К Акула - Змагарныя дарогi (на белорусском языке)

• Название: Змагарныя дарогi (на белорусском языке)
• Автор: К Акула
• Жанр: Биографии и Мемуары

---

VI

У Вiктара Сянькевiча пад пахаю вырасла вялiкая скула. Ён ня мог больш працаваць з рыдлёўкаю цi кiркай. Амэрыканскi вайсковы лекар, агледзеўшы яго, сказаў, каб больш нiчога на могiлках не рабiў, пакуль не адашлюць у шпiталь. Вiктар атрымаў новую функцыю, якую й сам ня ведаў як-бы назваць: нi то парадкавага, нi то падручнага да ўсiх працаў. Зьбiраў сьмецьце, падмятаў памяшканьнi, дзе жылi амэрыканцы, выконваў iншыя дробязi. Акрамя сьмецьця Сянькевiч зьбiраў гарэхi, яблыкi, грушы па суседнiх садох, недакуркi ў абозе. Усю такую здабычу зносiў у хлеў i дзялiў сярод сяброў вечарам пасьля працы. Часьценька даставаў ад амэрыканцаў шакаладу, пячэньне й iншыя прысмакi. Асаблiвую цану мелi ў групе акуркi, бо хлопцы цярпелi на нястачу табакi. Гэткi Вiктараў занятак патрываў з тыдзень часу. Амэрыканцы адвезьлi яго ў шпiталь у Бэзансон, дзе праляжаў сем дзён. Адтуль быў высланы ў Авiньён каля Марсэля. Група Грамыкi, папрацаваўшы каля трох тыдняў магiльшчыкамi, таксама ў бальшынi сваёй апынулася пасьля ў абозе ў Авiньёне, а адтуль трапiла ў Другi корпус Андэрса ў Iталiю.

ЛЕЙТАНАНТ СЬЦЕРВIН

I

Яшчэ за дзень перад гэnай няўдачнай выправай канюхоў у Гаймсбрун давялося Сымону Спарышу везьцi на фронт на сваёй хурманцы харчы. Чатыры вазы, у тым лiку й Сымонаў, паехалi ў галоўны харчавы склад, што быў у гумне суседняй вёскi, i, наладаваўшы свае возiкi, павалаклiся ў кiрунку Асбаха. Ужо на ўсходнiм беразе вёскi заўважыў Спарыш там-сям па абодвух баках дарогi нямецкiя гарматы, што папрытулялiся, нахутка акапаныя, каля дрэваў i кустоў. Характэрна, што нiдзе ня вiдаць было цяжкiх гарматаў, танкаў цi панцырных машынаў. У галаве не надта спрактыкаванага ў ваенных справах канюха Сымона паўстала пытаньне: якiя мэты мелi немцы на гэтым адрэзку фронту? Цi спадзявалiся яго доўга ўтрымаць? Калi так, то дзе-ж была ўся неабходная зброя?

Элемэнты трыцдатай дывiзii, месцамi ўперамешку зь iншымi адзьдзеламi, займалi адрэзак фронту ад швайцарскай мяжы, праз Альткiрх, i дугой абгiналi на захадзе Мюльгаўзэн. Iншыя, адарваныя ад дывiзii адзьдзелы, былi параскiданыя яшчэ далей на поўнач i на захад - баронячы й так даволi недаступныя шляхi ў Вагезах.

Жаўнеры з "трыццаткi", седзячы ў вакопах на самым левым фланзе каля швайцарскай мяжы, ноччу маглi бачыць сьвятло на швейцарскiх межавых вышках. Усе адзьдзелы былi лёгка ўзброеныя. Цi-ж яны маглi трымаць ворага кулямётамi й мiнамётамi навет у тым выпадку, калi-б старалiся й хацелi? Шмат хто думаў, што на фронце прыйдуць на дапамогу панцырныя часьцi, цяжкая артылерыя, самалёты. Але вось прыйшоў фронт, i нiчога таго ня было вiдаць. Немцы разлiчвалi, вiдаць, адно на затрыманьне наступу працiўнiка, каб, такiм чынам, ззаду на лiнii Зiгфрыда за Рэйнам даць больш часу для падрыхтоўкi ўмацаваньняў. А там ужо зiма й цяжкi для фарсiраваньня Рэйн прыйдуць абаронцам Нямеччыны на дапамогу.

