Бангуолис Балашявичус - Знаёмы салдат (на белорусском языке)

• Название: Знаёмы салдат (на белорусском языке)
• Автор: Бангуолис Балашявичус
• Жанр: Научная Фантастика

---

Адразу ж узляцеў слуп вады i глею. Рэха выбуху не вярнулася назад.

* * *

Гарбата была гарачая. Салдат пiў не спяшаючыся, сцiскаючы ў далонях кубак, быццам грэў азяблыя рукi. А вечар быў цёплы, i вогнiшча гарэла горача. Ад мокрай вопраткi салдата iшла пара.

Жанчыны прапаноўвалi салдату кiлбасы, нарэзанага скрылiкамi кумпяка, але той адмовiўся, толькi папрасiў яшчэ вару. Дастаў з кiшэнi галету, жаваў яе, раз-пораз макаючы ў гарбату. I жанчыны замоўклi, баючыся пакрыўдзiць салдата перабольшанай увагай, не ведаючы, як яму аддзячыць.

Цiшыня доўжылася; усiм стала нават нiякавата.

А Вiлюс даўно ўжо хацеў спытацца, што тут робiць салдат i як ён гэтак незаўважна i, галоўнае, своечасова апынуўся на выспачцы. Вiлюс нават падумаў, што гэта актор, што дзе-небудзь паблiзу, можа, ля ўзарванага моста, атабарылася здымачная група, ставiць фiльм пра вайну; але чалавек так рашуча схапiў гранату... Як сапраўдны салдат - умець трэба.

- Трэба ўмець... - услых падумаў Вiлюс.

- Служба, - адказаў салдат.

- Служыце, значыцца?

- Ваюем... Усе ваюем. Ды лепш тым, што наступаюць. Адступаць вельмi ўжо цяжка...

Салдат засяроджана глядзеў на цёмна-бурую, у цемры зусiм чорную ваду балотнага акна i думаў: яна пабурэла не толькi ад усюдыiсных часцiнак жалеза, што тояцца ў зямлi. Мiналi стагоддзi, а ў балотах танулi закаваныя ў жалеза рыцары, радзелi разнамоўныя полчышчы. Толькi ж за апошнiя паўстагоддзя двойчы пракацiўся па балоце вогненны вiхор, штораз пакiдаючы ў iм частку сваёй бясконцай лютасцi. Лютасцi, якую душылi не балоты.

- А мне чагось падумалася - вы тут на здымках. - Вiлюс засмяяўся, яму чамусьцi сталася лягчэй, калi даведаўся, што салдат - сапраўдны салдат i проста выканаў свой абавязак. Ды i акторы - народ iнтэлектуальны, з iмi i размова iншая, ды i абыходжанне не тое. Пачуваешся нiякавата, калi гутарыш са славутасцямi. - Хоць фiльмы пра вайну - таксама рэч добрая. Людзi павiнны ведаць пра вайну, пра салдацкую прафесiю. - Вiлюс на хвiлiну запнуўся, падумаўшы, што не гэтак выказаўся. - Але, тады нiчога не забудзецца. Зараз багата добрых карцiн пра вайну. - Папраўдзе, Вiлюс не любiў фiльмы пра вайну, хадзiў на iх рэдка, хiба што на адзначаныя на фестывалях. Але зараз, калi салдат выратаваў яго сынка, не з рукi было казаць iнакш.

Вiлюс паглядзеў на чарнавата-бурую ваду i падумаў, што вайна скончылася даўно. Калi пачаць успамiнаць, давядзецца згадваць вельмi шмат чаго, а ўсё было так даўно, што хутка нiдзе на нашай зямлi не застанецца гранат, якiя не ўзарвалiся, - iх знiшчыць час...

- У кiно вайну паказваюць, - сказаў салдат.

- Глядзець страшна, - дадаў Вiлюс.

