Жорж Сименон - Чалавек на лаўцы (на белорусском языке)

• Название: Чалавек на лаўцы (на белорусском языке)
• Автор: Жорж Сименон
• Жанр: Детектив

---

- Ты зноў пайшоў за ёю?

- Я вырашыў, што лепш заняцца яе сябрам. У кнiгарнi я спытаўся ў адмiнiстратара, цi ведае ён пана Альбэра Жарыса. Ён адказаў, што ведае, але Жарыс працуе толькi да абеду. Я быў здзiўлены, i адмiнiстратар растлумачыў мне, што ў iх працуюць пераважна студэнты, а яны не могуць стаяць за прылаўкам увесь дзень.

- Дык ён - студэнт?

- Чакайце. Я пацiкавiўся, цi даўно працуе ён у кнiгарнi. Выявiлася, трохi больш як год. Спачатку ён працаваў поўны дзень. А месяцы тры назад аб'явiў, што слухае лекцыi на юрыдычным факультэце, i перайшоў на паўдня.

- У цябе ёсць яго адрас?

- Ён жыве са сваiмi бацькамi на вулiцы Шацiён, насупраць царквы Монруж. Але я яшчэ не кончыў. Сёння Жарыс не прыйшоў на працу. За ўвесь час, што ён працуе, гэта здарылася з iм два цi тры разы, i кожны раз ён папярэджваў па тэлефоне. А сёння - не.

- А ўчора ён працаваў?

- Працаваў. Я падумаў, што вас зацiкавiць, дзе ён жыве, i паехаў на вулiцу Шацiён. Кватэра дагледжаная. Дома была мацi. Вельмi прыстойная кабета.

- Ты сказаў ёй, што ты з палiцыi?

- Вядома, не. Я сказаў, што я ягоны сябра i што мне трэба тэрмiнова яго знайсцi.

- I яна адаслала цябе ў кнiгарню?

- Угадалi. Яна нi аб чым не падазрае. Ён выйшаў з дому, як звычайна, у пачатку дзевятай. Яна паняцця не мае нi аб якiм юрыдычным факультэце. Бацька працуе ў краме па продажу тканiн. Яны не такiя багатыя, каб iх сын вучыўся ва ўнiверсiтэце.

- Што ты зрабiў далей?

- Зрабiў выгляд, што памылiўся, што, напэўна, у яе сына тое самае прозвiшча, што i ў майго сябра. А пасля папрасiў паказаць яго фатаграфiю. Ёй нават у галаву не прыйшло ў чымсьцi мяне западозрыць. Яна, калi я прыйшоў, якраз прасавала бялiзну, дык больш думала пра тое, каб прас не прапёк прасцiну. А я ўсё яе загаворваў...

Мэгрэ маўчаў, не выяўляючы анiякага захаплення. Па ўсiм адчувалася, што Сантонi ў камiсаравай брыгадзе - пачатковец. Усё, што ён расказваў, нават тон, усё гэта супярэчыла стылю Мэгрэ.

- Адыходзячы, шэф, я непрыкметна...

Мэгрэ працягнуў руку.

- Дай.

Камiсар адразу зразумеў, што Сантонi ўкраў фатаграфiю. Мяркуючы па здымку, Жарыс быў яшчэ зусiм маладзён - худы, нервовы, валасы доўгiя, як у дзяўчыны. Напэўна, падабаецца жанчынам i ведае пра гэта.

- Гэта ўсё?

- Паглядзiм, цi вернецца сёння ўвечары галубок дамоў?

Мэгрэ ўздыхнуў:

- Паглядзiм...

- Вы незадаволены?

Навошта яму нешта тлумачыць?.. Сантонi зрабiў усё так, як зрабiў бы любы пачатковец, чалавек з iншай брыгады. Калi-небудзь ён сам усё зразумее.

- Не думайце, што я ўпусцiў дзяўчыну. Я ведаю, дзе яе знайсцi. А палове шостай, сама позна без чвэрцi шэсць яна вяртаецца ў кантору i здае выручаныя грошы i акцыi. Мне туды iсцi?

Мэгрэ ледзь ужо не крыкнуў, каб ён не лез сам, куды не просяць - аднак стрымаўся. Гэта ўсё-такi было б несправядлiва: iнспектар стараўся як мог.

- Правер, цi вернецца яна на працу i цi паедзе на вакзал.

