Вера Смирнова - Героi Элады (З мiфаў старажытнай Грэцыi) (на белорусском языке)

• Название: Героi Элады (З мiфаў старажытнай Грэцыi) (на белорусском языке)
• Автор: Вера Смирнова
• Жанр: История

---

А мора, у якiм бедны бацька знайшоў сабе магiлу, з таго часу людзi называюць Эгейскiм.

АРФЕЙ I ЭДРЫДЫКА

На поўначы Грэцыi, у Фракii, жыў спявак Арфей. Ён валодаў цудоўным дарам, i слава пра яго iшла па ўсёй зямлi грэкаў.

За спевы пакахала яго прыгажуня Эўрыдыка. Яна стала яго жонкай. Ды шчасце iх было нядоўгае. Аднойчы Арфей i Эўрыдыка былi ў лесе. Арфей iграў на сваёй сямiструннай кiфары i спяваў. Эўрыдыка збiрала кветкi на палянах. Непрыкметна яна адышлася далёка ад мужа, у лясны гушчар. Раптам ёй здалося, што нехта бяжыць па лесе, ломячы сукi, гонiцца за ёю, яна перапалохалася i, кiнуўшы кветкi, пабегла назад, да Арфея. Яна бегла, не разбiраючы дарогi, па густой траве i раптам ступiла ў змяiнае гняздо. Змяя абвiлася вакол яе нагi i ўкусiла. Ад болю i страху Эўрыдыка моцна закрычала i ўпала на траву. Арфей пачуў здалёку жаласны крык жонкi i пабег да яе. Але ён паспеў толькi ўбачыць, як памiж дрэў мiльганулi вялiкiя чорныя крылы, - гэта Смерць панесла Эўрыдыку ў падземнае царства.

Вялiкае было гора Арфея. Ён пайшоў ад людзей i цэлыя днi блукаў адзiн па лясах, у песнях выказваючы свой смутак. I такую сiлу мелi гэтыя жалобныя песнi, што дрэвы сыходзiлi са сваiх месцаў i акружалi спевака. Звяры вылазiлi з нораў, птушкi пакiдалi свае гнёзды, камянi пасоўвалiся блiжэй да Арфея. I ўсе слухалi, як ён тужыў па сваёй каханай.

Мiналi ночы i днi, а Арфей не мог суцешыцца, гора яго ўсё расло i расло.

- Не, не магу я жыць без Эўрыдыкi, - гаварыў ён. - Не мiлая мне зямля без яе. Няхай i мяне возьме Смерць, няхай хоць у падземным царстве буду разам з маёй каханай!

Але Смерць не прыходзiла. I Арфей парашыў сам пайсцi ў царства мёртвых.

Доўга шукаў ён уваход у падземнае царства i, нарэшце, у глыбокай пячоры Тэнара знайшоў ручаёк, якi цёк у падземную раку Сцiкс. Па рэчышчы гэтага ручая Арфей спусцiўся глыбока пад зямлю i дайшоў да берага Сцiкса. За гэтай ракой пачыналася царства мёртвых.

Чорныя i глыбокiя воды Сцiкса, i страшна жывому ступiць у iх. Стогны i цiхi плач чуў Арфей за сваёй спiной - гэта ценi нябожчыкаў чакалi, як i ён, пераправы ў краiну, адкуль нiхто не вяртаецца.

Вось ад процiлеглага берага адплыла лодка: перавозчык мёртвых, Харон, плыў па новых прышэльцаў. Моўчкi прычалiў Харон да берага, i ценi пакорлiва селi ў лодку. Арфей пачаў прасiць Харона:

- Перавязi i мяне на той бераг!

Але Харон адказаў:

- Толькi мёртвых перавожу я на той бераг. Калi ты памрэш, я прыеду па цябе!

- Злiтуйся! - прасiў i малiў Арфей. - Я не хачу больш жыць! Мне цяжка аднаму заставацца на зямлi! Я хачу ўбачыць маю Эўрыдыку!

Суровы перавозчык адпiхнуў яго i ўжо хацеў быў адплыць ад берага, але жаласна зазвiнелi струны кiфары, i Арфей заспяваў. Пад змрочнымi скляпеннямi Аiда пачулiся сумныя i пяшчотныя гукi. Спынiлiся халодныя хвалi Сцiкса, i сам Харон, абапёршыся на вясло, заслухаўся песняй. Арфей сеў у лодку, i Харон паслухмяна перавёз яго на другi бераг. Пачуўшы дзiвосную песню жывога пра неўмiручае каханне, з усiх бакоў зляталiся ценi мёртвых. Смела крочыў Арфей па маўклiвым царстве мёртвых, i нiхто не спынiў яго.