Зоркi мiгцелi цьмяна, па-восеньску. За кругам, акрэсленым полымем вогнiшча, застыла напружаная цемра, толькi дзе-нiдзе ўсыпаная нерухомымi агеньчыкамi - адлюстраванымi свяцiламi.

- Мне пара, - сказаў салдат i паглядзеў на зоркi. - Пара.

- Пераначавалi б з намi, - прапанаваў Вiлюс. - Месца хопiць, спальны мяшок знойдзецца. Куды вы цяпер пойдзеце - цемра суцэльная, яшчэ ў дрыгву патрапiце.

- Трэба. - Салдат устаў. - Служба, пазнiцца не выпадае.

Салдат ступiў у цемру. Чорны сiлуэт растварыўся ў тумане. Мiльгануў яшчэ раз, закрываючы адлюстраванне зорак у вадзе, i знiк. Як бы i не было чалавека.

- Я тут не заблукаю.

Гэтыя словы прагучалi выразна, быццам сказаныя побач, i людзi на выспачцы ўздрыгнулi.

* * *

Мужчынам не спалася. Леглi яны разам з усiмi, праварочалiся з боку на бок добрую гадзiну, але сон не iшоў. Зараз яны сядзелi ля пагаслага вогнiшча. Пойдуць папалiць - так сказалi жонкам.

Вiлюс дымiў ужо не першай цыгарэтай, усё паварочваючыся да намёта, што цямнеў у густым тумане. Зрэдку апаноўвала неадольнае жаданне зiрнуць на сынка, ён уставаў i, падкраўшыся да намёта, прыслухоўваўся. Усярэдзiне было цiха. Сынок спакойна соп, напэўна, так i не зразумеўшы, што яму пагражала гадзiну назад.

- Агiдная работа ў гэтага салдата, - сказаў Вiлюс. - Нават памылiцца нельга.

- Як у час ён паспеў... - вiдаць, у дзесяты раз паўтарыў Рычардас.

- У час...

Туман згушчаўся, кропелькi, што плавалi ў паветры, рабiлi вiльготнай вопратку, але мужчыны не адчувалi нi сырасцi, нi холаду. А за Нёманам глуха грукацелi выбухi, па небе блукалi промнi пражэктараў - няяркiя, размытыя, як светлыя палосы, вычарчаныя на кепскай паперы. Грозна ракацелi цяжкiя самалёты. Вiдаць, там праходзiлi манеўры, i тысячы чалавек - салдаты, афiцэры, генералы - не спалi гэтай ноччу.

- Нават уначы чалавеку выспацца не даюць!.. - буркнуў Вiлюс.

- Бывае, гэтыя заняткi патрэбны i ў мiрны час... А цябе, пэўна, мала старшына ганяў.

- Я санiтарам быў, - агрызнуўся Вiлюс.

Рычардас змаўчаў.

- Лепш бы зусiм не было армiй! - сказаў Вiлюс.

- Можа, i не будзе калi-небудзь. Забудуць людзi пра вайну. Стануць...

- Журналiстамi!.. - таропка ўставiў Вiлюс, узрадаваўшыся магчымасцi змянiць размову. I чаму ён сам не кiнуўся тады да малога?..

Удалечынi ўсё грукаталi выбухi, а начныя птушкi на балоце маўчалi.

- Гэта ўжо хто кiм пажадае... - працягнуў Рычардас.

У баку моста раптоўна шугануў слiпучы слуп полымя. Белае ненатуральнае святло азарыла балота; i мужчынам падалося, што каркас моста ажыў, узняўся ў паветра i застыў - у адно iмгненне.

Даляцела запозненая выбуховая хваля.

- Няўжо... памылiўся? - прашаптаў Вiлюс.

- Напэўна, вучэбная грукнула. Або звер нейкi на мiну напароўся, - спакойна запярэчыў Рычардас.

- Заўтра з самай ранiцы iдзём адгэтуль.

- Ды ўжо ж, пасля гэтага журавiны збiраць не станеш... Такое ўражанне, быццам на фронт трапiлi.