- Можа, i сябра з'явiцца?

- Можа. Калi ён зазвычай вяртаецца дамоў?

- У сем гадзiн. На вячэру. Ён заўсёды прыходзiць у гэты час дамоў, нават калi пасля куды-небудзь сыходзiць.

- У iх, вiдаць, няма тэлефона?

- Няма.

- А ў кансьержкi ёсць?

- Не думаю. Не такi гэта дом, каб да яго правялi тэлефон. Але я праверу.

Ён пагартаў даведнiк.

- Зазiрнi туды а палове восьмай i папытайся ў кансьержкi, цi вяртаўся ён. А фатаграфiю пакiнь мне.

Раз ужо Сантонi яе прыхапiў, лепш пакiнуць яе тут. Можа, прыдасца.

- Вы застаяцеся тут?

- Не ведаю. Але ты сувязь з аддзяленнем падтрымлiвай.

- Дык чым мне пакуль заняцца? У мяне ёсць яшчэ дзве гадзiны.

- Правер спiсы мэблiраваных пакояў. Магчыма, якi-небудзь запiсаны на iмя Луi Турэ.

- Думаеце, ён здымаў пакой у Парыжы?

- А дзе ж, ты думаеш, ён пакiдаў свае жоўтые чаравiкi i чырвоны гальштук перад тым, як вярнуцца дамоў?

- А сапраўды?..

Дзве гадзiны назад пачалi прадаваць вячэрнiя газеты, у iх быў змешчаны маленькi фотаздымак Луi Турэ з кароткiм, подпiсам: "Луi Турэ, забiты ўчора пасля абеду ў тупiку ля бульвара Сэн-Мартэн. Палiцыя iдзе па магчымым следзе".

Па магчымым следзе... Гэта была няпраўда. Але газеты заўсёды дадаюць што-небудзь ад сябе. Цiкава, зрэшты, што дагэтуль нiхто не патэлефанаваў камiсару, каб атрымаць дадатковыя звесткi. Мэгрэ ўвесь час чакаў такога званка.

Амаль заўсёды ў такiх выпадках нехта заяўляе, што ведаў забiтага або бачыў яго незадоўга да смерцi, цi паведамляе, што заўважыў на месцы злачынства якога-небудзь падазронага чалавека. Звычайна большасць сведчанняў праверкаю не пацвярджаецца. Аднак iншым разам яны дапамагаюць натрапiць на след.

Тры гады Луi Турэ ад'язджаў з Жувiзi адным i тым самым цягнiком i вяртаўся дадому ў адзiн i той самы час. Тры гады ён нязменна браў з сабою свой загорнуты ў кавалачак цыраты абед, як рабiў гэта ўсё сваё жыццё.

Але куды ж ён дзяваўся, прыехаўшы на Лiёнскi вакзал? Вось у чым была тайна.

Першыя месяцы ён хутчэй за ўсё шукаў новае месца. Стаяў, як i многiя iншыя, у чарзе перад рэдакцыямi, каб потым iмклiва кiнуцца па ўказаным у свежым выпуску газеты адрасе. А можа, спрабаваў хадзiць па кватэрах, прадаючы што-небудзь накшталт пыласосаў?..

Але раз яму прыйшлося ўрэшце пазычыць грошы ў панны Леон i старога бухгалтара, то, вiдаць, нiчога ён не знайшоў.

Потым ягоныя сляды губляюцца на многiя месяцы. А яму ж трэба было не толькi штомесяц прыносiць дамоў сваю ранейшую зарплату, а яшчэ i аддаць пазыку.

А ён кожнага разу вяртаўся дамоў, як нi ў чым не бывала, з выглядам чалавека, якi адпрацаваў увесь дзень.

Нi жонка ягоная нiчога не падазравала, нi дачка, нi сёстры, нi швагры-чыгуначнiкi.

Але вось аднаго разу ён раптам з'яўляецца на вулiцы Клiн'янкур у панны Леон, вяртае пазыку i прыносiць мацi цукеркi.

А на нагах у яго новыя i - чамусьцi - жоўтыя чаравiкi. Можа, менавiта ў гэтых жоўтых чаравiках i была адна з прычын, з якой Мэгрэ адчуваў сiмпатыю да забiтага?.. Ён сам у свой час марыў аб жоўтых чаравiках. У днi ягонай маладосцi яны лiчылiся апошнiм крыкам моды.

