мы такога не дапусцiлi б. Калi б толькi ведалi, што за ўсiм гэтым. Ты верыш, што i там нешта ёсць, потым?

- Веру, - адказаў я. - Жыццё наладжана так дрэнна, што не можа канчацца проста так.

- Што ж, пераканаўча. Але няўжо ты лiчыш, што гэта таксама кепска? - Яна паказала на букет жоўтых ружаў каля свайго ложка.

- У тым i справа, - адказаў я. - Дэталi - цудоўныя, а ўсё цэлае не мае сэнсу. Як быццам усё стваралася некiм, каму, гледзячы на цудоўную разнастайнасць жыцця, нiчога iншага не прыйшло ў галаву, як знiшчыць зноў.

- I зноў стварыць, - сказала Пат.

- I тут я не бачу сэнсу, - адказаў я. - Ад гэтага i па сённяшнi дзень жыццё не палепшылася.

- Не скажы, каханы, - сказала Пат. - Што датычыць нас, то зроблена вельмi добра. Лепш не бывае. Толькi нядоўга, занадта нядоўга.

Праз некалькi дзён у мяне закалола ў грудзях, i я пачаў кашляць. Галоўны лекар пачуў кашаль, iдучы па калiдоры, i зазiрнуў у мой пакой.

- Зайдзiце да мяне ў кабiнет.

- Нiчога страшнага, - сказаў я.

- Усё роўна, - адказаў ён. - Кашляючы, вам нельга сядзець у фройляйн Хольман. Хадзем зараз са мной.

У яго кабiнеце я з нейкiм асаблiвым задавальненнем здымаў з сябе сарочку. Тут, наверсе, здароўе здавалася нейкай незаконнай прывiлеяй. Сам сябе чалавек адчуваў жулiкам цi дэзерцiрам.

Галоўны лекар глянуў на мяне.

- Здаецца, вы яшчэ i рады, - сказаў ён, моршчачы лоб. Потым ён мяне старанна абследаваў. Я разглядаў блiскучыя прадметы на сценах, дыхаў глыбока i паволi, хутка i коратка - так, як ён патрабаваў. Пры гэтым я зноў адчуў паколванне i быў задаволены, што нечым наблiжаўся да Пат.

- Прастуда, - сказаў лекар. - Ляжце на дзень-два ў пасцель цi ў крайнiм выпадку не выходзьце са свайго пакоя. Да фройляйн Хольман заходзiць забараняецца. Не з-за вас... з-за фройляйн Хольман.

- Можна размаўляць з ёй праз дзверы? - спытаў я. - Альбо праз балкон?

- Праз балкон можна, але толькi некалькi хвiлiн. I праз дзверы таксама, калi будзеце як след паласкаць горла. Акрамя прастуды ў вас яшчэ катар палiльшчыка.

- А лёгкiя? - Чамусьцi я спадзяваўся, што хоць нейкая дробязь у iх будзе не ў парадку. Тады мне было б не так няёмка перад Пат.

- З вашага аднаго лёгкага можна тры зрабiць, - заявiў лекар. - Такiх здаравякоў я ўжо даўно не бачыў. У вас толькi цвердаватая печань. Магчыма, зашмат выпiваеце.

Ён нешта выпiсаў мне, i я пайшоў.

- Робi, - спытала Пат з пакоя, - што ён сказаў?

- Пакуль што мне нельга да цябе, - адказаў я за дзвярыма. - Строга забаронена. Небяспека заражэння.

- Вось бачыш, - спуджана сказала яна. - Я ж увесь час гаварыла, што нельга.

- Небяспека заразiць цябе, Пат. Не мяне.

- Кiнь глупства, - сказала яна. - Раскажы мне дакладна, што здарылася.

- Так i ёсць. Сястра! - я паклiкаў медсястру, якая якраз разносiла лякарствы. - Скажыце фройляйн Хольман, хто з нас дваiх больш небяспечны.

- Пан Локамп, яму нельга выходзiць.