- Якое шчасце, што можна iсцi спаць i заўтра мiрна прачнуцца, - умiхнуўся Вiлюс.

Гэты выбух быў апошнi. Сталася зусiм цiха. Пагаслi промнi пражэктараў адначасна, разам з рэхам выбуху.

Зноў танюткiм галаском пiскнула iвалга i тут жа змоўкла, вырашыла, што не пасуе ёй, дзённай птушцы, спяваць сярод начы.

* * *

Да шашы было далёка. Гужам iшлi яны вузкай сцяжынай, пратаптанай цераз поле, i Вiлюс крочыў апошнi. Дзецi хутка ўцiхамiрылiся, але потым сталi ныць, i маткi моўчкi цягнулi iх за рукi, быццам баючыся спазнiцца. А спяшацца не было куды.

Нарэшце паказалася шаша. Здалёку свяцiўся аўтобусны прыпынак, адзначаны жоўтым дыскам.

Дошка з раскладам аблупiлася. Але Рычардасу ўдалося неяк разабраць, што аўтобус на Вiльню прыйдзе праз гадзiну. Ён азiрнуўся.

Вiлюс стаяў убаку i глядзеў некуды ўдалеч.

- Паслухай... - сказаў, падышоўшы да яго, Рычардас. - Не, бадай, не варта...

- Ды кажы.

- Лухта, - махнуў рукой Рычардас. - Праўда, часам усялякае глупства ў галаву лезе. Нават дзiўна... Давай пагуляем, чаго тут тырчаць...

Вiлюс паслухмяна пайшоў за Рычардасам.

Крочылi яны ўскрай шашы. Прайшлi даволi далёка, але Вiлюс нi пра што не пытаўся - куды яны iдуць, што хацеў сказаць Рычардас. Бадай, Вiлюс нават не заўважыў, як далёка яны адышлi ад прыпынку.

- Мне ўвесь час здаецца, што я ўжо бачыў гэтага салдата, - нарэшце загаварыў Рычардас. - Сапраўды дзiўна.

- Трэба было спытацца.

- Я толькi сёння ўзгадаў.

- Шмат ездзiш. Сустракаешся з людзьмi.

- Вось менавiта, сустракаюся...

Трохi далей ад шашы стаяў доўгi цагляны будынак, абнесены жывой загароджай з глогу. У двор вяла пасыпаная друзам дарожка.

- Школа, - паведамiў Рычардас. - Зойдзем?

Вiлюс толькi пацiснуў плячыма. Часу яшчэ было багата, i яму ўсё роўна, куды iсцi. Не хацелася вяртацца на прыпанак, яму не было пра што размаўляць з жонкай.

Калiдор з белымi сценамi, на якiх вiселi плакаты, дыяграмы i насценгазеты, пуставаў. Толькi ў класах, за дзвярыма, на якiх чарнелi таблiчкi з светлымi рымскiмi лiчбамi, прыглушана гучалi галасы настаўнiкаў.

- Усе на ўроках, - сказаў Вiлюс i чамусьцi груба дадаў: - А ты, вядома, надумаў карэспандэнцыю напiсаць? На аўтобус не паспеем.

- Спадзяюся, дзверы не замкнёныя...

Вiлюс не зразумеў.

Рычардас штурхнуў адны дзверы, i яны прачынiлiся.

На палiцах былi раскладзены пагнутыя шлемы, iржавае дула кулямёта, асколкi снарадаў, пажоўклы сшытак. Насупраць, на сцяне, вiсеў вялiкi партрэт салдата, вiдаць, перазняты са старой фатаграфii.

- Я ведаў, што гэта ён, - нягучна сказаў Рычардас. - Не памылiўся...

Пад партрэтам чарнеў надпiс: "Загiнуў 22 чэрвеня 1941 года, узрываючы мост з фашысцкiмi танкамi".

- Не! - закрычаў Вiлюс. - Не!..