Аднойчы, неяк неўзабаве пасля жанiцьбы, ён купiў сабе такiя. Дарэчы, ён купляў iх якраз на бульвары Сэн-Мартэн, у краме насупраць тэатра Амбiгю. Калi ён iх набыў, то не рашыўся надзець адразу ж. А калi дома разгарнуў скрутак, жонка засмяялася:

- Ты што, збiраешся iх насiць?

Так ён нiколi iх i не абуў. Жонка сама аднесла iх назад у краму, зманiўшы, што яны малыя.

Луi Турэ таксама купiў сабе незвычайныя чаравiкi - i Мэгрэ надаваў гэтай акалiчнасцi асаблiвы сэнс.

Напэўна, гэтая пакупка была для Турэ сiмвалам ягонага вызвалення ад хатнiх акоў. У жоўтых чаравiках ён адчуваў сябе вольным. Пакуль ён у iх, пакуль не абувае зноў чорных - нiхто, нi жонка, нi дачка, нi радня, не мае над iм нiякае ўлады.

I яшчэ. Таго дня, калi Мэгрэ купiў iх, яму аб'явiлi аб надбаўцы - дзесяць франкаў у месяц. Тады франкi яшчэ былi франкамi, i ён адразу ж адчуў сябе багатым.

Мабыць, тое ж самае здарылася i з Турэ. Ён вярнуў пазыкi, зрабiў падарункi сваiм былым саслужыўцам... Пасля таго пачаў наведваць панну Леон i кансьержку...

Але чаму ён нiколi не казаў нiкому, чым займаецца?..

Кансьержка выпадкова ўбачыла яго ў адзiнаццаць гадзiн ранiцы на лаўцы на бульвары Сэн-Мартэн.

Яна нават не загаварыла з iм, зрабiла выгляд, што не заўважыла яго. Ведама ж, такi чалавек, як пан Турэ, у ягоным узросце, у гэтакi час, калi ўсе, як мурашкi, завiхаюцца на працы, нiбыта апошнi абiбок, развалiўся на лаўцы!

I Сэмброн таксама ўбачыў яго нядаўна на лаўцы. Праўда, гэтым разам у iншым месцы, на бульвары Бон-Нувэль, але ўсё ж - за два крокi ад бульвара Сэн-Мартэн.

Бухгалтар не быў такi далiкатны, як кансьержка. А можа, Турэ яго сам першы прыкмецiў?

Цi меў ён з кiм-небудзь на гэтай лаўцы спатканне?

I хто быў гэты чалавек, якi хадзiў каля лаўкi, нiбыта чакаў нейкага знака?

Сэмброн пра яго амаль нiчога не сказаў. Але адно ягонае меркаванне было вельмi iстотнае: "Ён быў падобны на чалавека, якi прызвычаiўся сядзець на лаўках".

Мабыць, гэта быў чалавек без пэўнага занятку, якi бавiў час на лаўках, разглядаючы ад няма чаго рабiць мiнакоў.

У кожным парыжскiм квартале - свой тып разяватых працiральнiкаў штаноў. Можа, гэта быў пенсiянер? Але на бульвары Сэн-Мартэн пенсiянеры - нячастыя госцi.

Дзве несумяшчальныя рэчы: з аднаго боку - жоўтыя чаравiкi франта, з другога - баўленне часу на лаўцы, занятак чалавека старога або апушчанага.

А нарэшце прыйшоў дзень, калi нехта нячутна пракраўся ўслед за iм у тупiчок i за дзесяць крокаў ад натоўпу на бульвары ўсадзiў яму ў спiну нож. I што, што магло спатрэбiцца Турэ ў гэтым тупiку?..

За акном цямнела, прыйшлося запалiць лямпу. Мэгрэ ўстаў i зняў палiто з вешалкi.

Выходзячы, ён сказаў iнспектарам з суседняга пакоя:

- Я буду праз гадзiну-дзве.

Ён не паехаў на службовай машыне, а сеў у канцы вулiцы на аўтобус i, даехаўшы за некалькi хвiлiн да Севастопальскага бульвара, сышоў.

На вулiцах было людна. Яшчэ зусiм нядаўна ў гэты час хадзiў па iх i Луi Турэ, не ведаючы, магчыма, чым заняцца, перш чым змянiць свае жоўтыя чаравiкi на чорныя i адправiцца на Лiёнскi вакзал.