Пат з недаверам пераводзiла позiрк з сястры на мяне. Я паказаў ёй праз дзверы лякарствы. Яна зразумела, што мы гаворым праўду, i пачала смяяцца, i смяялася ўсё мацней, пакуль не з'явiлiсй слёзы i не пачаўся пакутлiвы кашаль, так што сястры давялося бегчы, каб падтрымаць яе.

- Божа мой, каханы, - шаптала яна. - Гэта ж смешна. А якi горды выгляд у цябе!

Увесь вечар яна была ў вясёлым настроi. Я, вядома, не пакiдаў яе адну, а сядзеў да поўначы на балконе ў цёплым палiто, закруцiўшы шалiкам шыю. У адной руцэ я трымаў цыгару, у другой - чарку, каля ног стаяла бутэлька з каньяком. Я расказваў ёй эпiзоды свайго жыцця. Мяне ўвесь час перарываў i падбадзёрваў яе птушыны смех. Я хлусiў, як толькi мог, каб толькi бачыць на яе твары водсветы смеху, я радаваўся свайму кашлю, якi быў падобны да брэху. Я выпiў бутэльку да дна i ранiцай быў здаровы.

...Зноў падзьмуў вiльготны вецер. Ён стукаў у вокны, воблакi плылi нiзка, снег пачаў спаўзаць з гор, i ноччу грымелi абвалы. Хворыя ляжалi ўзбуджаныя, не спалi i прыслухоўвалiся. На цёплых схiлах пачалi цвiсцi крокусы, i на вулiцы побач з санямi з'явiлiся першыя брычкi на высокiх колах.

Пат усё больш слабела. Яна ўжо не магла ўставаць. Начамi ў яе часта бывалi прыпадкi ўдушша. Тады яна чарнела ад смяротнага страху. Я трымаў яе вiльготныя, аслаблыя рукi.

- Вытрымаць толькi гэтую гадзiну, - хрыпела яна. - Толькi гэтую гадзiну. Якраз цяпер умiраюць...

Яна баялася апошняй гадзiны памiж ноччу i ранiцай. Ёй здавалася, што з канцом ночы слабее i амаль канчаецца агульная плынь жыцця, - i толькi гэтай гадзiны яна баялася i не хацела заставацца адна. А звычайна яна была такая мужная, што я толькi сцiскаў зубы.

Я папрасiў дазволу перанесцi свой ложак у яе пакой, i калi яна прачыналася i калi ў яе вачах з'яўлялася мальба адчаю, я садзiўся каля яе. Я часта думаў пра ампулы морфiю ў маiм чамадане, i я не задумваючыся зрабiў бы гэта, калi б яна не была такая ўдзячная за кожны новы дзень.

Я сядзеў каля ложка i расказваў ёй, што толькi прыходзiла ў галаву. Ёй нельга было шмат размаўляць, i яна любiла слухаць мае расказы пра ўсякiя здарэннi. Найбольш яна любiла слухаць гiсторыi з пары майго вучнёўства, а часам, калi ў яе толькi што праходзiў прыступ i яна, бледная i разбiтая, сядзела ў падушках, яна зноў прасiла, каб я перадражнiў каго-небудзь з маiх настаўнiкаў. Размахваючы рукамi, сапучы i гладзячы ўяўную рыжую бараду, я тады хадзiў па пакоi i рыпучым голасам выдаваў педагагiчныя шэдэўры. Кожны дзень я прыдумваў новыя, i Пат пацiху пачала выдатна разбiрацца ў справах класа i ведала ўжо ўсiх звадыяшаў i гарэзнiкаў, якiя кожны дзень выдумлялi новыя штучкi, каб дапячы настаўнiкам. Аднойчы начная дзяжурная сястра прыбегла да нас на грымучы бас дырэктара школы, i запатрабаваўся даволi працяглы час, пакуль я, на радасць Пат, змог давесцi ёй, што я не звар'яцеў: я скакаў сярод ночы па пакоi ў палярыне Пат i ў яе капелюшы, жорстка адчытваючы нейкага Карла Асэгэ за тое, што той каварна падпiлаваў настаўнiцкую кафедру.