Прайшло каля трох гадзiнаў з часу, як вярнулiся канюхi з баявога паходу на францускiя танкi ў Гаймсбрун. Вiктар Караткевiч усё яшчэ круцiўся каля Сымона й варажыў, што рабiць: цi лепш самому вярнуцца на фронт, цi чакаць на тое, што лёс прынясе. Дарма турбаваўся хлапец, бо лёс зусiм неспадзявана вырашыў праблему. Надвечар зьявiлiся ў вёсцы два афiцэры, заданьнем якiх было сабраць усiх дэзэртыраў i адвесьцi на фронт. Адзiн зь iх, капiтан са штаба Мураўёва, паклiкаў падафiцэра, што наглядаў за канюхамi, i пачаў распытваць пра дэзэртыраў.

Выявiлася, што ў вёсцы было iх колькi дзесяткаў. Найчасьцей скрывалiся пры канюхах у сялянскiх хатах. Некаторыя ўжо пасьпелi ўпiцца добрым мясцовым вiном, ня беручы на ўвагу пратэстаў сялян, шнырачы па iхных вiнных i фруктовых складох.

Мабiлiзацыя дэзэртыраў заняла звыш дзьвюх гадзiн. Сяляне памагалi афiцэрам шукаць, пазбываючыся няпрошаных i шкодных "гасьцей". На скрыжаваньнi вулiц у цэнтры Гальфiнгэна сабралася ладная група ўцёклых з фронту жаўнераў, а ўсё яшчэ знаходзiлi новых. Вiктар Караткевiч ня кiдаўся ў нiякiя хiтрыкi, а спакойна павесiў на плячо "качаргу" й далучыўся да натоўпу. Агулам сабрана было трыццаць два чалавекi. Сымон наважыў пацiкавiцца тым, што робiцца, i таксама падышоў да месца зборкi. Стаяў побач, прыглядаючыся.

- А ты што робiш? - клiкнуў яго капiтан. - Давай далучайся! - Канюх зьбянтэжыўся. Думаў, што капiтан не да яго гаворыць, i азiрнуўся назад, каб пабачыць, цi хто за iм не стаiць, але там нiкога ня было. Гэны рух спасьцярог капiтан.

- Ты, ты! Я да цябе гавару! - паказаў на канюха пальцам. - Чаго аглядаешся? Давай, станавiся ў калёну! Хутчэй!

- Гаспадзiн капiтан, я-ж канюх, а не дэзэртыр.

- Няважна, хто ты. Ногi маеш здаровыя, стрэльбу насiць можаш, дык i далучайся.

- Дык як-жа конь мой сам застанецца? - спрабаваў Сымон.

- Даволi! ДалучайсяI Дзе твая зброя?

- На возе.

- Бяжыце й прынясiце ягоную стрэльбу i ўсё iншае, - загадаў капiтан падафiцэру. Той хутка пабег у пуню, каля якой стаяла Сымонава хурманка, i вярнуўся з "качаргой", шлемам i торбай-хлебаком.

"Цьфу на цябе! - кляў сам сябе Сымон. - I чаго мяне сюды чорт нёс? Цi ня мог гэта я дзе збоку, здалёк ад iхняга вока перачакаць? Але хто-ж там угадае, дзе цяпер лепш".

- Ха-ха-ха! - сьмяяўся Караткевiч. - Папаўся, галубок!

- Ну, добра. Табе ўжо буду кумпанiю трымаць. Прынамсi, пад маiм наглядам ад цяперашняга часу будзеш ды другi раз з фронту не ўцячэш.

- Ты глянь, якi ваяка! Пабачым, як ты сам устоiш!

II

Дробненькi асеньнi дожджык ня ўнiмаўся. Густыя зрэбныя хмары паўзьлi нiзка над зямлёй. Зьмяркалася рана. З-за хмараў час-ад-часу выглядаў тоненькi серп маладзiка. Ужо ладна сьцямнела, калi адзьдзел змабiлiзаваных дэзэртыраў, у iх лiку й канюх Сымон Спарыш, пакiнуў Гальфiнгэн i накiраваўся дарогаю на Альткiрх. Iшлi моўчкi. Навет тыя, што былi нядрэнна падпiлi пры сялянскiх вiнных бочках, хутка працьверазелi. На чале адзьдзелу йшоў лейтанант Сьцервiн. Капiтан, з якiм ён зьявiўся ў вёску, яшчэ раней ад'ехаў на самакаце, сьпяшаючы ў батальён.