Так дайшоў ён да палаца ўладара падземнага царства - Аiда i апынуўся ў вялiкай i змрочнай зале. Высока на залатым троне сядзеў грозны Аiд i побач з iм яго прыгожая царыца Персефона.

З блiскучым мячом у руцэ, у чорным плашчы, з вялiзнымi чорнымi крыламi, стаяў за спiной Аiда бог Смерцi, а вакол тоўпiлiся яго прыслужнiцы, Керы, што лятаюць на полi бою i адбiраюць жыццё ў воiнаў. Збоку ад трона сядзелi суровыя суддзi падземнага царства i судзiлi нябожчыкаў за iх зямныя справы.

У цёмных кутках залы, за калонамi, хавалiся Ўспамiны. У iх у руках былi бiзуны з жывых змей, i яны балюча кусалi тых, што стаялi перад судом.

Шмат розных страшыдлаў убачыў Арфей у царстве мёртвых: Ламiю, якая выкрадае начамi маленькiх дзяцей у мацi, i жудасную Эмпузу з аслiнымi нагамi, якая п'е кроў людзей, i лютых сцiгiйскiх сабак.

Толькi малодшы брат бога Смерцi - бог Сну, юны Гiпнас, прыгожы i вясёлы, лятаў па зале на сваiх лёгкiх крылах, перамешваючы ў сярэбраным розе сонны напiтак, перад якiм нiхто на зямлi не можа ўстаяць, - нават сам вялiкi Грамавержац Зеўс засынае, калi Гiпнас пырскае ў яго сваiм зеллем.

Аiд грозна зiрнуў на Арфея, i ўсе навокал задрыжалi.

Але спявак наблiзiўся да трона змрочнага ўладара i заспяваў з яшчэ большым натхненнем: ён спяваў пра сваё каханне да Эўрыдыкi.

Не дыхаючы слухала песню Персефона, i слёзы кацiлiся з яе прыгожых вачэй. Грозны Аiд схiлiў галаву на грудзi i задумаўся. Бог Смерцi апусцiў унiз свой блiскучы меч.

Спявак змоўк, i доўга панавала маўчанне. Тады ўзняў галаву Аiд i спытаў:

- Што ты шукаеш, спявак, у царстве мёртвых? Скажы, чаго ты хочаш? I я абяцаю табе выканаць тваю просьбу.

Арфей сказаў Аiду:

- Уладар! Кароткае наша жыццё на зямлi, i ўсiх нас калi-небудзь спатыкае Смерць i прыводзiць у тваё царства, - нiхто са смяротных не можа пазбегнуць яе. Але я, жывы, сам прыйшоў у царства мёртвых прасiць цябе: вярнi мне маю Эўрыдыку! Яна яшчэ так мала пражыла на зямлi, так мала паспела пацешыцца, так нядоўга кахала... Адпусцi, уладар, яе на зямлю! Дай ёй яшчэ крыху пажыць на свеце, дай ёй пацешыцца сонцам, цяплом i святлом i зелянiнай палёў, вясновай прыгажосцю лясоў i маiм каханнем. Усё роўна ж пасля яна вернецца да цябе!

Так гаварыў Арфей i прасiў Персефону:

- Заступiся за мяне, прыгажуня царыца! Ты ж ведаеш, якое цудоўнае жыццё на зямлi! Памажы мне вярнуць маю Эўрыдыку!

- Няхай будзе так, як ты просiш! - сказаў Аiд Арфею. - Я вярну табе Эўрыдыку. Ты можаш забраць яе з сабою наверх, на светлую зямлю. Але ты павiнен паабяцаць...

- Усё, што загадаеш! - усклiкнуў Арфей. - Я гатовы на ўсё, каб толькi ўбачыць зноў маю Эўрыдыку!

- Ты не павiнен бачыць яе, пакуль не выйдзеш на святло, - сказаў Аiд. Вяртайся на зямлю i ведай: следам за табою будзе iсцi Эўрыдыка. Але не азiрайся назад i не спрабуй паглядзець на яе. Азiрнешся - страцiш яе навекi!

I Аiд загадаў, каб Эўрыдыка iшла следам за Арфеем.