Паволi ў акно сачылася дзённае святло. Вяршынi гор ператварылiся ў вострыя чорныя сiлуэты. Неба за iмi - халоднае i бледнае - пачало ўсё далей адступаць. Лямпачка на начным столiку рабiлася жоўтай плямай, Пат паклала свой вiльготны твар мне на далонi.

- Вось i прайшло, Робi. Цяпер у мяне дабаўляецца яшчэ адзiн дзень.

Антонiа прынёс мне свой радыёпрыёмнiк. Я падключыў яго да электрасеткi i зазямлiў на батарэю ацяплення. Вечарам у Пат я ўключыў яго. Ён хрыпёў i квакаў, потым раптам з шуму паплыла пяшчотная чыстая мелодыя.

- Што гэта, каханы? - спытала Пат.

Антонiа з прыёмнiкам даў мне i радыёчасопiс. Я пагартаў яго.

- Здаецца, Рым.

А тут пачуўся нiзкi, металёвы голас дыктаркi:

- Гаворыць Рым, Неапаль, Фларэнцыя...

Я пакруцiў яшчэ. Сола на раялi.

- Гэта мне i правяраць не трэба, - сказаў я. - Вальдштэйнаўская саната Бетховена. Я сам умеў яе выконваць у часы, калi яшчэ верыў, што стану некалi педагогам, прафесарам цi кампазiтарам. Цяпер я ўжо даўно забыўся. Давай пераключым. Не вельмi прыемныя ўспамiны.

Цёплы альт вельмi цiха i лiслiва спяваў: "Скажы мне пра каханне..." Потым - лекцыя пра спосабы барацьбы супроць вiнаграднай тлi. Я пакруцiў зноў. Рэкламныя аб'явы. Квартэт.

- Што гэта? - спытала Пат.

- Прага. Струнны квартэт. Бетховен, опус 59 два, - прачытаў я.

Я пачакаў канца музычнай фразы, потым зноў пачаў круцiць, i раптам зайграла скрыпка, цудоўная скрыпка.

- Гэта, пэўна, Будапешт, Пат. Цыганская музыка.

Я настроiў прыёмнiк лепш. Цяпер мелодыя паўнагучна i мякка залунала над плыняй аркестра.

- Чароўна, праўда, Пат?

Яна маўчала. Я павярнуўся да яе. Яна плакала з шырока адкрытымi вачыма. Я рыўком выключыў прыёмнiк.

- Што здарылася, Пат? - Я абняў яе вузкiя плечы.

- Нiчога, Робi. Гэта дурасць. Але калi вось так чуеш - Парыж, Рым, Будапешт - о божа, а я рада была б спусцiцца хоць у вёску...

- Што ты, Пат...

Я сказаў ёй усё, што мог сказаць, каб забавiць. Але яна хiтала галавой.

- Я не сумую, каханы. Ты не думай так. Я плачу не ад суму. Бывае i так, але не доўга. Затое я шмат думаю.

- Пра што ты думаеш? - спытаў я, цалуючы яе валасы.

- Пра адно толькi, пра што я яшчэ магу думаць - пра жыцце i смерць. Калi я потым сумую i больш нiчога не разумею, я кажу сабе, што лепш памерцi, пакуль яшчэ хочацца жыць, чым тады, калi хочацца памерцi. Як ты думаеш?

- Я не ведаю.

- I ўсё ж. - Яна прыхiлiла галаву да майго пляча. - Калi хочацца жыць, то ёсць нешта, што любiш. Цяжэй, але i лягчэй. Вось паслухай, няхай мне наканавана смерць, але я ўдзячная, што ў мяне ёсць ты. Я ж магла быць адзiнокай i няшчаснай. Тады б захацелася памерцi. Цяпер цяжка. Але затое я напоўнена каханнем, як пчала мёдам, калi яна вечарам вяртаецца ў вулей. Калi б мне давялося выбiраць, я выбрала б у любым выпадку тое самае.