Лейтанант Сьцервiн быў у батальёне Мураўёва зьвязовым камандзерам у трэцяй роце. Быў гэта сярэдняга росту, тонкi, чорнавалосы, з шэрагам залатых зубоў наперадзе, нябрыдкi з выгляду мужчына. Гадоў яму было звыш трыццацi пяцi. Шмат хто называў яго франтам. I ня дзiва, бо лейтанант Сьцервiн аддаваў асаблiвую ўвагу ня толькi вопратцы, але й выгляду наагул. Яму здавалася, што ён вельмi прыгожы. Вопратку ўважаў дадатковай аздобай. Любiў таксама розныя цацкi й блiскучкi, як на руках, так i на мундзiры. Ня толькi цяпер, але шмат раней, калi ўдалося яму здабыць месца камандзера палiцыi раённага места X. на Бацькаўшчыне, прыдбаў сабе вялiкi срэбраны пярсцёнак з чэрапам i дзьвюма скрыжаванымi косткамi - якраз такi, як насiлi некаторыя гiтлераўскiя каты. На другiм меншым пальцы лейтанант-францiк насiў вялiкi залаты пярсьцёнак з манаграмай. На левай руцэ ў Сьцервiна гняздзiлася каштоўная залатая "Амега", якую собiла здабыць у курсе выконваньня "службовых абавязкаў" у Беларусi.

Афiцэрскi мундзiр Сьцервiна аж залiшне выразна быў паабшываны сярэбранымi нiткамi. Калi-б вам давялося сустрэць лейтананта ў Эльзасе ў сьвяточны дзень, калi ён прыбраны й адфранчаны йшоў па вулiцы, каб заглянуць да якой-небудзь мясцовай дзяўчыны, вы падумалi-б, што бачыце перад сабою старэйшага рангам афiцэра, калi ўжо не самога генэрала. Гэтак сьвяцiлiся й блiшчэлi абчэпленыя аздобамi рукi, зьзялi адзнакi на паплечнiках i на шапцы. Любiў Сьцервiн пафарсiць выглядам - што й гаварыць.

Бяда вось адно, што надыходзiць бура. Прыйшоў фронт i надта-ж няпэўныя часы. Тут ужо малавата было спрактыкаваных палiцыйных здольнасьцяў Сьцервiна, каб пранюхаць, што чакае наперадзе. А здольнасьцяў i практыкi-ж не бракавала. Цi-ж гэта ўпяршыню даводзiлася нюхаць, прадугледжваць, камбiнаваць?

Чалавек гэты быў беларусам адно з назову й для выгады. Сэрца ў яго - калi сэрцам называць ня той кавалак плоцi, што пульсуе ў чалавека ў грудзёх, а крынiцу прывязанасьцi й каханьня некага цi нечага - ня было. Бацька быў расейцам, а мацi нечым нявыразным - нi то палячкай, нi то ўкраiнкай-галiчанкай. Коратка гаворачы, дома Сьцервiн не атрымаў ад мацi тае прывязанасьцi й любовi да свайго народу й Бацькаўшчыны, што маткi даюць дзецям са сваiм грудным малаком, з прыгожымi народнымi калыханкамi, казкамi, фальклорнай культурай. Хлапец меў i нядрэннае ўзгадаваньне, казалi, што скончыў гiмназiю, хоць быў ладны гультай i надта да навукi ня хiлiўся.

Але ён быў перадусiм камбiнатарам. Надта-ж палюбiў выгаду й багацьце, каб на шляху дасягненьня хоць часткi матэрыяльнага дабрабыту маглi перашкодай стаць такiя рэчы, як сумленьне, асабiсты гонар, прынцыповасьць цi пашана да правоў iншых. Ужо за часамi польскае акупацыi Сьцервiн неяк прымазаўся ў лясьнiцтве. Нядрэнная была пасада, тым больш што цi раз даводзiлася якога мужыка за каўнер у лесе злавiць або й маладзiц, што зьбiралi ў недазволеных месцах ягады. Ды пакуль там суд ды справа, дык i пазьдзекавацца ўволю можна было.

Эх, як соладка быць начальнiкам! Сьцервiн ужо як асмакаваўся тым "карытам", дык дзе-ж там яго адгонiш. Усе добрыя пасады цi службовыя месцы ён заўсёды называў "карытамi". Дарма што для ўспакаеньня палякаў i задаваленьня прыёмных на працу ў лясьнiцтва нормаў трэба было з праваслаўнага на каталiка перахрысьцiцца, дарма што даводзiлася цi раз польскiм вялiкiм i малым начальнiкам рукi лiзаць, дарма што i ў "двойку" (польскую разьведку-дэфэнзыву) даводзiлася часамi тое-сёе даносiць - Сьцервiн-жа трымаўся пры "карыце" й меў усе намеры. ўтрымацца далей.