Шпарка пакрочыў Арфей да выхада з царства мёртвых. Нiбы дух, мiнуў ён краiну Смерцi, i цень Эўрыдыкi iшоў за iм. Яны селi ў лодку Харона, i ён моўчкi перавёз iх зноў на бераг жыцця. Крутая камянiстая сцяжынка вяла ўгору, на зямлю.

Павольна падымаўся па ёй Арфей. Цёмна i цiха было вакол i цiха было ў яго за спiной, быццам нiхто i не iшоў за iм. Толькi сэрца яго стукала: "Эўрыдыка! Эўрыдыка!"

Нарэшце наперадзе пачало святлець, выхад на зямлю быў ужо блiзка. I чым блiжэй быў выхад, тым святлей рабiлася наперадзе, i вось ужо ўсё стала добра вiдаць навокал.

Трывога сцiснула сэрца Арфея: цi тут Эўрыдыка? Цi iдзе за iм? Забыўшы пра ўсё на свеце, Арфей спынiўся i азiрнуўся.

- Дзе ты, Эўрыдыка? Дай зiрнуць на цябе!

На iмгненне, зусiм блiзка, ён убачыў мiлы цень, дарагi, прыгожы твар... Але толькi на iмгненне. Адразу ж цень Эўрыдыкi адляцеў, знiк, растаў у цемры.

- Эўрыдыка?!

З роспачным крыкам пачаў Арфей спускацца назад па сцяжынцы i зноў прыйшоў на бераг чорнага Сцiкса i клiкаў перавозчыка. Але дарэмна ён прасiў i клiкаў: нiхто не адазваўся на яго просьбы. Доўга сядзеў Арфей на беразе Сцiкса адзiн i чакаў. Ён не дачакаўся нiкога.

Давялося яму вярнуцца на зямлю i жыць. Але ён не мог забыць сваю адзiную каханую - Эўрыдыку, i памяць пра яе жыла ў яго сэрцы i ў яго песнях.

ГЕРАКЛ

Нараджэнне героя

Калi надышоў час нарадзiцца Гераклу, багi на Алiмпе балявалi. Уладар свету Зеўс абвясцiў багам, што ў гэты час на зямлi сярод людзей народзцца найвялiкшы герой, якi будзе адораны магутнай сiлай, здзейснiць вялiкiя подзвiгi i праславiцца на ўсе часы.

- Ён будзе маiм любiмым сынам, я дам яму ўладу над усёй Грэцыяй, i iншыя героi будуць служыць яму, - сказаў Зеўс.

Гера, жонка Зеўса, пакрыўдзiлася, што такую сiлу i славу Зеўс хоча даць сыну звычайнай жанчыны. Адразу ж у яе ўзнiк хiтры план. Яна сказала Зеўсу:

- Паклянiся, што той, хто першы народзiцца ў гэтую часiну, атрымае ўладу над усёй Грэцыяй i астатнiя героi павiнны будуць служыць яму!

Калi б Зеўс зiрнуў у гэты момант на багiню, ён зразумеў бы, што яна задумала нядобрае, бо нi ў кога на зямлi i на небе не магло быць таямнiц ад уладара свету нi ў справах, нi ў думках. Але ў гэтую хвiлiну Ата, багiня падману, адцягнула яго ўвагу, i Зеўс не прыкмецiў хiтрасцi Геры. Ён падняў сваю залатую чашу i сказаў:

- Клянуся! Так будзе!

Дзве жанчыны на зямлi чакалi ў той час дзiцяцi: у Фiвах царыца Алкмена, якую Зеўс выбраў у мацi вялiкаму герою, i ў Мiкенах аргоская царыца. Тады Гера сваёй уладай затрымала нараджэнне аднаго i паскорыла з'яўленне другога. I вось спачатку нарадзiўся на свет з жаласным плачам кволы i слабы аргоскi царэвiч Еўрысфей, а пасля яго ўжо сын Алкмены. Як толькi нарадзiўся Еўрысфей, Гера сказала Зеўсу:

- Радуйся, Грамавержац: толькi што на зямлi нарадзiўся той, каго ты абяцаў зрабiць гаспадаром усёй Грэцыi!

Зеўс зразумеў, што Гера змахлявала. Твар яго пацямнеў ад гневу. Усе змоўклi, са страхам чакаючы гразы.

Тады Грамавержац накiнуўся на багiню падману Ату. Ён скiнуў яе з Алiмпа на зямлю i назаўсёды забаранiў з'яўляцца сярод багоў у яго светлым нябесным доме. З таго часу багiня падману жыве сярод людзей на зямлi i сваiмi злоснымi выдумкамi сее варожасць памiж iмi.